Mekansal karar destek sistemi uygulamalar

Son y llarda dünyada meydana gelen afetlerde (insan kaynakl afetlerden do al kaynakl olanlar na kadar) büyük bir art gözlenmi ve gözlenmektedir. Bu bölümde dünyada uygulama olana bulmu ve geli tirilmesi halen devam eden mekansal karar destek sistemleri konusunda bilgiler verilecektir.

Özellikle acil durum yönetiminin müdahale evresinde anl k olarak kullan lan Innovative GIS ve Berry taraf ndan geli tirilen karar destek sistemi olan BASIS örnek olarak verilebilir. Bu sistem acil durumun etkisinin tahmin edilmesinde özellikle yang n olaylar na müdahalede kullan lmaktad r (Innovative GIS, 2003). Bir di er örnek HAZUS-MH’in acil durum müdahalesinde kullan lmas olmaktad r. FEMA taraf ndan geli tirilen bu araç özellikle deprem, kas rga ve selden kaynaklanan olas kay plar n tahmin edilmesinde ve karar vericilere CBS bazl bir karar destek sistemi olarak destek sa lamakta kullan lmaktad r (HMTAP ,2006). CBS bazl bir di er mekansal karar destek sistemi de Hurrevac (Hurricane Evacuation)’d r. FEMA ve USACE taraf ndan geli tirilen bu sistem kas rga rotas n n tahmin edilmesinde ve tahliye planmas n n en uygun ekilde yap lmas konusunda karar vericilere destek sa lamaktad r. Gerçek zamanl veri analiz arac , acil durum yöneticilerine anl k ve kesin kararlar vermesinde yard mc olmaktad r (Sea Island Software Inc, 2007).

11 eylül olaylar beklenmeyen felaketlere kar etkin müdahale kavram n ortaya ç karm t r. Özellikle yap sal aç dan büyük hasarlara neden olan çok katl yap larda h zl bir ekilde acil durum müdahalesinin geli tirilmesi önem kazanmaktad r. Kwan ve Lee (2005) taraf ndan geli tirilen GIERS (GIS-Based Intelligent Emergency Response Systems) özellikle çok katl binalar için acil durum planmas ve analizinde kullan lmaktad r (Kwan and Lee, 2005).

Acil durum tahliyesinde önemli bir CBS bazl mekansal karar destek sistemi de Silva taraf ndan geli tirilen CEMPS (Configurable Emergency Management and Planning Simulator)’ tir. CEMPS de mekansal karar destek sistemlerinin temel dört bile eni baz al narak olu turulmu tur. CEMPS’te dinamik acil durum tahliye planlamas n n

sa lanmas için bir trafik simulatörü ve CBS program mikro seviyede bir araya getirilmi tir. ARC/INFO CBS platformu karar vericilere destek sa layacak ekilde verinin tasar m nda, analizinde ve görselle tirilmesinde kullan lm t r. CEMPS’te de i ik CBS modüllerinden yararlan lm t r. Harita düzenlemede kullan lan ARCEdit, verinin göreselle tirilmesinde ARCPlot, verinin a tabanl analizinde Network, mekansal veri yönetiminde Info modüllerinden yararlan lm t r. Simülator ile CBS program aras ndaki ba lant bir makro dili olan Arc Macro Language ile sa lanm ve menü olu turma i lemlerinde Menu kullan lm t r (Silva and Eglese, 2000).

