4 Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
4.1.1.7 Nüfusun Eğitim Durumu
Eğitim, nüfusun değişme dinamiklerini etkileyebilecek önemli faktörlerden biridir. Nüfusun artış hı-zından, toplumun hayatta kalma stratejilerine, ortalama hayat beklentisine, yaş gruplarına dağılımı-na, aile planlamasına ve ortalama aile büyüklüğüne, üreme sağlığının korunmasıdağılımı-na, nüfusun insan gücüne dönüşümünden istihdama, insan gücünün niteliğine ve yaratıcılığına kadar, eğitimin nüfus üzerinde birçok etkisinden bahsedilebilir.
Ekonomik ve toplumsal koşulların değişmesi, eğitime giderek artan önem kazandırmaktadır.
Ekono-7 6 5 4 3 2 1
0 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000
Adana Mersin Türkiye
6 5 4 3 2 1 0
4.67 4.51 4.50
Genel Şehir Köy
4.51 4.46 4.18 5.24 4.60 5.19
Adana Mersin Türkiye
Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
86
mik ve sosyal kalkınmanın ön koşulu olarak kabul edilen eğitim, bireylerin çocukluktan başlayarak yaşam boyu devam eden bir ihtiyacı hâline gelmiştir. Bilimsel ve teknolojik gelişmelere uyum sağla-mak için eğitime talep artmış ve ülkeler bu ihtiyacı gidermek amacıyla çeşitli önlemler alsağla-mak zorunda kalmıştır.
Tablo 13 incelendiğinde, ortalama eğitim süresi en yüksek olan ülkenin 13,60 yıl ile Almanya olduğu görülmektedir. Bu sırayı İngiltere ve Slovakya takip etmektedir. AB’ye üye ülkeler ile Türkiye’nin eği-tim göstergeleri karşılaştırıldığında; Türkiye’nin AB ortalaması olan 11,7’nin altında kaldığı görülmek-tedir. Türkiye, nüfusunun eğitim düzeyi en düşük olan ülkeler arasında yer almaktadır.
Bir ülkenin kalkınmışlık düzeyini belirlemede kul-lanılan en önemli ölçütlerden biri, o ülkenin sahip olduğu insan kaynaklarının niteliğidir. Ekonominin ihtiyaç duyduğu işgücünü yeterli sayı ve nitelikte yetiştirmiş olan ülkelerin, gelişmiş ülkeler olduğu görülmektedir. Buna karşılık geri kalmış ülkelerin çoğu, ekonomilerinin ihtiyaç duyduğu işgücünü yetiştirme konusunda ciddi sorunlar yaşamakta-dırlar. Türkiye’de eğitim yatırımlarının artması ge-reği, sürekli tartışılan bir konu olmuştur. Eğitimde politik ve yasal anlamda gelişme çabaları sürdü-rülmekte ve eğitim yatırımlarının artırılması hedef-lenmektedir.
Eğitimin sosyal faydaları toplumun kalkınmasında önem taşımaktadır. Eğitimle sağlanan birçok bilgi ve beceri, toplumun kalkınmasına etki edeceği gibi, bu bilgi ve becerilerin bireyin eğitim düzeyinin düşüklüğünden kaynaklanan bazı olumsuzlukları da azaltacağı kuşkusuzdur. Türkiye, eğitimde AB normlarına ulaşmayı hedeflemektedir. Ancak İngiltere, İsveç, Almanya, Fransa vb. birçok gelişmiş ülkenin çok gerisinde olmakla birlikte, Avusturya, Macaris-tan, Portekiz vb. ülkelerden de geri durumdadır. Bununla birlikte Türkiye’nin karşı karşıya bulunduğu eğitim sorunları ile anılan ülkelerin eğitim sorunları hem nicel hem nitel anlamda farklıdır. Örneğin, Av-rupa Birliği’ne üye ülkelerin çoğunluğunda okumaz-yazmaz sorunu bulunmamaktadır. Türkiye’de ise okur-yazarlık oranında çok yaklaşılmasına rağmen hala %100’e ulaşılamamıştır (Korkmaz, Atauz).
Şekil 50 incelendiğinde 1935-2000 döneminde TR62 Bölgesi illerinde, Türkiye’ye paralel olarak okur-yazar oranının devamlı arttığı görülmektedir. Türkiye genelinde 1935 yılında okurokur-yazar nüfusun oranı
%19,25 iken, 2000 yılında bu oran %87,32’ye yükselmiştir. Okuryazar oranı 1935 yılında Adana ilinde %18,18; Mersin ilinde %21,89 iken bu oranlar 2000 yılında Adana’da %86,88; Mersin’de ise
%89,16’ya yükselmiştir. Öte yandan; nüfusun eğitim düzeyinin yıllara göre yükseldiği görülmektedir.
