Barış Antlaşmasının İmzalanması

Almanlar Sovyet hükümeti üzerindeki baskıyı artırmak ve Rus silahlı kuvvetlerini tamamen bitirmek için, Ukrayna’daki ayrılıkçı grupları desteklemeye başladılar. 28 Ocak 1918’de Ukrayna bağımsızlığını ilan etti.90

Sovyet heyet Başkanı dışişleri komiseri Yahudi asıllı Leon Troçki Almanya ve Avusturya’da yakında komünist ihtilal çıkabileceği beklentisiyle görüşmeleri kasten uzatmak için çaba sarf ediyordu. Bu yüzden görüşmeler çeşitli defalar kesintiye uğradı. Görüşmelerin uzamasından Almanya rahatsız olmuştu. Çünkü Sovyet Rusya ile bir an önce barış yapıp savaşın ağırlığını Fransız ve İngiliz cephelerine kaydırmayı planlıyordu. Bu yüzden Almanya Rusya’yı barışa zorlamak için ordularına hareket emri verdi. 8 Şubat 1918’de Ukrayna’nın bağımsızlığını tanıdı.91 Bu yeni ülkenin ömrü çok kısa oldu; çünkü 8 Şubat’ta başkent Kiev Bolşevik birlikler tarafından işgal edildi. Bunlar olurken Brest Litovsk’taki barış görüşmeleri de kilitlendi.92

Alman başkumandanlığı Rusya’ya karşı askeri baskı tatbikine karar vermiş Enver Paşa’da bu durum karşısında Rus işgali altındaki sahanın ancak askeri kuvvetle kurtarılacağına hükmetmiş ve bu hususta Vehip Paşa’ya gerekli emirleri göndermişti. III. Ordu Kumandanı Vehip Paşa, Enver Paşadan aldığı emir üzerine,12 Şubat 1918 tarihinde hareketin başlaması için bütün hazırlıkları yapmıştı.

12 Şubat 1918’de harekete geçmiş olan Türk kuvvetleri, karşılarında hemen hemen hiçbir mukavemet görmeden ilerlemekteydiler. 13 Şubat günü Erzincan kurtarıldı, Erzincan İslam ahalisi, kendi askerlerini büyük bir heyecanla ve sevinçle karşıladılar. Türklerin önünden çekilen Ermeni kıtalarının Müslüman-Türk ahalisine yaptıkları zulüm haddini aşmıştı; yıkılan ve yakılan köy ve kasabaların sayısı pek çoktu, binlerce çoluk-çocuk kadın ve erkek öldürülmüştü. Ermeni kuvvetleri Erzurum yakınlarında Türk ilerleyişini durdurmak teşebbüsünde bulundularsa da, dayanamadılar ve çok miktarda kayıp vererek geri çekildiler.93

Brest Litovsk Müzakereleri 10 Şubat 1918’de Troçki’nin Almanya’nın barış taleplerini kabul etmeyerek, Rusya’nın tek taraflı savaşa son verdiğini açıklamasıyla bir çıkmaza girmişti. Rus heyeti Brest Litovsk’u terk ederken, Almanya bu çıkmazı silah

90

George Vernadsky, a.g.e.,s.366.

91 _{Nasır Yücer, a.g.e.,s.15.} 92 _{George Vernadsky, a.g.e.,s.366.}

gücüyle açmaya kararlıydı. Nitekim Almanlar 17 Şubat tarihinde Ruslar'a, taarruza geçeceklerini bildirdiler.94

Brest Litovsk müzakerelerinin bu şekilde sekteye uğraması, Türk tarafının lehine olmuştur. O vakte kadar yapılan barış görüşmelerinde Rusya’dan fazla taleplerde bulunulmaktan çekinilmişti. Rus heyetinin görüşmeleri ertelemesi üzerine, Türk heyeti Almanları takiben istediği talepleri öne sürme cesaretini de kazanmıştı. Bu suretle Ruslarla yeniden görüşmelere başladığında azami talepler konması için müsait zemin hazırlanmış oluyordu.95

Ayrıca Türkiye askeri harekâtla bir başka amacını daha gerçekleştirmek niyetindeydi. O da Elviye-i Selase’yi yani Kars, Ardahan ve Batum vilayetlerini ele geçirmekti. Türkiye’nin bu amacı, Brest Litovsk görüşmelerinin başladığı günden beri aklındaydı ve şimdi bu tarihi fırsatı değerlendirecek imkâna kavuşmuştu.

