%94’ünün mikro işletmeler olduğu
5.3.2 Firma Sayıları ve İstihdamın Sektörel İncelemesi
5.3.2.1 Ana Ekonomik Faaliyetler
2007 yılı itibarıyla ekonomik faaliyet kollarından en yüksek yoğunlaşma düzeyine sahip olanı Şekil 112’de görüldüğü üzere “toptan ve perakende ticaret”tir. Söz konusu sektörün YE değerinin 2003-2007 yılları arasındaki değişimine bakıldığında ise yoğunlaşmasının azaldığı, yani sektörün bölgede Türkiye’ye kıyasla daha az yoğun olma eğiliminde olduğu görülmektedir (Ek-2). “Toptan ve pera-kende ticaret” sektörünü “ulaştırma, depolama ve haberleşme” sektörü takip etmektedir. Ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörünün yoğunlaşmasında ise 2003-2007 arasında %15,88’lik bir artış olmuştur. Ayrıca “eğitim”, “otel, lokanta ve kahvehane” ile “diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri”, bölgede yıldızlaşan sektörler arasında gösterilebilir. Ulaştırma, depolama ve haberleş-me faaliyetine bakıldığında bu sektörün Çukurova Bölgesi için gelişen bir sektör olduğu ve kapasite artırımına müsait olduğu görülmektedir. Ayrıca bölge için önemli olan sektörlerden birisi olan imalat sanayinin söz konusu dönemde duraklama içerisinde olduğu; bölgede Türkiye’ye kıyasla daha az yoğun olduğu ve yoğunluğunun azalma eğilimde olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, imalat sanayi sektöründe yaşanan sorunlar Çukurova Bölgesi için öncelikli olarak çözülmesi gereken sorunlardır.
Ekonomik Yapı
143
Şekil 112: Çukurova Bölgesi’nde ana ekonomik faaliyet kollarındaki firma sayısı bakımından yıldızlaşan, olgunlaşan, dönüşen ve gelişen sektörler (2003-2007)
Kaynak: TÜİK, (2003-2007) verileri kullanılarak üretilmiştir.
Nüfusun işgücü ve istihdam durumu başlıklı bölümde, bölgedeki istihdamın genel sektörel dağılımı bilgisi ve buna dayalı olarak bölgenin karakteriyle ilgili bilgiler verilmişti. Bölgedeki iki ildeki odalara kayıtlı (ATO, ADASO, MTSO) üye firmaların sektörel dağılımı analiz edilerek, bölgedeki sektörel dağılım hakkında daha detaylı bilgi sahibi olunabilir (Şekil 113). Adana’da sanayi ve ticaret odalarına kayıtlı 26.595 işyeri, Mersin’de ise MTSO’ya kayıtlı 11.092 işyeri bulunmaktadır. Bu sayılar ticaret odalarında il merkezlerini, sanayi odalarında ise il genelini kapsamaktadır. Adana’daki iş yeri sayısı-nın Mersin’den daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum, nüfus, şehirleşme oranı vs. göz önüne alındığında normal karşılanabilir fakat kesin yorum yapmak için bu değişkenler birlikte ele alınarak ileri analizler yapmak gereklidir.
Toptan ve perakende -caret
Ulaş2rma, depolama ve haberleşme İmalat
Otel, lokanta ve kahvehane Diğer sosyal,
Toplumsal ve Kişisel hizmet faaliyetleri
Gayrimenkul kiralama ve iş
faaliyetleri
İnşaat Sağlık İşleri
Mali aracı kuruluşların
faaliyetleri Eği-m
Madencilik ve taşocakçılığı Elektrik, Gaz ve Su
0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 1.10 1.20 1.30 1.40
-‐20 -‐10 0 10 20 30 40 50 60 70
Ekonomik Yapı
144
Hizmetler sektöründe yer alan işletme sayıları her iki ilde de, genel istihdam oranlarında da olduğu gibi (Şekil 64), öne çıkmaktadır (Ticaret, ulaştırma-depolama, mesleki-bilimsel faaliyetler vb., Şe-kil 113). Öte yandan, imalat sanayi bölgenin tarihsel olarak ekonomik gelişiminde ve altyapısının oluşmasında etkili bir sektördür. İmalat sanayinde Adana’nın hem sayısal olarak, hem de kendi için-deki sektörel dağılım oranı olarak öne çıktığı görülmektedir. Mersin’in ise ulaştırma-depolama alt sektöründe oransal olarak öne çıktığı görülmektedir; Mersin limanının ve buna bağlı gelişen lojistik sektörünün bu yüksek orana sebep olduğu söylenebilir. Bu iki sektör alt sektörleri itibarıyla değer-lendirmeye alındığında bölgedeki ekonomik faaliyetler hakkında daha net kestirimlerde bulunulabilir.
