MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ GELİRLER

HARCAMALARI

HARCAMALAR

2016 2017 _{% Değişimi}

Harcamalar 584.071.431 677.722.317 _0,16

Faiz Hariç Harcamalar 533.824.894 621.010.514 _0,16 Personel Giderleri 148.864.123 162.139.045 _0,09 Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Pri. 24.699.191 27.266.938 _0,10 Mal ve Hizmet Alımları 54.100.121 63.469.539 _0,17 Cari Transferler 224.847.098 270.962.128 _0,21 Sermaye Giderleri 59.676.903 70.541.087 _0,18 Sermaye Transferleri 8.881.418 13.341.262 _0,50

Borç Verme 12.756.040 13.290.515 _0,04

Faiz Giderleri 50.246.537 56.711.803 _0,13

MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ GELİRLER

2016 2017 _{% Değişimi}

Merkezi Yönetim Gelirleri 554.139.502 630.349.066 _0,14

Genel Bütçe Gelirleri 533.202.564 607.215.045 _0,14

Vergi Gelirleri 459.001.741 536.047.658 _0,17

Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 23.747.644 19.755.030 _{- 0,17} Alınan Bağışlar ve Yardımlar 1.121.939 2.162.614 _0,93 Faizler, Paylar ve Cezalar 34.909.844 35.431.909 _0,01

Sermaye Gelirleri 12.827.655 11.672.678 _{- 0,09}

Alacaklardan Tahsilat 1.593.741 2.145.156 _0,35

Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri 17.011.998 18.931.882 _0,11 Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların

Gelirleri 3.924.940 4.202.139 0,07

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

Bütçe gelirleri ve harcamaları ayrı ayrı grafikler ve bütçedeki yüzdeleri ile ayrı ayrı Grafik 1 ve Grafik 2 de gösterilmiştir.

Grafik 1: 2017 yılı merkezi yönetim bütçesi harcamaların dağılım

24% 4% 9% 40% 11% 2% 2% 8% Personel Giderleri

Sosyal Güvenlik Kurum. Devlet Primi

Mal ve Hizmet Alımları Cari Transferler Sermaye Giderleri

Selim BAŞAR-Serhat ALPAĞUT

2017 yılı bütçe giderlerinde yüzde 40 oranıyla en büyük gider kalemi cari transferler olmuştur. Takiben yüzde 24 kadarı personel giderleri, yüzde 11 sermaye giderleri, yüzde 9 mal ve hizmet alımları, yüzde 4 sosyal güvenlik kurumları devlet pirimi, yüzde 9 faiz giderleri gerçekleşmiştir.

2017 yılı personel giderleri bir önceki yıla göre yüzde 9 artışla 13,2 milyar TL artış göstermiştir. Sosyal güvenlik kurumları devlet primi yüzde 10 artışla 2.5 milyar TL artış göstermiştir. Mal ve hizmet alımları 2016 ya göre yüzde 17 oranında artış ve bu artış miktarı 9,3 milyar TL’dir. Cari transferler yüzde 21 oranında artışla bir önceki yıla göre 46 milyar TL artmıştır. Sermaye gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 18 artışla 10.8 milyar TL artış göstermiş. Sermaye transferleri bir önceki yıla göre yüzde 50 artışla 4,4 milyar TL artış göstermiş. Borç verme bir önceki yıla göre yüzde 4 artışla 534 milyon TL artış göstermiş. Faiz giderleri 2016 yılına göre yüzde 13 artışla 6.4 milyar TL artış göstermiştir.

Grafik 2: 2017 yılı genel bütçe gelirlerin dağılımı

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

Grafik Muhasebat Genel Müdürlüğünden alınan verilerle yazarlar tarafından düzenlenmiştir.

Merkezi yönetim bütçesi, genel bütçe, özel bütçe ve düzenleyici ve denetleyici bütçeden oluşmaktadır. Merkezi yönetim bütçesi içerisinde genel bütçe yüzde 96 büyüklüğe sahiptir. Genel bütçe gelirleri içinde yüzde 86 oranı vergi gelirleri kapsamaktadır. Genel bütçenin yüzde 7 oranını faizler, paylar ve cezalar oluşturmakta, yüzde 5’i ise teşebbüs ve mülkiye gelirlerinden oluşmaktadır.

