Korunmanın Amacı ve İşlevi

Sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri çerçevesinde korunmasının kapsamı ve bu kapsamı sınırlayan unsurları286 tespit edebilmek için öncelikle sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri ile korunmasından amaçlananın ne olduğu tespit edilmelidir. Sonrasında tespit edilen amaç neticesinde ortaya çıkan hukuki ve iktisadi sonucun ne olacağının tartışılması gerekmektedir.

Sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri ile korunmasında amacın ve işlevin ne olduğunu irdelerken sınai mülkiyet hakları ve haksız rekabet hükümleri ayrı ayrı incelenmelidir. Böylece her iki hukuk alanının birleşen ve kesişen yönleri anlaşılıp, korumadan hedeflenen amaç ve işlev ortaya konabilir.

Sınai mülkiyet hukukunun akla gelen ilk amacı; sınai mülkiyet hakkı sahibini hukuken koruyarak veya himaye altına alarak herhangi bir sınai mülkiyet hakkı üretmeye aday kimseyi sınai mülkiyet hakkına konu olacak bir ürün ortaya koymaya teşvik etmek veya özendirmektir287. Ancak sınai mülkiyet haklarının bireyin menfaatlerini korumak yanında, toplumun gelişimine ve kalkınmasına yönelik kendine biçtiği amacı da dikkate almak gerekmektedir. Gerçekten de sınai mülkiyet sistemi ilk aşamada her ne kadar yaratıcı ve yenilikçi çabada bulunan kişileri teşvik

286 _{Sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri çerçevesinde korunmasının sınırlarından} üçüncü bölümde bahsedilecek olup, ikinci bölümde bahsi geçen korumanın kapsamı anlatılacaktır. 287 _{Bkz. Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s. 32 vd.}

61

etmeyi amaç edinmiş ise de; sınai mülkiyet haklarının bireylerin menfaatinin yanı sıra toplum menfaatini de dikkate alan hassas bir yapısı bulunmaktadır288. Zira sınai mülkiyet haklarının teknolojik yeniliklere ve toplumsal gelişime ivme kazandırdığı yadsınamaz. Söz konusu hakların kamu yararına hizmet ettiği derecede kişilere hukuki himaye tanıması gerektiği ve söz konusu sınai mülkiyet haklarının olmaması halinde teknolojik gelişimin azalacağı veya sekteye uğrayacağı kabul edilmelidir289. Sonuç olarak sınai mülkiyet haklarının korunması ile hem toplumsal menfaatler hem de bireysel menfaatler belli bir denge ve belirli ilkeler çerçevesinde korunmaktadır. Haksız rekabet sisteminin amacı ise, tüm katılanların menfaatini dikkate alarak dürüst ve bozulmamış rekabet ortamını sağlamaktır. Bir başka ifadeyle haksız rekabet hükümleri; kamu, rakipler, tüketiciler ve diğer tüm piyasa katılımcılarının dürüstlük kuralları çerçevesinde ve bozulmamış rekabet kurallarına göre oyuncu olabilecekleri bir piyasa ortamını sağlamayı ve sürdürmeyi amaçlamaktadır. Zira günümüzde birbirleriyle rakip olmayanların da (müşteri, tüketici vs.) haksız rekabet oluşturan fiillere maruz kaldığı güncel piyasa koşullarıyla karşılaşılmaktadır290. Haksız rekabet eylemlerinde rakiplerle birlikte diğer piyasa katılımcılarının (müşteri, tüketici vs.) da korunmasında tüm toplumun menfaati söz konusudur291.