CEMPS’e benzer olarak, geli tirilen bir di er uygulama olan KXSDSSES (King’s Cross Spatial Decision Support System for Emergency Services) de acil durum tahliye planmas nda kullan lan bir mekansal karar destek sistemidir. Bu sistem gerçek zamanl ve anl k olarak karar vericilere destek sa lamaktan çok acil durum öncesinde planlama evresinde kullan lmaktad r. Bu sistemde co rafi bilgi sistemlerini ve mekansal veritaban n içeren bir mekansal analiz veri seti ile yaya tahliye modeli ve olay spesifik model aras nda bir ba lant kurulmaktad r ve bu ba lant , analizi yapan ki iye bir kullan c arayüzü ile iletilmektedir. Analizi yapan alternatif senaryolar n üretilmesinde ve bu senaryolar n de erlendirilmesinde karar vericilerle ortakla a fikir al veri inde bulunmaktad r. Bu fikir al veri inden sonra acil durum tahliye planlamas için en uygun alternatif seçilmektedir (Castle and Longley, 2005; Castle, 2006).

Tüm bu geli melere ek olarak bölgesel bazda geli tirilen karar destek sistemleri de afet literatüründe mevcuttur. Florida Üniversitesi taraf ndan geli tirilen REMS (Regional Evacuation Management System) özellikle kas rga tahliye modellemesinde kullan lmaktad r. Bu sistem simulasyon tabanl bir sistemdir ve varolan bir yol a üzerinde tahliye zaman n ve trafik ak n belirlemek için optimizasyon tekniklerini kullanmaktad r. Sistem, bütünle ik teknoloji, haberle me, tahmin etme ve izleme, acil durum planlamas , CBS, hasar de erlendirme, acil durum yönetimi kontrol ve koordinasyon modüllerinden olu maktad r (Tufekci, 1995).

Trafik ak n n simulasyonu ve tahliye planlamas konusunda geli tirilen bir di er karar destek sistemi OREMS (Oak Ridge Evacuation Modeling System)’tir. OREMS’teki tahliye modellerinin CBS ortam na ba lant s sa lanm t r.

OREMS’teki CBS kullan m yol a n n özniteliklendirilmesi ve topoloji kurulmas n n yan nda veri ve sonuçlar n sunulmas ve görselle tirilmesinde etkili olmaktad r (Franzese and Sorensen, 2004).

Otomasyon, acil durumlarda, acil durum yöneticilerinin, zaman, risk ve yetersiz bilgi bask s alt nda sa l kl karar vermelerine yard mc olmaktad r. Pacific Northwest National Laboratory (PNNL) taraf ndan geli tirilen FEMIS (The Federal Emergency Management Information Systems) acil durum yönetiminin tüm evrelerini kapsayacak ekilde otomasyon tabanl bir mekansal karar destek sistemidir. FEMIS acil durum yöneticilerine planlama, koordinasyon, müdahale ve egzersiz olu turma konular nda yard mc olmaktad r. Özellikle bir acil durum an nda daha önceden yarat lm planlar acil durum personeline etkin bir müdahale için yararl olmaktad r. FEMIS ArcView ve Oracle tabanl bir mekansal karar destek sistemi olarak geli tirilmi tir (Borysiewicz and Potempski; FEMIS, 2007).

Avrupa aç s ndan mekansal karar destek sistemleri ele al nd nda özellikle Çernobil felaketinden sonra geli tirilen RODOS (Real-time Online Decision Support) göze çarpmaktad r. RODOS sistemi ulusal veya bölgesel bazda karar vericilere destek sa lamak üzere geli tirilmi tir. Sistem, acil durumdan önce, acil durum esnas nda veya acil durumdan sonra iyile tirme a amalar nda etkin olarak kullan labilmektedir. Sistem, tahliye, kaynaklar n etkin bir biçimde da t m , restorasyon gibi geni bir kullan m alan na sahiptir (RODOS, 2005).

Yukar da varolan mekansal karar destek sistemlerine ek olarak NVision taraf ndan geli tirilen REACT (Real-time Emergency Action Coordination Tool) da bir karar destek sistemi olarak afet uygulamalar nda yerini alm t r. Sistem karar vericilere acil durumun kapsam ve mevcut kaynaklar konusunda yard mc olmas n n yan nda acil durumun etkisinin tahmin edilmesinde ve görselle tirilmesinde de yard mc olmaktad r (NVision Inc., 2005).