39
Çukurova Böl. Dünya ve Türkiye’deki Yeri
Özetle, ulusal kalkınma plan ve programlarında Çukurova Bölgesi için belirlenen temel hedeflerden bir tanesinin Türkiye ve Doğu Akdeniz’in lojistik merkezi olması olduğu söylenebilir. Bunda Mersin limanı ile bağlantılı olan lojistik sektörünün bölgedeki gelişmişliği kadar, AB Ulaştırma Ağı genişleme planında Deniz Otobanları Projesi’ne Mersin’in de eklenmiş olmasının önemli katkı sağladığı açıktır.
Öte yandan, hâlihazırda Mersin’e deniz yolu ile gelen transit yükler demir yolu ile Ortadoğu ülkeleri ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’ne taşınmaktadır. Bu noktada, temeli atılan Kars-Tiflis-Bakü Demiryo-lu Hattı’nın Akdeniz’e açılan en önemli ayağını Mersin Limanı’nın oDemiryo-luşturacağının da altı çizilmelidir.
Ulusal plan ve programlarda bölgeye biçilen ikinci temel rol ise, bölgenin mevcut ve planlanan boru hatlarıyla dünyanın en önemli enerji dağıtım üslerinden biri
olma yolunda hızla ilerlemekte olduğu ile ilişkilidir. Petrol ve doğalgazın Akdeniz’le dünyaya ulaştırılabileceği Adana’nın Ceyhan ilçesi, Ortadoğu ile Avrupa’nın enerji köprüsü konu-mundadır. Bölge, mevcut ve planlanan boru hatlarıyla dün-yanın en önemli enerji üslerinden biri olma yolunda hızla ilerlemektedir. Bölge, önümüzdeki yıllarda tamamlanması planlanan Samsun-Adana-Ceyhan boru hattının, BTC ve Ker-kük-Adana-Yumurtalık hatlarına ilave olarak gerçekleşmesi durumunda, Hazar ve Irak petrolleri ile Rusya, İran doğal-gazının dağıtımında merkez konuma gelerek yılda yaklaşık 190 milyon ton gibi bir kapasiteye ulaşacaktır. Avrupa’nın en önemli limanı olarak kabul edilen Rotterdam Limanı’nın termi-nal kapasitesinin yılda 133 milyon ton olduğu düşünüldüğün-de, Ceyhan terminalinin önemi daha net ortaya çıkmaktadır.
2.2 Bölgenin Türkiye için Önemi
Bir bölgenin sosyal, ekonomik, fiziksel özelliklerinin analiz edilmesinin neticesinde, diğer bölgelerle kıyaslayabilmek, bölgenin görece üstünlüklerini tespit edebilmek amacıyla çeşitli endeksler geliştiril-mektedir. Bu endeksler, bölgelerarası gelişmişlik farklarının ortaya konmasına ve bu farklara yönelik politika ve eylemlerin tasarlanmasına yardımcı olmaktadır. Türkiye’de de çeşitli kamu ve sivil toplum kuruluşları tarafından bölgelerarası gelişmişlik farklarını ortaya koyan araştırmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar genellikle il düzeyinde sosyal ve ekonomik verilerin endekslere dönüştürülmesiyle ger-çekleştirilmektedir. Kullanılan yöntemlerin farklılığı ortaya çıkan sonuçların da farklılaşmasına neden olsa da illere ilişkin karşılaştırmalar yapmak açısından bu endeksler faydalı olduğu görülmektedir.
DPT, EDAM (Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi) ve URAK (Uluslararası Rekabet Araş-tırmaları Kurumu) tarafından üç ayrı yöntemle gerçekleştirilen endeks çalışmalarının sonuçları, Çu-kurova Bölgesi’nin Türkiye’deki Düzey 2 bölgeleri arasındaki yerini belirlemek ve bölgenin mevcut durumunun tespit edilmesinde öncelikli olarak kullanılmak üzere aşağıda ele alınmıştır.
Bölge bir yandan limanı, serbest bölgeleri, demiryolu ulaşımı, güçlü tır filosu ve uluslararası havalimanıyla, diğer yandan geçmişten gelen sanayi kültürü ve bu yönde gelişmiş insan kaynakları yapısıyla hem lojistik hem de sınai üretim faaliyetleri için oldukça uygun koşullara sahiptir. Üniversiteleri, iş geliştirme merkezleri, teknoloji parkları, organize sanayi
bölgeleri, etkin sivil toplum kuruluşları ve bu kurumların arasında gelişmekte olan işbirliği bölge için diğer önemli avantajlar olarak sayılabilir.