Türk heyeti yani Talat Paşa ve Ahmed Nesimi Bey İstanbul’a döner dönmez, Elviye-i Selase vilayetleri yani Kars, Ardahan ve Batum ile ilgili meseleyi kabineye arzettiler. Ruslar'la yeniden görüşmelere başladığında Almanların verecekleri yeni bir ültimatomla, vakit kaybetmeksizin Türk tarafı da ültimatom niteliğindeki taleplerini Ruslar'a ileteceklerdi. Türk heyeti tarafından Ruslar’a verilecek ültimatomda şu şartların sunulmasına karar verilmişti:

1. Rusların işgali altında bulunan Doğu Anadolu’nun derhal Rus kuvvetleri tarafından boşaltılması.

2. 1877-1878 yıllarında Türk-Rus savaşı sonunda Rusya’ya harb tazminatı olarak verilen Kars, Ardahan ve Batum sancaklarının Rus ordusu ve Kızıl kıtalar tarafından tahliyesi ve buralarda asayiş ve düzenin sağlanmasına kadar Türk polisi ve jandarmasının görevlendirilmesi.

3. Şimdiye kadar Rusya ile imzalanmış bütün antlaşmaların ve bu antlaşma hükümlerinin ortadan kaldırılması.96

Bu maddeleri ihtiva eden talimat Brest Litovsk’ta bulunan Hakkı Paşa’ya iletilmiş ve kendisine gerekli açıklama da yapılmıştı. Buna istinat 27 Şubat 1918’de müzakerelere tekrar başlanılmıştı.97

94 _{Serpil Sürmeli, a.g.e., s.53.}

95 _{Nurcan Yavuz, “Doğu Anadolu’daki Ermeni Mezaliminin Brest Litovsk Barış Görüşmelerine}

Protestosu”, TİTE Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 4, Sayı 15, Ankara, 1995, s.405.

96 _{Akdes Nimet Kurat, a.g.e., s.381-382.}

97 _{Stefanos Yerasimos, Türk-Sovyet İlişkileri Ekim Devriminden “Milli Mücadeleye”, İstanbul, 1979,}

28 Şubat günü Bolşevik Hükümeti Brest Litovsk barışını imzalamayı kabul etmişti ve bu üç gün sonra imzalanacaktır.98

Nihayetinde Rusya ile 3 Mart 1918 tarihinde Brest Litovsk Antlaşması imzalanmıştır. Ayastefanos Antlaşması ile Rusların eline geçmiş olan Elviye-i Selase (üç vilayet: Kars, Ardahan, Batum) kurtarıldığı gibi Ruslar Doğu Anadolu’da işgal ettikleri topraklardan çekilmeyi de kabul etmişlerdir.99

