Modelin Akış Şeması

Modelin girdi dosyasında, baz yıl verileri ve modelde kullanılan makroekonomik ve finansal varsayımların yanı sıra ülkenin nüfus ve işgücü-istihdam yapısı ile sigortalıların kazanç düzeylerine ilişkin varsayımlar derlenmiş olarak toplu halde bulunmaktadır. Girdi dosyasındaki verilere ve varsayımlara göre modelde hesaplamalar, modüler olarak tasarlanmış olan modelin bileşenlerini oluşturan birbiriyle etkileşim halindeki beş adet modülde yapılmaktadır:

 Nüfus modülü

 İşgücü-istihdam modülü  Kazanç modülü

 Sosyal güvenlik modülü  Finansal modül

Şekil 3.1’de modelin bileşenlerini oluşturan beş adet modülde, varsayım olarak alınan ve hesaplanan temel değişkenler arasındaki ilişkileri içeren akış şeması görülmektedir.

Modelin girdi dosyasında, toplu halde bulunan baz yıl verilerinin ve ilgili modüllere ilişkin modül içi varsayımların yanı sıra, büyüme, deflatör, TÜFE artış oranı, reel faiz oranı gibi modele ilişkin genel makroekonomik varsayımlar da yer almaktadır.

Nüfus modülünde, baz yıl nüfusundan doğurganlık, ölümlülük ve net dış göç dikkate alınarak yaş ve cinsiyet ayrımında nüfus projeksiyonu yapılmaktadır. Kullanıcı ara yüzü ve simülasyon araçlarıyla diğer modüllerden bağımsız olarak da çalıştırılabilen bu modül, çıktılarını işgücü-istihdam modülü ve sosyal güvenlik modülüne göndermektedir.

İşgücü-istihdam modülünde, nüfusa bağlı olarak işgücüne katılma oranları, işsizlik oranları ve kayıtdışılık oranları yardımıyla kayıtlı istihdam; yaş, cinsiyet, tarım-tarım dışı ve işteki durum ayrımında tahmin edilmektedir. Nüfus modülünden veri alan bu modül, çıktılarını sosyal güvenlik modülüne yollamaktadır. Bu modül de, ilgili nüfus girdisi sağlandığı takdirde modelin geri kalanından bağımsız olarak çalıştırılabilmektedir.

Kazanç modülünde, makroekonomik ve finansal varsayımların yer aldığı girdi dosyasından alınan veriler yardımıyla aktif sigortalıların yaş ve cinsiyete göre ortalama prime esas kazanç düzeylerine ve birtakım dağılımlara ilişkin projeksiyonlar yapılmaktadır. Prime esas kazanç düzeylerine ilişkin çıktılar, sosyal güvenlik modülü ve finansal modüle gönderilmektedir. Söz konusu çıktılar, prim geliri ve sigortalıların aylık düzeyi hesabında önemli rol oynamaktadır.

yararlanılmıştır. Kalibrasyon amaçlı kullanılan baz yılda yaş grupları ve cinsiyete göre yıl içinde aylık bağlanan kişi sayıları verisi SGK 2011 Yılı İstatistik Yıllığı’ndan temin edilmiştir. Aktif ve pasif sigortalı sayıları ile bu sigortalılara ilişkin prime esas kazanç düzeyi, sigortalılık süresi, aylık tutarı verileri için kullanılan sigortalı ham verileri en son 2011 yılında temin edilebildiğinden, model genel olarak 2011 yılı baz alınarak çalıştırılmaktadır. Ancak, 2015 yılında SGK Aktüerya ve Fon Yönetimi Dairesi’nden temin edilen 2014 yılı itibarıyla nakit bazlı ve detaylı SGK gelir-gider ve bütçe transferi verilerinden yararlanılabildiği için, finansal büyüklükler açısından 2014 yılı baz alınmıştır.

Baz yıl verilerinin yanı sıra, ilgili değişkenlere ilişkin model varsayımları için de bazı verilerin girdi olarak modele sağlanması gerekmektedir. Modelin baz senaryosunda, işgücü-istihdam yapısına ilişkin varsayımlar için tanımlanan ara yıl ve hedef yıl değerleri için gelişmiş ülkelerin göstergeleri referans alındığından, ilgili değişkenler için OECD ve EUROSTAT istatistiklerinden yararlanılmıştır. Modelin baz senaryo varsayımlarının oluşturulmasına ilişkin hususlara üçüncü bölümde daha detaylı olarak değinilecektir.