İmalat sanayi ve hizmetler sektörleri daha detaylı olarak aşağıdaki bölümlerde her iki il için karşılaş-tırmalı olarak incelenmiştir.
Şekil 113: Adana ve Mersin’de yerel birimlerin sektörel dağılımı (2009)
Kaynak: ATO, ADASO, MTSO, (2009).
22 İki il için de toplam yerel birimler içinde en yüksek payı alan ilk 10 sektör değerlendirilmiştir. Bu sektörler Mersin’deki yerel birimlerin
%95,5’ini, Adana’dakilerin %94,55’ini oluşturmaktadır.
6% 1%
15% 3%
2%
ADANA
MERSİN
11%
1%
12%
4% 2% 13%
47%
5% 2%
3%
19%
4% 2% 5%
43%
Eğitim
Finans ve sigorta faaliyetleri İmalat
İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri İnşaat
Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Tarım, ormancılık ve balıkçılık Toptan ve perakende ticaret Ulaştırma ve depolama
Ekonomik Yapı
145
Hizmetler sektöründe her iki ilde ilk 15 sırayı alan alt sektörler Şekil 114’de verilmiştir. İlk 15 sırada yer alan birimlerin sayıları Adana için 15.859 iken Mersin için 7621’dir ve hizmetler sektöründeki top-lam firma sayısının yaklaşık %92’sini teşkil etmektedir. Adana’da, Mersin’e oranla çok daha yüksek oranda çıkan bu rakamlar Adana’nın merkez nüfusunun Mersin’e kıyasla çok yüksek olmasıyla açık-lanabilir. Bu sektörde yer alan firmaların büyük çoğunluğu ticaret odalarına kayıtlıdır. Sadece mer-kezlerdeki ticaret odaları kayıtları çalışmaya dâhil edildiği için, Mersin’in ilçelerinde yer alan, özellikle kıyı kesimindeki hizmet sektörü birimleri analize dâhil olmamıştır. Bunun sonucu olarak hizmetler sektöründeki “konaklama” ve “yiyecek içecek hizmetleri faaliyetleri” vb. alt sektörlerde yer alan birim sayıları Adana’ya oranla düşük görünmektedir. Bu fark perakende ticarette açık iken, toptan ticarette Mersin’in öne çıkmasıyla kapanmaktadır. Mersin’de lojistik sektörünün gelişmiş olmasının da etkisiy-le sadece “kara taşımacılığı” ve “taşımacılık için depolama ve desteketkisiy-leyici faaliyetetkisiy-ler” alt sektöretkisiy-lerin- sektörlerin-deki birim sayıları Adana’dan daha yüksektir. Bu grafik genel olarak değerlendirildiğinde Adana’nın metropoliten bir alan olarak Mersin’den daha gelişmiş olduğu fakat Mersin’in özel bazı işlevleriyle Adana’dan farklılaştığı söylenebilir.
Şekil 114: Adana ve Mersin’de hizmetler sektöründeki yerel birimlerin alt sektörlere göre dağılımı (2009) 22
Kaynak: ATO, MTSO, ADASO, (2009).
b. İmalat Sanayi
İmalat sanayinde Adana ilinde odalara kayıtlı toplam 4512 yerel birim varken, Mersin ilinde 1154 birim bulunmaktadır (ATO, ADASO, MTSO). Bu birimlerin en yüksek orana sahip ilk 15 alt sektörde-ki sıralanması aşağıdasektörde-ki grafikte belirtilmiştir (Şesektörde-kil 115). Bu 15 alt sektör içerisinde, “gıda ürünleri imalatı”, “makine ve teçhizat imalatı”, “kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı”, “giyim eşyalarının imalatı”,
“fabrikasyon metal ürünleri imalatı”, “kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı” ve “mobilya imalatı”
öne çıkmaktadır.