2017 yılı bütçesi 2016 yılı bütçesi ile kıyaslandığında, vergi gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 17 artışla 77 milyar TL artış göstermiştir. Müteşebbis ve mülkiyet gelirleri ise yüzde 17 oranında azalışla 4 milyar TL olmuştur. Alınan bağışlar ve yardımlar yüzde 1 artışla 1 milyar TL artmıştır. Sermaye gelirleri yüzde bir oranında bir azalışla 1 milyar TL azalmıştır.

2. TRA2 BÖLGESİ VE İLLER BAZINDA BÜTÇE DEĞERLENDİRMESİ

2017 yılı Aralık ayı sonunda TRA2 bölgesinde tahakkuk eden vergi 2016 yılına göre 351.655(bin)TL artış göstermiştir. Bu artış değeri 2016 yılına göre tahakkukta yüzde 21 artış olduğunu ifade etmektedir. 2017 yılında Ağrı ilinin tahakkuk yüzdesi bölgeye göre yüzde 44 civarındadır ve bu yüzde 2017 yılı içerisinde bölgenin en yüksek tahakkuk değeridir. 2016 yılına göre oransal olarak farklılık göstermemiş olsa da tahakkuk miktarı olarak 185.000.000 TL’lik bir artış göstermiştir. Tahakkuk anlamında 2017 için bölge lideri olan Ağrı ili yüzde 44.19’luk bir tahsilat yüzdesi ile birinci konumdadır. Diğer illerin tahsilat olarak bölge toplamına göre yüzdesel değeri ise Ardahan yüzde 10.32, Iğdır yüzde 15.32, Kars yüzde 29,76’dır. Bölge bir önceki yıla göre bütçe geliri anlamında göstermiş olduğu yüzde 21’lik artışın yarısına yakın değerini Ağrı’dan tahsil etmiştir.

Tablo 2: 2017 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİR ve GİDERLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI

Tahakkuk Tahsilat bölge içinde _tahsilat yüzdesi

Giderler bölge içinde giderler oranı % % [1] [2] [3] [2/3] [2/1] Ağrı _{889.068 491.668} 44,19 1.915.604 37,01 25,67 55,30 Ardahan _{149.601 114.776} 10,32 511.849 9,89 22,42 76,72 86% 5% 0% 7% 2% 0% _{Vergi Gelirleri}

Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağışlar ve Yardımlar ile Özel Gelirler

Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri

Ağrı İli Ve Tra2 Bölgesinin Kamu Maliyesi Açısından Değerlendirilmesi

Tahakkukların tahsilata dönüşmesi bölge genelinde yüzde 55.26 oranındadır. İller bazında değerlendirildiğinde en iyi performans yüzde 76.72 ile Ardahan iline aittir. Ağrı ili ise bölge ortalaması kadardır. Bölgede tahakkuk eden vergilerin yarısı tahsil edilebilmiştir.

Bütçe giderleri açısından bakıldığında en yüksek değer yine Ağrı ilinde görülmektedir. Yüzde 37’lik bütçe giderine sahip olan Ağrı ilini yüzde 36.74 ile Kars ili takip etmektedir. Iğdır’ın yüzde 16.36 ve Ardahan’ın bütçe giderinin bölge içindeki oranı ise yüzde 9.89 şeklindedir.

Bütçe gelirlerinin giderleri karşılama oranı TRA2 bölgesi genelinde yüzde 21.49’dur. Ardahan ve Ağrı ili ise bölge ortalaması üzerindedir.

Bölgenin tahakkukları tahsilata çevirme oranı oldukça düşüktür. Buna karşılık bölgenin merkezi yönetim bütçesinden karşılanan gider oranı ise tahsilatlar yüzdeleri göz önüne alındığında oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Grafik 1 de açıkça görüleceği üzere 2017 yılı itibariyle bütçeye sağladığı gelirlerden daha fazla merkezi yönetim bütçesi gideri gerçekleştirmiştir.

Grafik 3: 2017 yılı TRA2 Gelir-Tahakkuk-Tahsilat dağılımı grafiği

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

Grafik Muhasebat Genel Müdürlüğünden alınan verilerle yazarlar tarafından düzenlenmiştir.

Grafik 3’te bölge illerinin gelir, tahakkuk ve gider tutarlarını göstermekte, Ağrı ve Kars illerinin giderlerinin bölgeye nispeten yüksek olduğu, tahakkuk ve tahsilatın giderlere göre oldukça düşük kaldığı, tahakkuk miktarının tahsile dönüşmesinde zayıf olduğu görülmektedir.