3.2. Modelin Akış Şeması

Modelin girdi dosyasında, baz yıl verileri ve modelde kullanılan makroekonomik ve finansal varsayımların yanı sıra ülkenin nüfus ve işgücü-istihdam yapısı ile sigortalıların kazanç düzeylerine ilişkin varsayımlar derlenmiş olarak toplu halde bulunmaktadır. Girdi dosyasındaki verilere ve varsayımlara göre modelde hesaplamalar, modüler olarak tasarlanmış olan modelin bileşenlerini oluşturan birbiriyle etkileşim halindeki beş adet modülde yapılmaktadır:

 Nüfus modülü

 İşgücü-istihdam modülü  Kazanç modülü

 Sosyal güvenlik modülü  Finansal modül

Şekil 3.1’de modelin bileşenlerini oluşturan beş adet modülde, varsayım olarak alınan ve hesaplanan temel değişkenler arasındaki ilişkileri içeren akış şeması görülmektedir.

Modelin girdi dosyasında, toplu halde bulunan baz yıl verilerinin ve ilgili modüllere ilişkin modül içi varsayımların yanı sıra, büyüme, deflatör, TÜFE artış oranı, reel faiz oranı gibi modele ilişkin genel makroekonomik varsayımlar da yer almaktadır.

Nüfus modülünde, baz yıl nüfusundan doğurganlık, ölümlülük ve net dış göç dikkate alınarak yaş ve cinsiyet ayrımında nüfus projeksiyonu yapılmaktadır. Kullanıcı ara yüzü ve simülasyon araçlarıyla diğer modüllerden bağımsız olarak da çalıştırılabilen bu modül, çıktılarını işgücü-istihdam modülü ve sosyal güvenlik modülüne göndermektedir.

İşgücü-istihdam modülünde, nüfusa bağlı olarak işgücüne katılma oranları, işsizlik oranları ve kayıtdışılık oranları yardımıyla kayıtlı istihdam; yaş, cinsiyet, tarım-tarım dışı ve işteki durum ayrımında tahmin edilmektedir. Nüfus modülünden veri alan bu modül, çıktılarını sosyal güvenlik modülüne yollamaktadır. Bu modül de, ilgili nüfus girdisi sağlandığı takdirde modelin geri kalanından bağımsız olarak çalıştırılabilmektedir.

Kazanç modülünde, makroekonomik ve finansal varsayımların yer aldığı girdi dosyasından alınan veriler yardımıyla aktif sigortalıların yaş ve cinsiyete göre ortalama prime esas kazanç düzeylerine ve birtakım dağılımlara ilişkin projeksiyonlar yapılmaktadır. Prime esas kazanç düzeylerine ilişkin çıktılar, sosyal güvenlik modülü ve finansal modüle gönderilmektedir. Söz konusu çıktılar, prim geliri ve sigortalıların aylık düzeyi hesabında önemli rol oynamaktadır.

60 Şe ki l 3 .1 . M od eli n Ak ış Şe m ası 61

Sosyal güvenlik modülünde, işgücü-istihdam modülünden temin edilen kayıtlı istihdam büyüklükleri temel alınarak aktif sigortalı sayıları hesaplanmakta, hak kazanma koşullarına göre aktif sigortalılardan yaşlılık aylığı alan sigortalılara geçiş sağlanmakta, ölüm ve malullük aylığı alan sigortalıların sayısı hesaplanmakta, böylece sigortalı sayıları elde edilmektedir. Prime esas kazanç düzeyi ve aylık bağlama fonksiyonlarına göre aylık tutarları hesaplanmakta, sigortalı sayıları kullanılarak yıllara göre prim gelirleri ve malullük-yaşlılık-ölüm sigortası giderleri elde edilmektedir. Hesaplanan prim gelirleri ve malullük-yaşlılık-ölüm sigortası giderlerine ilişkin yıllık artış oranları, baz yıl gerçekleşmelerine uygulanmak üzere finansal modüle yollanmaktadır. Modelin en hacimli ve detaylı bileşenini oluşturan sosyal güvenlik modülünde, sigortalı sayılarının hesaplanması ve sigortalı sayıları ile prime esas kazanç düzeyi ve aylık tutarlarının ilişkilendirilmesi işlemlerinin yapıldığı iki adet alt modül bulunmaktadır. Modülde, ilgili alt modüllere yardımcı olmak üzere hak kazanmaya ilişkin algoritmik kontrollerin yapıldığı ve aylık hesaplamalarının yapıldığı iki adet hesaplama ünitesi de yer almaktadır.

