Yapısal eşitlik modellemesinde doğrudan etkilerin yanı sıra dolaylı etkilerden de bahsedilir. Mediatör (aracı) değişken kavramı dolaylı etki söz konusu olduğunda ortaya çıkan bir kavramdır. Bağımsız değişkenler, bağımlı değişkeni direk olarak etkilerler. Mediatör değişken bağımsız değişken ile bağımlı değişken arasındaki nedensel ilişkiye girer. Mediatör etki söz konusu ise bağımsız değişkenin bütün veya kısmi etkisi dolaylı olarak bağımlı değişkene yansır (Baron & Kenny, 1986).
Araştırmanın bu bölümünde bilgi yönetim sürecinin etik örgüt kültürü ve şirket inovasyonu arasında mediatör etkisinin olup olmadığı Baron ve Kenny (1986) yaklaşımı kullanılarak incelenmiştir (Şekil 6.2).
M a
X Y
Kaynak: Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), p.1176.
Bağımsız Değişken
Mediatör Değişken
Bağımlı Değişken
Baron ve Kenny (1986) yaklaşımına göre anlamlı bir mediatör etkinin olup olmadığının anlamak için sırasıyla aşağıdaki adımlar gerçekleştirilir (Gaskin, 2016). 1. Sırasıyla Baron ve Kenny adımları uygulanır
Model mediatör değişken ile çalıştırılır Model mediatör değişken olmadan çalıştırılır
XY etkisi zayıflarsa aracılık vardır (eğer XMY anlamlı ise) 2. Bootstrap ekti gözlenir
AMOS’da bootstrap 5000’den dazla örneklem ile çalıştırılır Standart endirekt etkinin anlamlı olup olmadığına bakılır 3. Eğer birden fazla mediatör varsa (test edilen modelde 4 tanedir)
Endirekt yollar için Sobel testi yapılır
Endirekt etki yol değerleri çarpılarak hesaplanır
4. Çıkan sonuca göre mevcut olan mediatör etki ve çeşidi (Tablo 6.6) belirlenir
Tablo 6.6 Mediatör Etki Çeşitleri
Etki XY XY XMY
Mediatörsüz Mediatör İle Endirekt Etki
Tam *** ns ***
Kısmi *** * ***
Endirekt ns ns ***
Rekabetçi ns *** ***
*** anlamlı; * anlamlı fakat zayıf; ns anlamsız
Bu aşamada ilk olarak bir önceki bölümde AMOS’da oluşturulan yapısal eşitlik modelindeki bilgi yönetim sürecine ait olan değişkenler çıkartılarak mediatör etkinin ölçüleceği model (Şekil 6.3) elde edilmiştir. Sonrasında mediatör değişkeni olmayan bu yeni model için AMOS yeniden çalıştırılmış ve regresyon ağırlıkları hesaplanmıştır.
Şekil 6.3 Mediatör Etkinin Ölçüldüğü Model
Mediatör değişkenin (Bilgi Yönetim Süreci) olduğu ilk modele ait regresyon sonuçları Tablo 6.1’de gösterilmişti. Mediatör değişkeni olmayan modelin regresyon sonuçları da aşağıdaki Tablo 6.7’de gösterilmiştir. Karşılaştırma yapıldığında ilk başta, birinci modelde inovasyon endojen değişkeninin açıklanma oranı 0,507 iken mediatör değişkeni olmayan bu yeni modelde inovasyonun açıklanma oranı 0,339’a düştüğü görülmüştür.
Tablo 6.7 Mediatörsüz Standartlaştırılmış Regresyon Ağırlıkları
İlişki Tahmin S.E. C.R. P
inovasyon aciklik 0,246 0,050 5,211 *** inovasyon desteklenme 0,526 0,045 10,325 *** inovasyon uygulanma 0,031 0,056 0,669 0,504 inovasyon firmayas 0,030 0,037 0,613 0,540 inovasyon firmacalisan 0,011 0,019 0,225 0,822 *** p < 0,001
İlk adımda, Tablo 6.1 ve Tablo 6.7’de elde edilen değerler kullanılarak Baron ve Kenny (1986) yaklaşımına göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir (Tablo 6.8). Regresyon ağırlıklarına ait p değerleri de parantez içinde belirtilmiştir.
Tablo 6.8 Baron ve Kenny Yaklaşımı Sonuçları
Mediatör İlişkisi Mediatörsüz
Direkt
Mediatör İle Direkt
Baron ve Kenny Yaklaşımı Sonucu
aciklik inovasyon 0,246 (0,001) *** -0,002 (0,978) ns Tam desteklenme inovasyon 0,526 (0,001) *** 0,212 (0,008) ** Kısmi
uygulanma inovasyon 0,031 (0,504) ns 0,155 (0,035) *.. Rekabetçi
*** p < 0,001; ** p < 0,01; * p < 0,05; ns anlamlı değil
Baron ve Kenny yaklaşımına göre bilgi yönetim süreci, açıklık ve inovasyon arasında Tam Aracılık etkisi göstermektedir. Bunun doğruluğunu araştırmak için ikinci adım olan bootstrap etkisi ölçülmüştür.
Tablo 6.9 Bootstrap Endirekt Etki Sonuçları
Mediatör İlişkisi Yaklaşımı Sonucu Baron ve Kenny Bootstrap Endirekt
aciklik inovasyon Tam 0,275 (0,001)***
desteklenme inovasyon Kısmi 0,343 (0,001)***
uygulanma inovasyon Rekabetçi -0,159 (0,025)* .
*** p < 0,001; ** p < 0,01; * p < 0,05; ns anlamlı değil
AMOS’da bootstrap yapılarak endirekt etki gözlenmiş ve tüm değişkenler için standart endirekt etkinin anlamlı olduğu bulunmuştur (Tablo 6.9). Araştırılan modelde 4 mediatör değişken olduğundan tek bir endirekt etki yoktur. Bir tane mediatör değişken olsaydı bootstrap yeterli olurdu. Dolayısıyla bu durumda Sobel testi yapmak gerekli olmuştur. Sobel testi, endirekt etkinin desteklenip desteklenmediğini ortaya çıkarır. Üçüncü adım olan Sobel testi için Daniel Soper’in istatistik hesaplama aracı kullanılmıştır (Soper, 2016). Sobel test istatistiği sonuçlarına göre mediatör etkinin olup olmadığı Tablo 6.10’da belirtilmiştir.
Tablo 6.10 Sobel Test Sonuçları
Mediatör İlişkisi Sobel Test İstatistiği Olasılık Mediatör Etki aciklik gelistirme inovasyon 1,410 0,159 Yok
aciklik transfer inovasyon -1,574 0,115 Yok
aciklik kullanma inovasyon 3,995 0,000 Var
aciklik saklama inovasyon 2,938 0,003 Var
desteklenme gelistirme inovasyon 1,423 0,155 Yok desteklenme transfer inovasyon 0,333 0,739 Yok desteklenme kullanma inovasyon 4,155 0,000 Var desteklenme saklama inovasyon 2,216 0,027 Var uygulanma gelistirme inovasyon 0,714 0,475 Yok uygulanma transfer inovasyon -1,615 0,106 Yok uygulanma kullanma inovasyon -2,199 0,028 Var uygulanma saklama inovasyon -1,170 0,242 Yok
Bütün bu yapılan işlemlerde elde edilen sonuçlar ışığında, Bilgi Yönetim Süreci alt boyutlarının Etik Örgüt Kültürü ve Şirket İnovasyonu arasındaki mediatörlük etkisi sonuçları aşağıdaki tabloda (Tablo 6.11) gösterilmiştir.
Tablo 6.11 Mediatör Testi Özeti
Mediatör İlişkisi Mediatör Etki
aciklik gelistirme inovasyon Gözlenmedi
aciklik transfer inovasyon Gözlenmedi
aciklik kullanma inovasyon Tam
aciklik saklama inovasyon Tam
desteklenme gelistirme inovasyon Gözlenmedi
desteklenme transfer inovasyon Gözlenmedi
desteklenme kullanma inovasyon Kısmi
desteklenme saklama inovasyon Kısmi
uygulanma gelistirme inovasyon Gözlenmedi
uygulanma transfer inovasyon Gözlenmedi
uygulanma kullanma inovasyon Rekabetçi
uygulanma saklama inovasyon Gözlenmedi
Tüm bu yapılan işlemler neticesinde, Bilgi Yönetim Sürecinin Geliştirme ve Transfer alt boyutlarının Etik Örgüt Kültürü ve Şirket İnovasyonu arasında mediatör etkisine rastlanmamıştır. Bilgi Yönetim Sürecinin Kullanma ve Saklama alt boyutlarının ise Etik Örgüt Kültürü ve Şirket İnovasyonu arasında kısmi mediatör etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.