Her iki sistemin amacı karşılaştırıldığında haksız rekabet sistemi ve sınai mülkiyet sistemi, korumayı amaçladıkları menfaatler ve ekonomik işlevleri bakımından hem kesişen hem de ayrışan yönlere sahiptir292. Aslında her iki hukuk müessesesi de bireylerin menfaatlerini korumayı amaçlarken aynı zamanda piyasayı ve sair ekonomik aktiviteleri kanunla düzenleyip, sınırlayarak temelde toplumun menfaatini korumaktadır. Haksız rekabet hükümleri toplumun menfaati için tüm katılanların bozulmamış rekabet ortamında kalmasını korumaya çalışırken, sınai mülkiyet sistemi

288 _{Şehirali Çelik, Haksız Rekabet, s. 9.}

289 _{N. Ayşe Odman, Fikri Mülkiyet Hukuku İle Rekabet Hukukunun Teknolojik Yeniliklerin}

Teşvikindeki Rolü (İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2002), s. 33.

290 _{Şirin Güven, Haksız Rekabet Hukukunun Amacı ve Koruduğu Menfaatler (Ankara: Adalet}

Yayınları, 2012), s. 149. 291 _{A.g.e., s. 149.}

292 _{Karaman Odabaşı, sınai mülkiyet haklarından doğan korumanın kapsamının bir çeşit özel} düzenlenmiş haksız rekabet hali olduğunu belirtmektedir (Karaman Odabaşı, s. 245). Esasen sınai mülkiyet haklarından doğan korumanın kapsamının özel düzenlenmiş haksız rekabet hali olduğunu açıkça ortaya koymak mümkün değildir. Ayrıca sınai mülkiyet haklarının korunmasını bir çeşit özel düzenlenmiş haksız rekabet hali olarak kabul edip etmediğimiz sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri ile korunmasının mümkün olup olmadığının tespitinde etkili bir belirleyicidir.

62

toplumun uzun vadedeki menfaati olan teknolojik gelişim için belli bir süreliğine hak sahibine serbest rekabeti engelleyerek kanuni tekel hakkı vermektedir. Sınai mülkiyet haklarıyla ilgili hak sahibine tanınan tekel hakkının rekabeti sınırladığı apaçık ortadadır. Ancak söz konusu hakların mevcudiyetinin devam etmesi gerektiğine dair hem bireysel hem de toplumsal anlamda birçok sebep bulunmaktadır293.

Haksız rekabet düzenlemelerinin ve sınai mülkiyet haklarının toplumun menfaatini koruduğundan söz edildiğinde, her iki sistemin teknolojik yeniliklerin teşvikinde de rolleri olduğunu belirtmek gerekmektedir. Sınai mülkiyet düzenlemeleri teknolojik yeniliklere hukuki himaye sağlayarak yapılan yatırımların güvence altına alınmasını temin etmektedir294. Rekabeti koruyucu kurallar ise, hem hukuki koruma ile elde edilen tekelin kötüye kullanılmamasını hem de teşebbüslerin inovasyon konusunda rekabet etmesini temin etmektedir295. Bu yönüyle hem sınai mülkiyet hakları hem de haksız rekabet düzenlemeleri teknolojik yenilikleri özendirerek teknolojik ilerlemeye, giderek toplumsal menfaatin korunmasına katkı sağlamaktadır. Ancak sınai mülkiyet hakları bakımından öngörülen koruma, çeşitli biçimlerdeki yatırım ve emeğe dayalı bilgi ve sair hususların haksız rekabet sistemiyle korunmasına nazaran daha fazla netlik ve öngörülebilirlik içermektedir296.

Her iki sistemin benzeştiği yönler bulunsa da sınai mülkiyet haklarının sağladığı koruma ile haksız rekabet hükümlerinin sağladığı koruma birbirinden ayrıştırılmalıdır. Örneğin tasarımlar bakımından tescile dayalı olarak sağlanan korumada ürünün özgün olan biçimindeki sınai mülkiyet hakkı korunurken, haksız rekabet sisteminde rakibin sahip olduğu malın diğer rakibin malı zannedilerek satın alınması hususundaki alıcının karıştırma tehlikesi (iltibas) engellenmektedir297. Tasarımlara benzer biçimde, diğer sınai mülkiyet haklarının korunmasında da SMK koruması ile haksız rekabet hükümlerinin sağladığı koruma arasındaki fark ortaya konulmalıdır. Örneğin marka hakkının sağladığı koruma tescilli işaret ile sınırlı iken, haksız rekabet hükümlerine dayalı korumada işletmelerin ticari görünüm ve

293 _{Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s. 34.} 294 _{Odman, s. 25.}

295 _{A.g.e., s. 25; Odman, rekabet kavramı ile özellikle genel anlamda rekabet hukukunu}

kastetmektedir.