Finansal modülde, diğer modüllerden derlenen çıktılar ile ilgili makroekonomik ve finansal varsayımlar yardımıyla, aktif sigortalılara ilişkin prime esas kazanç düzeyleri ve pasif sigortalılara ilişkin aylık düzeyleri kullanılarak toplam prim gelirleri ve aylık ödemeleri hesaplanmaktadır. Ardından, ilgili finansal varsayımlar yardımıyla SGK’ya ilişkin diğer gelir ve giderler hesaplanmakta, bütçe transferi ve oluşması durumunda fon büyüklüğü tutarları elde edilmektedir. Ayrıca, modülde temel nakit hareketlerine göre net bugünkü değer hesaplamaları da yapılmaktadır.

Modelin bileşenlerini oluşturan modüllerde yapılan hesaplamaların, modelin sonuç dosyasında derlenmesiyle elde edilen başlıca çıktılar şunlardır:

 Nüfus projeksiyonu

 İşgücü ve istihdam projeksiyonu (istihdamda yaş, cinsiyet, tarım-tarım dışı, işteki durum ve kayıtlılık ayrımında)

 Aktif-pasif sigortalı sayıları  Aktif-pasif oranı

61

Sosyal güvenlik modülünde, işgücü-istihdam modülünden temin edilen kayıtlı istihdam büyüklükleri temel alınarak aktif sigortalı sayıları hesaplanmakta, hak kazanma koşullarına göre aktif sigortalılardan yaşlılık aylığı alan sigortalılara geçiş sağlanmakta, ölüm ve malullük aylığı alan sigortalıların sayısı hesaplanmakta, böylece sigortalı sayıları elde edilmektedir. Prime esas kazanç düzeyi ve aylık bağlama fonksiyonlarına göre aylık tutarları hesaplanmakta, sigortalı sayıları kullanılarak yıllara göre prim gelirleri ve malullük-yaşlılık-ölüm sigortası giderleri elde edilmektedir. Hesaplanan prim gelirleri ve malullük-yaşlılık-ölüm sigortası giderlerine ilişkin yıllık artış oranları, baz yıl gerçekleşmelerine uygulanmak üzere finansal modüle yollanmaktadır. Modelin en hacimli ve detaylı bileşenini oluşturan sosyal güvenlik modülünde, sigortalı sayılarının hesaplanması ve sigortalı sayıları ile prime esas kazanç düzeyi ve aylık tutarlarının ilişkilendirilmesi işlemlerinin yapıldığı iki adet alt modül bulunmaktadır. Modülde, ilgili alt modüllere yardımcı olmak üzere hak kazanmaya ilişkin algoritmik kontrollerin yapıldığı ve aylık hesaplamalarının yapıldığı iki adet hesaplama ünitesi de yer almaktadır.

Finansal modülde, diğer modüllerden derlenen çıktılar ile ilgili makroekonomik ve finansal varsayımlar yardımıyla, aktif sigortalılara ilişkin prime esas kazanç düzeyleri ve pasif sigortalılara ilişkin aylık düzeyleri kullanılarak toplam prim gelirleri ve aylık ödemeleri hesaplanmaktadır. Ardından, ilgili finansal varsayımlar yardımıyla SGK’ya ilişkin diğer gelir ve giderler hesaplanmakta, bütçe transferi ve oluşması durumunda fon büyüklüğü tutarları elde edilmektedir. Ayrıca, modülde temel nakit hareketlerine göre net bugünkü değer hesaplamaları da yapılmaktadır.

Modelin bileşenlerini oluşturan modüllerde yapılan hesaplamaların, modelin sonuç dosyasında derlenmesiyle elde edilen başlıca çıktılar şunlardır:

 Nüfus projeksiyonu

 İşgücü ve istihdam projeksiyonu (istihdamda yaş, cinsiyet, tarım-tarım dışı, işteki durum ve kayıtlılık ayrımında)

 Aktif-pasif sigortalı sayıları  Aktif-pasif oranı

62

 Aylık ve prime esas kazanç düzeyleri

 Yıl içinde yaşlılık aylığı bağlanan kişilerin yaş ortalamaları  Ortalama prime esas kazancın ortalama yaşlılık aylığına oranı

 Yeni bağlanan yaşlılık aylıklarının son prime esas kazanca oranı (ikame oranı)

 Malullük-yaşlılık-ölüm sigortası dengesi  SGK gelir, gider ve bütçe transferleri tutarları

Modelde baz yıl verileri ve varsayımlardan model çıktılarına ulaşılması sürecinde, hesaplama basamaklarına ve kullanılan yaklaşımlara ilişkin hususlara modelin bileşenlerinin anlatıldığı bölümde daha detaylı olarak yer verilmektedir.

3.3. Modelin Bileşenleri