8000 6000 4000 2000 0
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret motorlu taşıtlar ve motosikletlerin Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri Finansal hizmetler ve sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler Eğitim İnsan sağlığı hizmetleri Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler Sigorta ve emeklilik fonları hariç finansal hizmet faaliyetleri Reklamcılık ve pazar araştırması Garimenkul faaliyetleri Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler
Firma sayısı
Adana Mersin
Perakende ticaret Toptan ticaret Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı
22 En yüksek yerel birim sayısına sahip olan ilk 15 alt sektör seçilmiştir.
a. Hizmetler
Ekonomik Yapı
146
Şekil 115: Adana ve Mersin’de imalat sanayii sektöründeki yerel birimlerin alt sektörlere göre dağılımı (2009)23
Kaynak: ATO, MTSO, ADASO, (2009).
Yukarıda yapılan çalışmalar sadece bölge içindeki birim sayıları esas alınarak yapılmış, Türkiye ge-nelindeki durum veri setinde yer almadığından dâhil edilmemiştir. Bu konudaki eksiklikleri tamam-lamak için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) yapmış olduğu ulusal sanayi veritabanı düzenlenmiş, Türkiye genelinde üretici firmaların bilgileri kullanılarak, karşılaştırmalı sektörel analiz-ler yapılmıştır. Söz konusu veritabanı, firmaların hazırladıkları kapasite raporları üzerinden oluştu-rulmuştur.
TOBB’un işletmelerin kapasite raporlarından oluşturduğu bu veritabanında, Türkiye genelinde kayıtlı 73.994 adet üretim birimi yer almaktadır. Bu üretim birimlerinde 2.524.465 kişi istihdam edilmektedir.
Çukurova Bölgesi’nde 2932 adet üretim birimi ve bu birimlerde çalışan 75.555 kişi bulunmaktadır. Bu sayılar sırasıyla Türkiye genelinin %4’ü ve %3’ünü oluşturmaktadır. Çukurova Bölgesi, Türkiye gene-linde üretim birimi sayısı bakımından 26 Düzey 2 bölgesi içinde 3. derece yoğun bölgeler arasında yer almaktadır (Şekil 116).
800 600 400 200 0
Giyim eşyalarının imalatı Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Mobilya imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalat Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Ana metal sanayii Motorlu kara taşıtı imalatı Tekstil ürünleri imalatı Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Diğer imalatlar
Firma sayısı
Adana Mersin
Gıda ürünleri imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı
23 En yüksek yerel birim sayısına sahip olan ilk 15 alt-sektör seçilmiştir.
Ekonomik Yapı
147
Şekil 116: Düzey 2 bölgelerine göre TOBB sanayi veritabanına kayıtlı firma sayılarının dağılımı
Kaynak: TOBB (2009).
Yukarıda sözü edilen birimlerin bölge içinde iki il arasındaki dağılımına bakıldığında Adana’da 1548 üretim biriminde 47.099 kişinin, Mersin’de ise 1384 üretim biriminde 28.456 kişinin istihdam edildiği görülmektedir. Birim başına ortalama istihdam Adana’da yaklaşık 30 kişi, Mersin’de ise 20 kişidir.
Adana üretim tesislerinin sayısında az bir farkla Mersin’den yüksek iken, istihdamda Mersin’in yak-laşık 1,6 katını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Adana’daki üretim birimlerinin Mersin’e göre daha büyük ölçekli olduğu anlaşılmaktadır.
Adana ilinde yapılan analizde öne çıkan ham petrol üretimi, bölgede yer alan BOTAŞ İşletmeleri’nden dolayı çok yüksek bir değer almıştır. Bu değer analize ve grafiklere bütünlüğü bozmaması açısından eklenmemiştir. Tarım ve hayvancılık sektörü, TOBB sınıflamasında “gıda-içki-tütün sanayi” başlı-ğından ayrı bir başlık olarak değerlendirilmiş, fakat esas itibarıyla her iki sektörün alt başlıkları in-celendiğinde ortak özellik gösterdiği görülmüştür. Bu yüzden her ikisi kısaca “tarıma dayalı sanayi”
başlığı altında değerlendirildiğinde, bu sektör bölgede istihdam açısından yoğunlaşması en yüksek alt sektör olarak öne çıkmaktadır. Bu, bölgenin tarımsal karakteri ve ulaşım ağlarına yakınlığı göz önüne alındığında beklenen bir sonuçtur. “Taşıma ve depolama işleri” de yüksek değer alan bir sek-tör olup yine tarımsal karakter ve bölgenin lojistik konumu dikkate alındığında bu seksek-törün bölge için önem arz eden bir sektör olması beklenen bir sonuçtur. “Elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı” alt sektörü de Adana’da yer alan İskenderun Enerji Üretimi ve Tic. AŞ’nin yüksek istihdamından dolayı Türkiye içinde yüksek bir yoğunlaşma değerine ulaşmaktadır. Adana’da diğer öne çıkan sektörler kısaca
“kimya, kimyasal ürünler, petrol, kömür, lastik ve plastik ürünleri sanayi”, “ağaç ürünleri sanayi” ve
“metal eşya ve makine sanayi” alt sektörleridir (Şekil 117).