296 _{Güneş, Haksız Rekabet Davaları, s. 34.} 297 _{Suluk/Orhan, s. 822.}

63

sunumları koruma altına alınmaktadır298. Unutmamak gerekir ki, sınai mülkiyet hakkı sahibine tekel koruması sağlayarak iktisadi ve sınai yatırımların himaye altına alınması ve bu şekilde teknolojik yeniliklerin teşvik edilmesi sınai mülkiyet hukukunun amacını oluşturmaktadır299. Haksız rekabet hukukunun böyle bir amacı bulunmamaktadır300. Nitekim haksız rekabet hukuku sınai mülkiyet haklarını doğrudan korumamakta olup, haksız rekabet hükümleri karıştırılmaya ve rekabet hakkının kötüye kullanılmasına karşı dolaylı bir koruma sağlamaktadır301.

Tüm anlatılanlar ışığında sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri ile korunmasındaki amaç ve işlev; sınai mülkiyet hakları için belirlenmiş koruma kapsamındaki sınırlandırmaların, süre sınırlandırmalarının ve sair sınırlandırmaların haksız rekabet düzenlemeleri eliyle aşılma çabası olarak özetlenebilir. Haksız rekabet hükümleri bakımından koruma için süre sınırının olmaması gibi korumanın daha kapsamlı olmasının sağladığı imkânlar ve sair hususlar tarafları bir takım arayışlara itmektedir. Örneğin davacı ve davalı sıfatına sahip olabilecek kişiler sınai mülkiyet haklarının haksız rekabet hükümleri üzerinden korunmasını talep etme arayışı içerisine girmektedirler. Ancak bazen de sınai mülkiyet hakları bakımından kanun koyucunun bilinçli veya bilinçsiz koyduğu kanun boşlukları haksız rekabet hükümleri ile doldurularak hakkaniyetli çözümler üretilmektedir. Bu gibi durumlarda haksız rekabet hükümleri ile sağlanacak aşırı bir koruma üçüncü şahısların serbest rekabet alanını sınırlandıracaktır302. Bu açıdan sınai mülkiyet hakları bakımından öngörülen korumanın serbest rekabeti sınai mülkiyet hakkı sahibi lehine sınırlandırdığı gözden uzak tutulmamalıdır.

298 _{Güneş, Haksız Rekabet Davaları, s. 39.}

299 _{N. Ayşe Odman Boztosun, “Haksız Rekabet Hukukunda Emeğin Korunması İlkesinin Yargıtay} Kararları Işığında Değerlendirilmesi”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler - Tartışmalar, XXI, 9-10 Aralık 2005 (Ankara: Bankacılık Enstitüsü Yayınları, 2005), s. 223.

300 _{A.g.e., s. 223.}

301 _{Cahit Suluk, “A Comparative Law Perspective of the Protection of Unregistered Industrial} Products Under Turkish Unfair Competition Law”, International Review of Intellectual Property and Competition Law, C. 7, S. 43 (Munich 2012), s. 842.

302 _{Cahit Suluk, “Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Türk Hukukunda Tescilsiz Sınai Ürünlerin Haksız} Rekabet Hükümleri İle Korunması”, Sempozyum: 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu’nu Beklerken 10-11-12 Mayıs 2012, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 18, S. 2 (İstanbul 2012), s. 173.

64

1.2.Sınai Mülkiyet Haklarının Haksız Rekabet Hükümleri Çerçevesinde