Sovyet Hükümeti Brest Litovsk barışını imzalamış ve belli taahhütleri üzerine almış bir hükümet sıfatıyla, Doğu Anadolu vilayetlerinin ve “Elviye-i Selase” (üç sancak)’nin boşaltılması yolunda Ermeni ve Gürcü birlikleri üzerinde ufak bir baskı yapmış değildi. Sovyet hükümeti, bilakis kendi siyasi mülahazalarıyla, Osmanlı’ya ait olan yerlerde Ermenilerin temelli olarak yerleşmeleri ve kalmalarını temin maksadıyla bir takım siyasi ve askeri tedbirlere başvurmayı da ihmal etmemişti. Sovyet hükümeti, Doğu vilayetlerinin düzenli bir halde Türk makamlarına iadesini taahhüt etmişken, buna asla ehemmiyet vermemiş, buralarda başlayan Ermeni mezalimini durdurmak için Ruslar tarafından en küçük bir teşebbüs yapılmamıştı. Hâlbuki Rus kıtaları Doğu Anadolu’dan çekilip gitmeden çok önce, bunların yerini alacak olan Ermeni çeteleri, yerli Müslüman ahaliye karşı müthiş baskı ve zulüm yapmaya başlayınca, Rus askeri makamları bunlara tamamıyla seyirci kalmışlardı. Erzincan’daki Büyük Camii Rusların gözleri önünde Ermeni tedhişçileri tarafından bomba ile havaya uçurulmuşken, oradaki Rus askeri makamlarınca ufak bir hareket vuku bulmamıştı.

Brest Litovsk antlaşmasını tanımak istemeyen Ermeni çeteleri işi iyice azıtmışlardı. Erzincan’a ilaveten Erzurum ve Kars şehirleri ile çevrelerinde de katliamlara başladılar.100

3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litovsk Antlaşması’nın bir diğer şartına göre Türkiye, ilk defa 1711 Prut Antlaşması’ndan sonra Rusya’ya karşı bir başarı kazanıyordu.

Brest Litovsk’ta hazırlanan ortak metnin 4.maddesine Rusya, Doğu Anadolu illerini vakit geçirmeden boşaltmayı ve buraların güvenliğinin sağlanması yolunda elinden gelen her şeyi yapmayı taahhüt ediyordu.

98 _{Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi Cilt III, Kısım 4, Ankara, 1983, s.177.}

99 _{E. Semih Yalçın-Mustafa Turan, Türk İnkılâp Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Ankara, 2004, s.83.} 100 _{Ahmet Ender Gökdemir, a.g.e., s.17.}

Aynı antlaşmanın 5.maddesine göre de, Rusya işgali altında bulundurduğu Türk topraklarındaki Ermeni çetelerini dağıtmayı ve bunları tamamen terhis etmeyi kabul ediyordu.

3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litovsk Antlaşması metninin tasdik edilme meselesini görüşmek üzere, Rus Bolşevik Partisi’nin VII. Kongresi toplantıya çağrıldı. 6 Mart’ta açılan kongrede antlaşmanın bütün maddeleri uzun tartışmalara sebep oldu. Almanya ile barış yapılmasının doğru olmadığını öne sürenler kalabalık bir grup oluşturmaktaydılar. Muhaliflerin başında Troçki bulunmakla birlikte, iş antlaşma metninin tasdiki yönünde oy kullanmaya gelince, Troçki Lenin’e muhalefet etmekten kaçındı. Sonuçta mesele Parti Merkez Komite’sinde oya konulduğunda Lenin’in anlaşmayı tasdik teklifi 9’a karşı 28 oyla kabul edildi.101

3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litovsk Antlaşması Türk ordularına Kafkaslarda ilerlemeleri için paha biçilmez değerde, diplomatik açıdan uygun, yasal bir çerçeve sağladı. Türk ordularının Suriye, Mezopotamya ve Avrupa cephelerinde uğradığı moral bozucu yenilgiye rağmen Brest’teki Türk heyeti önemli kazanımlar elde etmişti. 3 kilit vilayet (Kars, Ardahan, Batum) Rusya toprağından ayrıldı. Bu, ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı gerekçesiyle yapıldı. 102

Brest Litovsk Antlaşması imzalandığı sıralarda Güney Kafkasya’da Maverayı Kafkasya Hükümeti adıyla bir devlet kuruldu. Trabzon’da bu devletin temsilcileriyle yapılan konferansta Kars, Ardahan ve Batum’un yapılacak bir plebisit sonucu Osmanlı Devleti’ne katılması kabul edildi.103