Çukurova Böl. Dünyave Türkiye’deki Yeri
40
2.2.1 İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
DPT’nin 2003 yılında gerçekleştirmiş olduğu ‘İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıra-laması’ isimli araştırma çalışmasında demografik göstergeler, istihdam göstergeleri, eğitim gösterge-leri, sağlık göstergegösterge-leri, sanayi göstergegösterge-leri, tarım göstergegösterge-leri, inşaat göstergegösterge-leri, mali göstergeler, altyapı göstergeleri ve diğer refah göstergeleri kullanılmıştır. Buna göre, Türkiye’deki iller arasında Adana ilinin 8., Mersin ilinin ise 17. sırada yer aldığı görülmektedir.
Şekil 3: İllerin DPT sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine göre sıralaması (ilk 30 il)
2.2.2 EDAM’ın Türkiye için bir Rekabet Endeksi Araştırması
EDAM, Türkiye’de illerin görece rekabet güçlerini ortaya çıkarmak için bir endeks oluşturmuştur. Bu endeks yalnızca ekonomik gelişmişlik ile ölçülmeyen, gelecekteki rekabet gücüne de atıf yapabilecek farklı bileşenlerden oluşmaktadır. İktisadi etkinlik ve canlılığın yanı sıra, fiziki altyapı ve eğitim gibi girdiler açısından da her bir ilin potansiyelini dikkate almaktadır. Oluşturulan endeksin asıl önemli özelliği, yaratıcılık ve bilgi ekonomisinin altını çizmesidir. Öte yandan sosyal sermaye ve emek pi-yasalarındaki gelişmeler de dikkate alınmıştır. Buna göre Türkiye’deki iller arasında Adana ili 22., Mersin ili ise 25. sırada yer almaktadır.
0 1 2 3 4 5 6
İstanbul Ankara
İzmir Kocaeli
Bursa Eskişehir Tekirdağ Adana Yalova Antalya Kırklareli Denizli Muğla BalıkesirBolu Edirne Mersin Bilecik Kayseri Gaziantep Zonguldak Aydın Sakarya Çanakkale Manisa Konya Karabük İsparta Hatay
Kaynak: URAK, (2009) Kaynak: DPT, (2003)
41
Çukurova Böl. Dünya ve Türkiye’deki Yeri
Şekil 4: İllerin EDAM rekabetçilik endeksine göre sıralaması (ilk 30 il)
2.2.3 URAK’ın İller Arası Rekabetçilik Endeksi Araştırması
URAK, iller arası rekabet endeksi oluşturulması için dört ana değişken belirlemiştir. Bunlar beşeri sermaye ve yaşam kalitesi, markalaşma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansi-yeli ile erişilebilirliktir. Şekil 5’te iller arası rekabetçilik endeksi sıralamasında ilk 30 il görülmektedir.
Buna göre URAK rekabetçilik endeksi sıralamasında Adana ili 9., Mersin ili ise 12. sırada yer al-maktadır. Öte yandan, Çukurova Bölgesi’nin yakın çevresindeki Osmaniye’nin 48., Hatay’ın 10. ve Gaziantep’in 14. sırada yer aldığı görülmektedir.
Şekil 5: İllerin URAK rekabetçilik endeksine göre sıralaması (ilk 30 il)
0 20 40 60 80 100 120
İstanbul Ankara İzmir
Çanakkale
Denizli
Adana Mersin
Kırıkkale
Kaynak: URAK, (2009) Kaynak: EDAM, (2009)
Çukurova Böl. Dünyave Türkiye’deki Yeri
42
2.3 Değerlendirme
Çukurova Bölgesi, jeostratejik konumu, üretim kültürü ve kapasitesi, geniş hinterlandının yanı sıra yurt içi ve yurt dışına olan çok-modlu bağlantı kolaylığının sağladığı avantajlarla yalnız Türkiye’nin değil aynı zamanda Ortadoğu ve Doğu Akdeniz’in en önemli ulaştırma, lojistik ve enerji merkezi olma potansiyeline sahiptir. Buna karşın, bölgenin sahip olduğu bu potansiyeli kullanmada bugüne kadar başarılı olduğunu söylemek güçtür. Yukarıda bahsedilen Türkiye’deki tüm illeri içine alan sosyo-eko-nomik gelişmişlik ve rekabetçilik endeksi çalışmaları bu durumu kanıtlayan göstergelerdir.
Tamamı iller bazında gerçekleştirilmiş olan ve yukarıda özetle açıklanan üç araştırmanın sonuçları değerlendirildiğinde Adana’nın rekabet gücünün ve sosyo-ekonomik gelişmişlik durumunun görece Mersin’den daha yüksek olduğu görülmektedir. Öte yandan, Çukurova Bölgesini oluşturan bu iki il, üç büyük kentin yanında, Bursa ve Kocaeli gibi sanayileşmiş şehirler ile Tekirdağ, Eskişehir ve Antalya gibi son yıllarda hızlı gelişme gösteren illerin gerisinde kalmaktadır. Bu veriler, bölgenin hem sosyo-ekonomik gelişme hem de rekabet gücü bakımından ivme kazanmak zorunda olduğunu göstermektedir.