Modüler Sistem Tasarımları

Her ne kadar modüler sistem tasarımların; işlevsel zorunluluk arz eden tasarımlar başlığı altında işlenmesi mümkün ise de, kavramın önemi gereği müstakil bir sınırlandırılma sebebi olarak değerlendirilmesi mümkündür. Bu nedenle tasarımların korunmasının sınırlandırılması sebebi olarak modüler sistem tasarımların da ayrıca incelenmesi gerekmektedir. Haliyle modüler sistem tasarımların haksız rekabet hükümleri ile korunabilmesinin sınırlarını da ifade etmek gerekmektedir.

Birbirine eş veya birbirinden farklı parçalardan oluşan, sonlu veya sonsuz şekilde büyültülebilen veya küçültülebilen, çeşitli şekil veya boyutlarda mekân oluşmasına imkân sağlayan ve oluşturulmuş bölümlerin (ünitelerin) değiştirilmesinin

776 _{Şehirali Çelik, Sınai Mülkiyet Kanunu, s. 271; Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 290.}

777 _{Mesela bir silgeç almak için markete girildiğinde hangi silgeçin hangisine uyduğunu anlayabilmek} için silgecin uyduğu markanın veya tiplerin belirtilmesi zorunlu olup, mutlaka karıştırılma tehlikesine yol açmak gerekmemektedir. Böyle bir durumda üretici yedek parçanın kendi markasının ayırt edici özelliklerini belirtip, söz konusu silgeçin hangi markalara veya tiplere uyduğunu belirtmek için ilgili markalara ait işaretleri kullanabilmektedir [İ. Aslan Yılmaz, Endüstriyel Tasarım Haklarının Kullanılması Haksız Rekabet ve Rekabet Hukuku İlişkileri: Bir Mahkeme Kararı Üzerine Düşünceler, FMR, C. 1, S. 1 (Ankara 2001), s. 32].

155

gerçekleştirilebildiği yapı taşlarına modüler sistem denilmektedir778. Modüler sistem tasarımları kısaca, farklı veya eş boyutta olan birimlerin birbirleriyle bir araya gelmesi ile oluşan sistemler olarak da ifade edilebilir779. Modüler sistem tasarımlarda; yedek parça tasarımlardan farklı olarak, yıpranmadan veya eskimeden kaynaklı bir parça yenilenmesi bulunmamaktadır780. Modüler raflar, istiflenebilir tabaklar, istiflenebilir sandalyeler, modüler raflar, lego oyuncaklar modüler sistemlere örnek olarak verilmektedir781.

SMK m.58/6 hükmünde782 tasarımlara ilişkin yenilik ve ayırt edicilik şartlarını karşılamak şartıyla farklı birimlerden ya da eş birimlerden meydana gelen bir modüler sistemde işbu birimlerin birbirleri ile sonlu ya da sonsuz biçimde çeşitli şekillerde bağlantı kurmasını temin eden tasarımların koruma kapsamı içinde yer aldığı ifade edilmektedir. Bu bakımdan modüler sistem tasarımların -koşulların oluşması şartıyla- SMK kapsamındaki korumadan yararlanması mümkündür.

Esasında SMK m.58/4 hükmünde bentler halinde tasarım korumasının istisnaları ifade edilmiştir. Modüler sistem tasarımların hüküm altına alındığı SMK m.58/5 hükmüne ise, tasarım korumasına getirilen istisnaların istisnası denilmesi yerinde olacaktır783. Sonuçta, modüler sistem tasarımlar bakımından böyle bir istisnai düzenleme getirilerek modüler sistemlerin tasarım korumasından yararlanması sağlanmaktadır784.

AB hukukunda must fit yedek parça tasarımlarının korumadan yararlanamayacağı hükme bağlandığında Lego firması gibi firmalar must fit parçaların korunmaması durumuna bir istisna getirilmesi gerektiğini savunmuşlardır785. Yargıtay HGK bu görüşten etkilendiği bir kararında yabancı seriye girmenin dürüstlük kuralına aykırı olması, lego ürününe uyan parçaların üretiminin lego firmasının emeğinden haksız yararlanma teşkil etmesi, yabancı seriye sokmanın dürüstlük kurallarına aykırı

778 _{Tekinalp, Öne Çıkan Yenilikler, s. 43.} 779 _{Suluk/Orhan, s. 191.}

780 _{Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 293.} 781_{Suluk/Orhan, s. 191.}

782 _{SMK öncesi dönemde bu hükmün karşılığı EndTasKHK m.10/3 hükmüdür.}

783 _{Suluk, istisnanın istisnası olarak ele alınan modüler sistem tasarımın koruma kapsamını} uygulamada belirlemenin kolay olmadığını ifade etmektedir (Suluk/Orhan, s. 192).