Gösterim
252 - 1088 1088 - 2142 2142- 3535 3535 - 5888 5888 - 21265
Ekonomik Yapı
148
Şekil 117: Adana’da yerel birim sayıları bakımından yoğunlaşma endeksi241’in üzerinde olan sektörler (2009)
Kaynak: TOBB (2009).
Mersin’de, Adana’ya benzer olarak, “tarım ve hayvancılık” ve “gıda-içki tütün sanayi” alt sektörlerinin bileşkesi yüksek değerlere ulaşmaktadır. “Metalik cevher üretimi”nde ise krom madeni üretiminde-ki yüksek istihdam değeri nedeniyle Mersin öne çıkmaktadır. “Taşıma-depolama işleri” sektörü de Adana’yla benzer sebeplerle öne çıkmaktadır; ildeki Mersin limanın bu konuda etkili olduğu söyle-nebilir. “Metal dışı ürünler”, ”ağaç ürünleri”, “kimya, kimyasal ürünler, petrol, kömür, lastik ve plastik ürünleri sanayi” ve “metalik olmayan madencilik” sektörleri bölgede öne çıkan diğer alt başlıklardır (Şekil 118).
Şekil 118: Mersin’de yerel birim sayıları bakımından yoğunlaşma endeksi 1’in üzerinde olan sektörler (2009)
Kaynak: TOBB, (2009).
Yukarıda gerçekleştirilen analizlerde bir sektörün bölgedeki firma sayısı oranı yüksek olsa bile, ulusal düzeyde aynı sektördeki firma sayısı oranı daha yüksek ise, yoğunlaşma endeksi değerleri 1’in al-tında kalmıştır. Teknikte yer alan bu sorunu gidermek amacıyla bölgede yüksek firma sayısı oranına sahip alt sektörler de ilgi alanı içerisine alınmıştır (tekstil sektöründe olduğu gibi). Bu çalışmanın neticesinde iki il için Tablo 40’da yer alan alt sektörler, içerikleri ileri analizlere konu olmak üzere
0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50
Tarım ve hayvancılık Taşıma -depolama işleri Elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı Kimya, kimyasal ürünler petrol,
kömür, lastik ve Metal eşya-makina ve gereç
ulaşım-aracı ilmi ve Gıda -içki-tütün sanayi Ağaç, Mantar ürünleri ve mobilya
sanayi
0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00
Tarım ve hayvancılık Metal ve cevher üretimi Taşıma-depolama işleri Metal dışı ürünler sanayi Gıda-içki-tütün sanayi Ağaç, mantar ürünleri ve mobilya
sanayi Metalik olmayan ve madencilik konusuna giren madenlerin Kimya ve kimyasal ürünler sanayi
24 Yoğunlaşma endeksinin tanımı için bkz. EK-2
Ekonomik Yapı
149
düzenlenmiştir (Şekil 41 ve Şekil 42). Yine bölgede oranı çok düşük fakat ulusal düzeyde de yegâne olan birimleri barındıran ve bölgede ekonomik alt sektörlerinin ileri analizlere tabi tutulmasına gerek görülmeyen alt sektörler de listeden çıkarılmıştır (elektrik üretimi, taşıma depolama işleri vb.).
Tablo 40: Adana’da firma sayıları ve istihdam açısından öne çıkan sektörler (2009)
Kaynak: TOBB (2009).
Tablo 41: Mersin’de firma sayıları ve istihdam açısından öne çıkan sektörler (2009)
Kaynak: TOBB (2009).