Moğol Hâkimiyetinde Gürcistan

1220’lerde başlayarak önce Celaleddin Harzemşah, daha sonra Moğollar Gürcistan’a saldırdı.115

Moğollar kendilerinden çok uzaklarda bulunan başka uluslarla ittifak yapmış olan ama işgal edilmeyip te herhangi bir nedenle kendilerinden korkan ülkelerden bile vergi almaktadırlar. Bu ülkeler bu suretle, korkmakta oldukları Moğol ordusunu üzerlerine çekmemiş ve Moğollar da bu yöntemle ürkütmeden diğer ülkelerin hâkimiyetleri altına girmelerini sağlamış olurlar.116

Moğolları Gürcistan sınırlarına kadar getiren neden Harzemşahlılar’la yürüttükleri savaş olmuştur. Moğol saldırılarından dolayı ülkesinden kaçıp saklanan Harzemşahı Muhammed’i izleyen Moğollar, Gürcistan sınırlarına kadar dayanmışlardı. Bu öncü birliğin bir görevi de bu yörelerden bilgi toplayıp Derbent yoluyla hükümdarları Cengiz Han’a keşif raporu ulaştırmaktı. Laşa Giorgi acele ordusunu toplayıp Moğollar üzerine yürüdü. Moğollar kendilerine özgü bir taktikle geri çekildiler. Üzerlerine giden Gürcü askerleri pusuda yatmış bekleyen Moğol birliklerinin tuzağına düştüler. 1220 yılında bu çatışmalarda Gürcüler yenildiler. Moğollar bir yıl sonra tekrar Gürcü sınırlarında göründüler. Bu kez onları yeterince kalabalık bir Gürcü ordusu karşıladı. Bunu gören Moğollar çarpışmaya girmeden geri dönüp gittiler.117

Özellikle XIII. asırda Cengiz han zamanında meydana gelen Cihanşumul Moğol imparatorluğu bütün Asya ve Avrupa ülkelerine tesir icra etti.118

1231 yılında Moğollar Gürcüleri yeniden bozguna uğratıp Gürcistan’a girdiler.119 Yorgun ve ümitsiz Gürcüleri tamamen kılıçtan geçirdiler. Birçok esir aldılar, geri kalanını firara mecbur ettiler.120

Bundan sonra Celaleddin’in idaresindeki topraklar Moğollar’ın eline geçtiği gibi, daha önce bu yörede Celaleddin Harzemşah’a tabi olan küçük devletlerde Moğol hâkimiyeti altına girmiştir.121

Kraliçe Rosudan Roma Papa’sı IX. Grigol’a bir mektup göndererek acele askeri yardım istedi. Ancak Papa bu mektubu pek geç alabildi. 1240 yılında Rosudan’a gönderdiği yanıtla Papa Batı Avrupa ülkelerinin Gürcistan’a askeri yardımda

115

Fahrettin Çiloğlu, Dilden Dine, Edebiyattan Sanata Gürcülerin Tarihi, İstanbul, 1993, s.51.

116 _{Johann de Plano Carpini, Moğol Tarihi ve Seyahatname 1245-1247 (Çev: Ergin Ayan), Trabzon, 2001,}

s.88-89.

117 _{Nikoloz Berdzenişvili-Simon Canaşia, a.g.e, s.158.} 118

B.Y.Vladimirtsov, Moğolların İçtimai Teşkilatı ( Moğol Göçebe Feodalizmi) Ankara, 1995, s.15.

119 _{Hüsamettin M. Karamanlı, “Gürcistan Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul, 1996, s.313.} 120 _{Hasan Oktay, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, İstanbul, 2004, s.24.}

bulunmasına olanak yoktur diyordu. Böylece Rosudan’ın son ümidi de hayal oldu.122

Bir sonuç alamayınca da Tiflis’i terk etmek zorunda kaldı. Moğollar Gürcistan’ı tekrar işgal ettiklerinde Gürcü ileri gelenlerini Moğolistan’a gönderdiler. Bunlar yıllarca orada kaldı. Moğollar çok sayıda Gürcü askerini de seferlerde kullandılar. Kraliçe Moğollarla başa çıkamayacağını anlayınca haraç ödeyerek onlara tabi olmayı kabul etti ve 1243’te Büyük Han’ı metbu tanıdı.123

Aralarında çok sayıda asker Moğolların saflarına geçti.124 Kraliçe Rosudan ve oğlu Davit 1242-1243 yılında Doğu Gürcistan’a dönebildiler.

Moğollar Gürcistan’a yerleştikten sonra burada kendi ülkelerinde olduğu gibi bir idari sistem kurdular. Ülkeyi 8 tümene ayırdılar. Bu 8 tane onbinlik demekti.125

Bu gibi onbinliklerin bir kısmı da muharip olarak kullanılıyordu.126

Berke Han zamanında Altınordu artık büyük bir devlet halini almıştı. Onun saltanatı zamanında Moğol imparatorluğunun hayatında önemli değişiklikler olmuştu.127

1251’de Büyük Moğol Han’ı Mengü Han’ın tahta çıkışından sonra onun görevlendirdiği David adlı Gürcistanlı iki kişi, Moğolistan’daki Karakorum’dan ülkelerine dönerek birlikte hüküm sürdüler. Daha sonra Batu Han ile Hülagü Gürcistan’da hâkimiyet tesis etmeye çalıştılar. Berke Han 1266’da Tiflis’e kadar geldi. İlhanlı hâkimiyetindeki Gürcistan’ın refah seviyesi oldukça yüksekti. Kral IV. David, Tiflis’in en büyük Ortodoks papazı ve kadısının da bulunduğu bir sefaret heyetini İlhanlı hükümdarı Gazan Han’a göndermişti. İlhanlılar da Gürcüleri seferlerde kullanıyor ve onları Müslüman olmaya teşvik ediyorlardı. Kral V. Giorgi, İlhanlılar'ın son dönemindeki karışıklıklardan istifade ederek Gürcistan’daki Moğol hâkimiyetine son verdi.128

Dimitri’nin en küçük oğlu V. Giorgi’nin tahta çıkışıyla, Gürcistan ulusal egemenliğini onun güçlü kişiliği ve otoritesi altında yeniden kazanmaya başladı. Feodal prensleri itaatı altına alan Giorgi’nin ülkesini restore etmesine dış siyasal koşulların uygunluğunu da kolaylık sağladı. V. Giorgi Moğollara karşı üstünlük sağlayarak askerleri ve resmi görevlileri ülkesinden kovdu. Temelde sıkı disipline dayanan güçlü bir yönetsel ve askeri sistem kurdu. Giorgi, Arran ve Şirvan’ı işgal ederek doğuda

122

Nikoloz Berdzenişvili-Simon Canaşia, a.g.e, s.167.

123 _{Hüsamettin M. Karamanlı, “Gürcistan Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul, 1996, s.313.} 124 _{Jean Paul Roux, Moğol İmparatorluğu Tarihi (Çevirenler: Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket), İstanbul,}

2001, s.278.

125

Nikoloz Berdzenişvili-Simon Canaşia, a.g.e, s.170.

126 _{Ahmet Temir, Moğolların Gizli Tarihi, ( Yazılışı: 1240) I, Ankara, 1995, s.221.}

127 _{A. YU. Yakubovskiy, Altın ordu ve Çöküşü (Çeviren: Hasan Eren), Ankara, 2000, s.40.}

Derbent’e ulaştı, Lezgileri vergi ödemeye zorladı. Amcasının ölmesi üzerine Samsthe’yi egemenliği altına aldı. Batı Gürcistan’ın başkenti Kutaisi’yi işgal ettikten sonra Erivan’ı ve Kuzey Kafkasya’yı kendisine bağladı. Gürcistan Giorgi’nin başarıları sonucunda uluslar arası konumunu yeniden kazandı. Kuzey İtalya devletleriyle ticari ilişkiler, Roma, Bizans ve Mısır gibi ülkelerle diplomatik ilişkiler kuruldu. Gürcistan, kurucu Davit ve Tamara döneminin parlak koşullarına bir bakıma yeniden ulaşmış oldu.129

XIV. yüzyıl ikinci yarılarında Orta Asya’da Cengiz Han’ın soyundan gelenler zayıflamış, neredeyse yok olma noktasına gelmişlerdi. Timur bu durumdan yararlanıp askeri dehasını da kullanarak atağa geçti. Nahçıvan ve Kars yöresinde fetihlerde bulunduktan sonra Tiflis’e geldi. Gürcüler üzerine yürüyüp, Tiflis’i ele geçirerek Şirvan ve Gilan meliklerini de kendisine tabi kıldı.130