784 _{Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 293.} 785 _{Suluk/Orhan, s. 192.}

156

olduğu gerekçeleri ile lego ürünleri bakımında haksız rekabetin varlığını kabul etmiştir786.

Lego firmasının farklı ülkelerde açtığı davalar farklı şekillerde sonuçlanmıştır787. Uygulama bakımından istisnanın istisnası olarak da ifade edilen modüler sistem tasarımların koruma kapsamının belirlenmesi bir hayli güçtür788. Bu bakımdan Legoların çeşitli ülkelerde neticelenen davalarına göz atmakta fayda bulunmaktadır. Lego uyuşmazlıklarına yönelik davalarda Fransa, Hollanda ve Norveç ülkelerinin mahkemelerinin verdiği kararlarda lego ürünlerinin farklı markalarla satıldığı davalarda ürünler arasındaki uyumluluk ihtiyacını gidermesi ve tüketicilerin birden fazla firmadan uyumlu olan parçaları almadaki menfaati dikkate alınarak haksız rekabetin olmadığına hükmedilmiştir789.

Lego uyuşmazlığına yönelik lego ürününün kendine has özelliği dikkate alınarak başkaları tarafından taklidinin haksız rekabet olarak sayan başlıca kararlar ise, Alman ve İtalyan mahkemeleri tarafından verilmiştir790. Ancak Alman Federal Mahkemesi tarafından 2004 yılında verilen bir kararda; 45 yıllık süre boyunca Lego firması lehine sağlanan korumanın sona erdiği, mahkemenin farklı marka kullanılarak lego ürününün taklidini haksız rekabet sayılmadığı, ürünlerin haksız rekabet hükümleri ile korunmasındaki kapsamın sınırlandırıldığı, öğretideki eleştiriler dikkate alınarak

786 _{“Tatbikatta eklenen yapı-taşları, sistemi veya eklenen-tren-rayları, sistemi şeklinde anılan} sistemde haksız rekabetin ne zaman oluşacağı sonunun dosyaya hukuku mütalaa yazan Prof. Dr. Ünal Tekinalp ve Prof. Dr. Ömer Teoman'ın zikrettiği gibi rekabet ve marka hukuku alanında tartışılmıştır. ( Baumbach-Hefermanı-Rekabet ve Marka Hukuku Cilt: 1, Rekabet Hukuku, Yeniden işlenmiş 15. Baskı - Münih 1988, N. 459, sh: 792 ). Bu sisteme göre, ilk satın alınan oyuncağın "Başlama veya çıkış mamülü" "Hazır Mamül" daha sonra satın alınan parçalarla sınırsız bir şekilde büyütülmesi, geliştirebilmesi, azaltabilmesi olanağını bünyesinde taşımasıdır. Ekleme taşlar modüler sistemi herkes tarafından uygulanması serbest olan bir sistemdir. Ne var ki ekleme taşlar-modüller üreten bir firmanın ürettiği seri içine, başka bir işletme kendi mamulünü önceki firmanın ürettiği seri içine sokmak amacıyla o işletmenin mamulünü kopya etmek, aynı ebatta kalıplar kullanmak suretiyle yabancı seri içine sokarsa bunun dürüstlük kuralına aykırı bir davranış olarak kabul edilmesi gerekir” Yargıtay HGK, T. 27.03.1996, E. 1995/11-1037, K. 1996/206 (Kazancı İçtihat Bilgi Bankası: Erişim Tarihi: 09.09.2019) (Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 299-300).

787 _{Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 294.} 788 _{Suluk/Orhan, s. 192.}

789 _{Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 295-296.} 790 _{A.g.e., s.296.}

157

sınai ürünün tekelci haklardan daha uzun süre korunmasının doğru olmadığı hususlarının belirtildiği görülmektedir791.