Tablo 3: 2017 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN TAHSİLATI

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

TRa2 bölgesine ilişkin veriler yazarlar tarafından derlenmiştir. Veriler bin TL olarak verilmiştir.

Tablo 3 2017 yılı merkezi yönetim dâhilinde Ağrı, Ardahan, Kars ve Iğdır illerinin gelir tahsilat detaylarını göstermektedir. Tahsilatın büyük ağırlığı vergi gelirlerindedir. Ağrı ili 491 milyon vergi gelirleri tahsilatı ve 33 milyon Faizler, paylar ve cezalar tahsilatında bölgenin önündedir. Kars ili 39 milyon Özel bütçe tahsilatında bölgede öndedir.

Tahakkuk Tahsilat Giderler 0 1.000.000 2.000.000 Ağrı Ardahan Iğdır Kars

Tahakkuk Tahsilat Giderler

Genel

Bütçe GelirleriVergi

Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Alınan Bağış ve Yardım lar Faizler,Pay lar ve Cezalar Serm aye Gelirleri Alacaklard an

Tahsilatlar Özel Bütçe

Düzenleyic i ve Denetleyic i Kur. Bütçe Ağrı 491.668 473.398 422.608 16.002 0 33.603 1.185 0 18.270 0 Kars 331.143 291.873 255.701 16.063 0 19.896 213 0 39.270 0 Ardahan 114.776 105.364 92.946 4.685 0 7.471 262 0 9.412 0 Iğdır 174.986 167.761 131.737 8.313 0 23.870 3.841 0 7.225 0 TRA2 1.112.573 1.038.396 902.992 45.063 0 84.840 5.501 0 74.177 0 Merkezi Bütçe

Selim BAŞAR-Serhat ALPAĞUT

harcamaları yüzde 45, Ardahan ilinin toplam harcamalarında Personel harcamaları yüzde 58, Iğdır ilinin toplam harcamalarında Personel harcamaları yüzde 61’dir.

Tra2 bölgesi olarak Personel giderlerinin bölge içindeki payı, Ağrı ili yüzde 41, Kars yüzde 30, Iğdır yüzde 18, Ardahan ise yüzde 10 şeklindedir. Bölgenin ekonomik sınıflandırmaya göre 2017 yılı ikinci en büyük harcaması mal ve hizmet alımlarıdır.

Tablo 4: 2017 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE HARCAMALARI

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

TRa2 bölgesine ilişkin veriler yazarlar tarafından derlenmiştir. Veriler bin TL olarak verilmiştir.

Ekonomik sınıflandırmaya göre önce çıkan bir diğer husus Kars ilinin Sermaye giderleri 602 milyon TL, TRA2 bölgesi toplamı ise 867 milyon TL’dir. Kars ili bölgeye yapılan sermaye harcamalarının yüzde 70’e yakınını gerçekleştirmiştir.

Fonksiyonel sınıflandırmaya göre 2017 merkezi bütçe harcamaları incelendiğinde bölgenin eğitim hizmetlerine yaptığı harcama diğerlerinden yüksektir. Ağrı ili 770 milyon TL eğitim hizmeti harcaması ile TRA2 toplam eğitim hizmeti harcamalarının yüzde 42’sini gerçekleştirmiştir. Fonksiyonel sınıflandırmada bölgede Kamu düzeni ve güvenliği hizmeti ikinci büyük harcama kalemidir. Ağrı ili 498 milyon TL, Kars ili 279 milyon TL harcamalarıyla TRA2 toplamı olan yaklaşık 1 milyar TL’lik harcamanın Ağrı yüzde 45, Kars ise yüzde 25 ini oluşturmaktadır. TRA2 bölgesi Ekonomik işler ve hizmetler kalemi toplamı 631 milyon TL’dir, Kars ilinde Ekonomik işler ve hizmetler 563 milyon TL harcama gerçekleştirilmiştir ve bölgenin toplamının yüzde 89’luk kısmına tekabül etmektedir.