Okuryazar oranındaki tek düşüş 1955-1960 yılları arasında görülmüştür. Okuryazar oranı 2008 yılın-da Türkiye’de %91,78’e, Ayılın-dana ilinde %90,97’ye ve Mersin ilinde %92,27’ye ulaşmıştır.
Almanya 13,60
İngiltere 12,70
Slovakya 12,50
AB ülkeleri ortalaması 11,70
Fransa 10,90
İspanya 10,30
İtalya 9,40
Türkiye 9,60
Ülkeler Nüfusun ortalama eğitim süresi Tablo 13: Türkiye’de ve bazı AB ülkelerinde eğitim harcamaları ve öğrenci başına düşen harcamalar (GSYİH içinde)
Kaynak: OECD indicators-TÜİK İstatistik Yıllığı(2005)
87
Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
Şekil 50: Türkiye ve TR62 Bölgesi’nde okuryazarlık oranının10 yıllar içindeki değişimi
Kaynak: TÜİK (2008).
Düzey 2 bölgeleri arasında okuma bilen nüfus oranı incelendiğinde Çukurova Bölgesi’nin 12. sırada olduğu görülmektedir (Şekil 51). Okuma yazma oranı en yüksek bölgeler sırasıyla Ankara, İstanbul ve Bursa, Eskişehir, Bilecik illerinden oluşan bölgelerdir. Bölge, %91,55’lik okuma yazma oranıyla, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak illerinden oluşan TR33 Düzey 2 bölgesinin altında, Kayseri, Sivas, Yozgat illerinden oluşan TR72 Düzey 2 bölgesinin üstünde yer almaktadır.
Şekil 51: 2008 yılı verilerine göre Düzey 2 bölgelerinde okuma yazma bilen nüfus oranı
Kaynak: TÜİK, (2008).
Şekil 52 ve Şekil 53’de görüldüğü üzere kadınların eğitim süresindeki yükseliş, erkeklere oranla daha hızlı olmuştur. Adana ilinde 2000 yılı itibarıyla erkek okuryazar oranı %93,64; Mersin ilinde
%94,43’tür. Kadın okuryazar oranı ise Adana ilinde %80,26; Mersin ilinde %83,88’dir. 2008 yılına gelindiğinde ise kadın okuryazar oranı Adana ilinde %85,84; Mersin ilinde %87,81 olmuştur.
Şekil 54’e göre Çukurova Bölgesi’nde okul öncesi, ilköğretim, genel ortaöğretim, mesleki ve tek-nik orta öğretimde öğrenim gören toplam öğrenci sayısı 824.643’tür. Öğrenim gören öğrencilerin 462.688’i Adana’da, 361.955’i Mersin’dedir. Öğrenim gören öğrencilerin %69’u ilköğretim, %17’si ortaöğretim, %9’u mesleki ve teknik ortaöğretim, geriye kalan %5’i ise okul öncesi öğrencileridir.
100 80 60 40 20
0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2008
Adana Mersin Türkiye
100 80 60 40 20 0
TR51 TR10 TR41 TR31 TR21 TR42 TR61 TR22 TR32 TR52 TR33 TR62 TR72 TR71 TR81 TR63 TR83 TR90 TRA1 TRC1 TR82 TRB1 TRA2 TRC2 TRC3 TRB2
10 Okuryazar nüfus 6 yaş ve üstü nüfustur.
Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
88
Şekil 52: Türkiye ve TR62 Çukurova Bölgesi’nde okuryazar kadın oranı (6 yaş ve üzeri)Şekil 53: Türkiye ve TR62 Çukurova Bölgesi’nde okuryazar erkek oranı (6 yaş ve üzeri)
Kaynak: TÜİK (2008). MersinTürkiyeAdana 120.00100.0080.0060.0040.0020.000.00
1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2008
100.00
90.00
80.00
70.00
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2008
89
Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
Şekil 54: TR62 Bölgesi’nde ilk ve ortaöğretim eğitim gören öğrenci sayılarının dağılımı
Kaynak: TÜİK (2008).
Türkiye’nin ve Çukurova Bölgesi’nin ilköğretim, genel ortaöğretim, mesleki ve teknik ortaöğretim okul sayıları kıyaslandığında dağılımlarının benzer olduğu görülmektedir. Ancak Çukurova Bölgesi’nin genel ortaöğretim öğrenci sayısı Türkiye ortalamasının biraz daha üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca bölgede ilköğretimden ortaöğretime devam oranı 2008 yılı itibarıyla %36,87’dir. Yani ilköğretimini tamamlayan her yüz öğrenciden yaklaşık 37 tanesi ortaöğretime devam ederek eğitimini sürdürmek-tedir. Türkiye genelinde ise bu oran %35,82’dir.
Şekil 55’te Türkiye, TR62 Çukurova Bölgesi, Adana ve Mersin illerinde okul öncesi, ilk ve ortaöğ-retimde öğrenim gören öğrenci sayıları ele alınmıştır. Buna göre Adana ilinde lisans öncesi eğitim gören öğrencilerin %4,3’ü okul öncesi, %70’i ilköğretim, %17,04’ü genel ortaöğretim ve %8,62’si mesleki ve teknik ortaöğretimde öğrenim görmektedir. Mersin’de ise lisans öncesi eğitim gören öğ-rencilerin %5,9’u okul öncesi, %68,6’sı ilköğretim, %16,8’i genel ortaöğretim ve %8,7’si mesleki ve teknik orta öğretimde öğrenim görmektedir. Adana ve Mersin illerinde öğrenim gören öğrenci oranları Türkiye genelinde öğrenim gören öğrenci oranları civarındadır.
Şekil 55: Türkiye, TR62, Adana ve Mersin’de öğrenci sayılarının dağılımı
Kaynak: TÜİK (2008).
Adana ve Mersin illerindeki ön lisans ve lisans mezunu erkek oranı, ön lisans ve lisans mezunu kadınların oranından fazladır, bu durum Türkiye ortalamasıyla da benzerlik göstermektedir (Şekil 56). Türkiye’de lisans ve ön lisans mezunu erkek sayısı 2007 yılı itibarıyla 1.691.900, kadın sayısı ise 1.282.484 kişidir. TR62 Bölgesi’nde lisans ve ön lisans mezunu erkek sayısı 2007 yılı itibarıyla 41.004, kadın sayısı ise 27.727 kişidir. Türkiye’deki lisans ve ön lisans mezunlarının %2,31’lik payı TR62 Bölgesi’ne aittir.
TR62 genel orta-öğretim öğrenci
sayısı 17%
TR62 mesleki ve teknik orta öğretim
öğrenci sayısı 9%
TR62 ilköğretim
öğrencisi sayısı 9%
TR62 okul öncsi öğrencisi sayısı 5%
100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 %
Mesleki ve teknik orta öğretim öğrenci sayısı İlköğretim öğrenci sayısı
Genel ortaöğretim öğrenci sayısı Okul öncesi öğrenci sayısı
Türkiye TR62 Adana Mersin
Beşeri Gelişme ve Sosyal Altyapı
90
Çukurova Bölgesi’nde ön lisans ve lisans mezunu sayısı 10.729, ön lisans ve lisans öğrenci sayısı 68.731 kişidir. Buna göre Bölge, Türkiye’nin ön lisans ve lisans mezunu sayısının %2,83’lük, ön li-sans ve lili-sans öğrenci sayısının %2,31’lik bölümünü oluşturmaktadır. Çukurova Bölgesi’nde lili-sans ve ön lisans mezunlarının %56’sının erkek, %44’ünün kadın olduğu görülmektedir. Ayrıca lisans ve ön lisansta öğrenim gören öğrencilerin %60’ı
erkek, %40’ı ise kadın öğrencidir.
Tablo 14, TR62 Bölgesi ile Adana ve Mersin illerinin okullaşma oranlarını göstermektedir.
Buna göre 2008 yılında Adana ve Mersin il-lerinde okuyan öğrenci sayısına göre hesap-lanan okullaşma oranı, Adana ilinde %17, Mersin ilinde %22’dir. Bölgedeki okullaşma oranına bakıldığında, Türkiye genelinde %44 olan ön lisans ve lisans düzeyinde okullaşma oranının altında olduğu görülmektedir.
TR62 Bölgesi’nin genel eğitim verilerine bak-tığımızda oran bakımından Türkiye ortala-masına yakın düzeylerde olduğu ancak yine de bölge nüfusunun genelinin çocuklar ve gençlerden oluşması sebebiyle eğitim ola-naklarının artırılması gerektiği söylenebilir.