Tablo 5: 2016 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİR ve GİDERLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI

Tahakkuk Tahsilat bölge içinde _tahsilat yüzdesi

Giderler bölge içinde giderler oranı % % [1] [2] [3] [2/3] [2/1] Ağrı _{703.649 385.053} 43,91 1.731.286 37,90 22,24 54,72 Ardahan _{123.499 91.460} 10,43 467.392 10,23 19,57 74,06 Iğdır _{304.826 128.467} 14,65 767.775 16,81 16,73 42,14 Kars _{529.622 271.989} 31,01 1.602.017 35,07 16,98 51,36 TRA2 1661596 876969 4568470 19,20 52,78

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

TRa2 bölgesine ilişkin veriler yazarlar tarafından derlenmiştir.

TOPLAM _GiderleriPers . Sos yal Güv. _{Kur. Öd.} Mal ve Hizm et Alım ları

Faiz

Harc. Trans .Cari Serm aye Giderleri Serm aye Trans . Borç Verm e Yedek Öd. Ağrı 1.915.604 1.194.644 163.409 288.582 114.094 148.647 1.950 4.278 Kars 1.901.800 862.491 130.279 234.540 64.780 602.288 6.286 1.136 Ardahan 511.849 297.675 43.678 88.408 29.334 52.754 Iğdır 846.902 518.641 73.924 134.208 53.539 63.996 36 2.558 TRA2 5.176.155 2.873.451 411.290 745.738 0 261.747 867.685 8.272 7.972 0 Genel

Kam u Hiz. Savunm a Hiz.

Kam u Düzeni ve Güv. Ek onom ik İş ler ve Hiz. Çevre Korum a Hiz. İs k an ve Toplum

Ref. Hiz. Sağlık Hiz.

Dinlen., Kültür ve

Din Hiz. Eğitim Hiz.

Sos .Güv. & Sos yal Yar. Hiz. Ağrı 103.076 175.370 498.918 29.883 33 2.944 180.176 57.165 770.903 97.136 Kars 102.000 188.083 279.795 563.349 2.321 138.016 37.826 546.807 43.603 Ardahan 41.279 31.381 114.533 17.065 59.555 19.395 208.023 20.618 Iğdır 49.742 102.272 197.721 21.425 257 79 74.720 20.100 320.530 60.056 TRA2 296.097 497.106 1.090.967 631.722 290 5.344 452.467 134.486 1.846.263 221.413 FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA EKONOMİK SINIFLANDIRMA

Ağrı İli Ve Tra2 Bölgesinin Kamu Maliyesi Açısından Değerlendirilmesi

tahakkukları tahsilata çevirme ve tahsilat kayıpları açısından 2016 başarılı bir yıl değildir. 2015 yılı tahakkukları tahsilata dönüştürme açısından statik bir karşılaştırma yapıldığında ise yüzde 3 lük bir kayıp söz konusudur. Kars ili yüzde 31’lik bir tahsilat oranına rağmen yüzde 35 gider oranı ile giderlerin gelirleri karşılama oranı olarak Ağrı ilini ikinci olarak takip etmedir ve yüzde 51.36’lik orana sahiptir.

Tra2 bölgesi açısından incelendiğinde 2016 yılı 1.6 milyar TL tahakkuk tutarı ve 876.969 milyon TL tahsil tutarı gerçekleşmiştir. Bölgede tahakkukların yüzde 53’ü tahsile dönebilmiştir. Bölge gelirlerinin giderleri karşılama oranı ise yüzde 19.2 olduğu görülmektedir.

Grafik 4, bölge illerinin gelir, tahakkuk ve gider tutarlarını göstermekte, Ağrı ve Kars illerinin giderlerinin bölgeye nispeten yüksek olduğu, tahakkuk ve tahsilatın giderlere göre oldukça düşük kaldığı, tahakkuk miktarının tahsile dönüşmesinde zayıf olduğu görülmektedir.

Grafik 4: 2016 yılı TRA2 Gelir-Tahakkuk-Tahsilat dağılımı

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, https://www.muhasebat.gov.tr (2018)

2016-2107 yılları arasında karşılaştırmak yapıldığında TRA2 bölgesi 2016 yılında bölge tahsilat oranı yüzde 52,78’den yüzde 55,26’ ya yükseldiği, tahsilat bakımından bölgenin yüzde 2,48 iyileşmenin olduğu görülmektedir. Gelirlerin giderleri karşılama oranı ise 2017 yılında bir önceki yıla göre yüzde 19.20,’dan yüzde 21,49’a yükselmiş, yüzde 2,29 iyileşme olduğu görülmektedir. 2016 yılına ait gelir ve harcama detayları tablo 6 da gösterilmiştir.

Tablo 6: 2016 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİNİN