mükemmil ṣāḥib-i devlete ve ehl-i vilāyete vāṣıl olan ve anuñla ṣoḥbet ḳılan andan
behre bulmaz müstefḭd olmaz muʿarrif şāha aytdı pādşāhum bu şehzāde hem
ḥużūr-ı şerḭfüñe gelmege istiʿdād ḥāṣḥużūr-ıl ḳḥużūr-ılmadan ötüri şimdiye dek oturdḥużūr-ı āḫir şevḳ ü ʿaşḳ
ḥadden gitdi ve iştiyāḳ taḥammül mertebesinden tecāvüz ḳıldı ol”
1.1.15. Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye 2470 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
Müstensih: Hasan bin Abdurrahman (Hamîdîzâde olarak da bilinir) İstinsah Tarihi: 16 Safer 1098
Varak: 875 (1b-516a=4. ve 5. cilt; 516b-875b=6. cilt) Satır: 37
Boyut (Dış-İç): 289*159,225*109 Yazı: Talik
Cilt: Kırmızı deri cilt, miklepli, sarı yaldız süslemeli.
Zahriye ve 1a Bilgileri: Zahriyede “Elcildu’r-rābi velḥāmis vessādis min Şerḥu’l-Meŝnevḭ elismi beFātiḥu’l-Ebyāt İsmaʿḭl Efendi” ifadesi yer almaktadır.
Açıklamalar: Dîbâce’deki ve diğer bölümlerdeki başlıklar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Mesnevî beyitlerinin başında “Mesnevî” ifadesi yer almakta olup beyitlerin üzeri kırmızı çizilidir. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça kelimelerin üzeri de kırmızı çizilidir. Zaman zaman haşiyeler kaydedilmiştir.
Özel Bilgi: Katalogda “Fatihu’l-Ebyat” adıyla kayıtlı olan eser, Mesnevî’nin 4., 5. ve 6. ciltlerinin şerhini içerir.
Başı: (516b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ
ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi
velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti
kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (875b) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna”
1.1.16. Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye 2473 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
İstinsah Tarihi: 1036
Varak: 432+208 (6. ve 7. cilt) Satır: 35
Boyut (Dış-İç): 300*179-229*109 Yazı: Talik
Cilt: Kırmızı deri cilt, miklepli, sarı yaldız süslemeli. Tüm varaklar altın yaldız cetvellidir. Serlevha müzehheptir.
Açıklamalar: Nohûdî renk kâğıt üzerine siyah mürekkeple yazılmıştır. Dîbâce’deki ve diğer bölümlerdeki başlıklar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Mesnevî beyitlerinin başında ne “Mesnevî” ifadesi ne de “mim” işareti vardır. Ancak beyitlerin başında biraz boşluk vardır. Mesnevî beyitlerinin üzeri kırmızı çizilidir. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça kelimelerin üzeri de kırmızı çizili değildir.
Özel Bilgi: Nüshanın sırt kısmında “Cildsi’s-sādis ve cildi’s-sābiʿ ve min şerhü’l-Mesnevḭ” ifadesi yazılıdır. Eser, katalogda “Fatihu’l-Ebyat” adıyla kayıtlıdır. Katalog kaydında varak sayısı “442+208 (6. ve 7. cilt)” olarak kayıtlıdır. Ancak varaklar numaralandırılırken 189’dan 190’a geçişte 190 yerine 200 yazılmış ve 10 sayfa fazla eklenmiştir. Sonra bunun üzeri çizilip tekrar numaralandırılmış olsa da kataloga eski numaralandırma girilmiştir. Bu sebeple katalog kaydındaki “442” ifadesi yanlış olup doğrusu “432”dir.
Başı: (1b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (432a)
“Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna ve dertāriḫ ḭn nüsḫa güften çü nüsḫa irdi ḥadd ü
pāyāna bu oldı tārḭḫ hem bu zamāna 1036”
1.1.17. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi GE4432 Telif Tarihi: 1036 Cemazeyilevvel
Müstensih: Mustafa b. Bali İstinsah Tarihi: 1067 Varak: 339
Satır: 37
Boyut (Dış-İç): 295*178-220*117 Yazı: Nesih
Cilt: Yaldızlı, salbek, şemseli, miklepli ve siyah renkte meşin cilttir. Çift yaldız çerçevelidir. İç kapak vişne çürüğü rengindedir. Serlevha vardır.
Zahriye ve 1a Bilgileri: Zahriyede “Meŝnevḭ Şerḥi Ankaravḭ” kaydı yer almaktadır. 1a’da “Cild-i sādis Şerḥ-i Meŝnevḭ” ibaresi yazılıdır.
Açıklamalar: Duraklar müzehheptir. Dîbâce’deki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ibarelerin üzerinde siyah çizgi vardır. Mesnevî beyitlerinden önce bazen “mim” işareti vardır. Ancak çoğu yerde ne “Mesnevî” ibaresi ne de “mim” işareti kullanılmıştır. Mesnevî beyitlerinin ve özel isimlerin de (Hüsâmeddîn, Şemî gibi) üzeri kırmızı çizilidir. Zaman zaman bazı kelimeler harekelendirilmiştir. Sayfa kenarlarında ve satır aralarında pek çok haşiye yer almaktadır. Vurgulanmak istenen kelimelerin üzeri de kırmızı çizilmiştir. Cümleler surhla noktalanmıştır.
Özel Bilgi: 1950 yılında Bursa Mevlevîhanesinden Burhaneddin Bey tarafından devredilmiştir.
Başı: (1b)
”Elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min
kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni
aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ
yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (339a) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna”
1.1.18. Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Revan No: 446 Telif Tarihi: 1036
Müstensih: Derviş Ebû Bekrü’l-Mevlevî ibn Abdullah İstinsah Tarihi: 1159
Varak: 436
Boyut: (Dış-İç): 290x210-230x135 Satır: 33
Yazı: Talik
Cilt: Şemseli, mıklepli, siyah renkte meşin ciltlidir. Aharlı kâğıt kullanılmıştır. Kitabın sah kaydı yapılmamıştır. Varaklar cetvelsizdir. Cilt biraz yıpranmıştır. Zahriye ve 1a Bilgileri: “Elcild-i sādis min Şerhü’l-Meŝnevḭ ḫuṭūṭ muḥtelife essaṭır” ifadesi vardır.
Açıklamalar: Dîbâcede’ki başlıklar ve Mesnevî beyitleri üzeri kırmızı çizilmiştir. Metnin yazımında siyah mürekkep kullanılırken, Mesnevî’de geçen hikâyelerin yazımında kırmızı mürekkep kullanılmıştır. Cümleler surhla noktalanmıştır. Başlardaki varaklarda Mesnevî beyitlerinin başında ne “Mesnevî” ibaresi ne de
“mim” işareti kullanılmıştır. Sadece kırmızı bir işaret kullanılmıştır. Lakin [319a]’dan sonra beyitlerin başında kırmızı mürekkeple yazılan “Mesnevî” ibâresi mevcuttur. Özel isimlerin (Hüsâmeddîn, Şemî gibi), ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri de kırmızı çizilidir. Ancak ayet ve hadislerin bazen sadece ilk kelimelerinin üzeri çizilmiştir. Vurgulanmak istenen kelimelerin ve açıklaması yapılan kelimelerin üzeri de kırmızı çizilidir. Varak numaraları bazen verilmiş bazen verilmemiş olup sonradan tamamına Latin harfli rakamlar eklenmiştir. Diğer ciltlere gönderme yapılan kısımlarda kırmızı mürekkeple “Mesnevî” ibaresi yazılmıştır. Sayfa kenarlarında haşiyeler mevcuttur.
Özel Bilgi: Katalog kaydında yazar kısmı boş olup 6. cildin şerhi olduğu bilgisi vardır. Çalışmalarımız sonucu şerhin İsmail Rüsûhî Ankaravî’ye ait olduğu tespit edilmiştir. Başı: (1b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (435b)
“Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna temme”
1.1.19. Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları A. 1360 Telif Tarihi: 1036 İstinsah Tarihi: 1087( 1676-1677) Varak: 1092(+803) (1-4; 5. ve 6. ciltler) Satır: 39 Boyut (Dış-İç): 240*150 Yazı: Nesih
Cilt: Aharlı krem rengi kâğıt. Serlevhalar müzehhep, cedveller yaldızlı. Vişne çürüğü deri cilt, mıklepli
Açıklamalar: Dîbâce’deki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Mesnevî beyitlerinden önce “Mesnevî” ibaresi yer almaktadır. Beyitlerin üzerinde kırmızı çizgi vardır. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri de kırmızı çizilidir.
Özel Bilgi: Katalog kaydında “Şerh-i Mesnevî” adıyla kayıtlı olan nüshanın müellif kısmı boştur ve cilt ile sayfa kısmında ise “5.c. (1092+803 vr.)” ifadesi mevcuttur. Tarafımızdan nüshanın Ankaravî’ye ait olduğu ve 6. cildin şerhi de içinde olduğu tespit edilmiştir. “+803” olan kısmın 335b’den 803a’ya kadar olan kısmı 6. cildin şerhinden oluşmaktadır.
Başı: (335b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ
ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi
velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti
kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (803a)
“Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna ve dertāriḫ ḭn nüsḫa güfte şud çü nüsḫa irdi ḥadd ü
pāyāna bu oldı tārḭḫ hem bu zamāna 1036”
1.1.20. Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 5136 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
Varak: 327 Satır: 37
Boyut (Dış-İç): 297*194-227*115 Yazı: Talik
Cilt: Kartal, birleşik harf, arslanlı arma filigranlı kâğıt. Mihrabiyesi tezhipli, ilk sayfa yaldızlı cetvelli diğer varaklar tek surh cetvellidir. Serlevha yaldızlıdır. Yaldızlı salbek şemse ve köşebentli, mıklepli açık kahverengi meşin ciltlidir. Çaharkuşe vişne rengi, yaldız zencirekli meşin mahfazalıdır.
Açıklamalar: Dîbâcede’ki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyelerin başlıkları kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Mesnevî beyitlerinden önce “Mesnevî” ibaresi yer almakta olup üzerinde kırmızı çizgi yoktur. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri kırmızı çizilidir. Açıklanan kelimelerin de üzeri çizilidir. Son varaklarda başlıklar da siyah mürekkeple yazılmıştır.
Özel Bilgi: Nüshanın sertab kısmında “Elcildüs’s-sādis min Şerhü’l-Meŝnevḭ elAnḳaravḭ” ibaresi vardır.
Başı: (1b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (327b)
“Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna temmetü’l-kitāb”
1.1.21. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 6318/2 Müstensih: esSeyyid Ahmed elHırsovavî
İstinsah Tarihi: 1260 H [1844 M] Varak: 441 (222b-441b=6. Cilt) Satır: 37
Boyut (Dış-İç): 282x179, 211x117 Yazı: Talik
Cilt: 1b ve 222b yk.’lardaki serlevhalar mihrabiyeli ve müzehhebdir. 222b ve 223a yk. cedvelleri yaldızlı, diğer cedveller çift kırmızıdır. Aharlı kâğıt. Mor meşin, zencerekli, mıklebli ve mahfaza kutuludur.
Açıklamalar: Dîbâcede’ki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyelerin başlıkları kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Mesnevî beyitlerinin üzeri kırmızı çizilidir. Ancak beyitlerin başında “Mesnevî” ifadesi ya da “mim” işareti yoktur. Ayet, hadis ve kelâm-ı kibarların üzeri çizilidir. Son kısımdaki “kaside” bu nüshada yoktur.
Özel Bilgi: Eserin dış kapağında “Şerhü’l-Mesnevî el-Ankaravî Cild-i Hâmis ve Cild-i Sâdis” ifadesi yer almaktadır. Eserde kurt yenikleri vardır.
Başı: (222b)
“Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ
ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi
velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti
kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (441b)
“Ḫāmūş Ḥażret-i Mevlānānuñ maḥlāṣ-ı şerḭfleridür ki ekŝer ġazellerini
ḫāmūş dimekle ḫatm eylemişlerdür temmet temām biʿavnillāhi’l-Meliki’l-Mennān”
1.2. Nüshaların ŞeceresiKlasik Türk Edebiyatında, kültürümüzün büyük bir parçasını oluşturan yazma eserlerin tenkitli metninin oluşturulması oldukça önemli bir yere sahiptir. Ancak tenkitli metin oluşturma sürecinde izlenmesi gereken bazı önemli adımlar mevcuttur. Bu sürecin ilk adımı ise, bir yazma eserin tüm nüshalarının tespit edilmesi aşamasıdır. Bu tespitin ardından eldeki tüm nüshalardaki benzerlikler ve ayrılıklar belirlenerek metnin şeceresinin kurulması ve müellif hattına en yakın ve en sağlıklı nüshaya ulaşılmak metin neşrinin amaçları arasındandır.
Yazma eserlerin yer aldığı kütüphaneler ve buradaki katalog kayıtlarının incelenmesi neticesinde “Mecmûʿatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Maʿârif”in altıncı cildinin yirmi bir nüshası tespit edilmiştir. Bu nüshaların tamamı incelendiğinde
müellif kaleminden çıkan bir nüshaya rastlanmamış olup bunun yanında sağlıklı bir nüshanın da olmadığı sonucuna varılmıştır. Konu ile ilgili yapılan diğer çalışmalar ve elimizdeki nüshalar incelendiğinde her ne kadar en kâmil nüshanın Pertev Paşa nüshası olduğu düşünülse de Pertev Paşa nüshasında yer alan eksiklikler bu nüshanın da tek başına sıhhatli bir metin oluşturmada yeterli olmayacağını göz önüne sermiştir.
Şecere oluşturmada nüshaların istinsah tarihleri büyük önem sahiptir. Lakin yaptığımız çalışmalar neticesinde “Mecmûʿatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Maʿârif”in altıncı cildinin nüshalarının bazılarında istinsah tarihinin olmadığı görülmüştür. Nüshaların içerikleri de göz önüne alınarak baştan ve sondan 10’ar varak okunmuş ve bir mukayese yapılmıştır. Yapılan kıyaslamalar neticesinde Sahîh Ahmed Dede’nin eserinde Ankaravî’nin birden fazla Mesnevî Şerhi nüshasını kaleme aldığı/aldırdığı bilgisinin doğrulandığı görülmüştür.4 İstinsah tarihinin yanı sıra nüsha seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar (varakların eksik ya da bozuk olmaması, yazının okunaklı olması) gibi göz önünde bulundurularak bir şecere kurulmuş ve ardından metin tahkikine geçilmiştir.
Ankaravî’nin Mesnevî Şerhi’nin ilk cildinin dîbâcesinde yer alan açıklamaya göre müellif üç farklı metin ortaya çıkmıştır. İlk oluşturulan metinde beyitlerin yerine bir çoğunda sürhla bir “mim” işareti vardır. Bu şerhin Mesnevîhân olanlar için hazırlandığı belirtilmiştir. İkinci olarak bizzat Derviş Ganem’e yazdırılan, Mesnevî beyitlerinin üzeri kırmızı çizili olarak metinde yer aldığı en kâmil şerhtir. Buna ek olarak üçüncü ve sonuncusu ise şerhin IV. Murad’ın isteği üzerine
4 “Şârih-i Mesnevî Şeyh İsmail Rusûhî Ankaravî cenâbı sürhle mim (م) işaret eyledi ki şeş mücelled
Mesnevî-yi Şerîf şerhini tekmil eyledi. Mesnevîhân olanlara bir Mesnevî beytine nazar, bir de şerhine nazar olunması muktazî oldu. Bu defa mufassalen tekrar bu sâlde mah-ı Zilhicce gayetinde Mesnevî-yi Şerîf beMesnevî-yitlerin tahrir ederek şerh-i şerifin tahririne şurû’ buyurdu. Şeş mücelled Mesnevî-yi Şerîf’in şerhi iki gûne oldu; biri sürhle mimli (م) ve biri dahi beyitli. Ve dibâce-i şerîf şerhi bir üslubdur ki Fâtihu’l-Ebyât’daki gibi.” Sahîh Ahmed Dede (2011). Mevlevîlerin Tarihi, (hzl. Cem Zorlu).
çoğaltılan metindir (Tanyıldız, 2010: 140). Konu ile ilgili yapılan doktora çalışmalarının (Özdemir, 2013: 20; Yalap, 2014: 6869) aksine altıncı cilt nüshaları arasında Sultan IV. Murad’ın isteği üzerine çoğaltılan metin tespit edilememiştir. Özdemir ve Yalap’ın sultana sunulan nüsha olarak verdiği nüshalar “Halet Efendi 176-3” ve “Halet Efendi 176-1”dir. Ancak bizim nüshalarımız arasında yer alan “Halet Efendi 176-4” nüshasının hatalarla dolu olması ve çok eksiklerinin olması bunun sultana sunulan nüsha olma ihtimalini düşürmüştür. Ayrıca elimizdeki nüshalar incelendiğinde Mesnevî beyitlerinin tamamının yer almadığı bir nüshanın olmadığı görülmüştür.
Şecere için tüm nüshalar incelendiğinde Pertev Paşa, Murad Molla, Hacı Selim Ağa ve Revan nüshalarındaki ifadelerin aynı olduğu tespit edilmiştir. Murad Molla, Hacı Selim Ağa ve Revan’da yapılan hataların da genel olarak aynı olduğu gözlemlenmiştir. Öyle ki bu üç nüshanın Pertev Paşa nüshasının alt kolu olduğu tespit edilmiştir.
Öncelikle Hamidiye, Halet 323, Manisa, İnebey, Nuri Osmaniye 2473 ve Topkapı A. 1360’ın kendine has farklılıklarının olması bunların müellif nüshaları olduğunu düşündürmüştür. Ayrıca bu nüshalar ortak hatalara düşmüş olup bu hataların biribirinden rivâyet olduğunu gösterecek nitelikte değildir.
Halet 323 ile Halet 176’daki hatalar benzerdir. Halet 323’de Mesnevî beyitlerinin tamamı varken Halet 176’da bazen mim işareti vardır. Bazen hiçbir işaret ya da ifade yoktur. Halet 323’de ayetlerin tamamı varken Halet 176’da çoğu zaman ayetlerin yarısı yoktur. Çoğu yerde Halet 323’de olan ifadeler, Halet 176’da eksiktir ya da hiç yoktur. Halet 176’nın istinsah tarihi Halet 323’e göre daha geç olması ve 323’deki ifadelerin eksik hali ile 176’da olması onun Halet 323’ten istinsah edildiğini düşündürebilir.
Metni oluşturmak için Pertev Paşa’nın yanı sıra temel nüsha seçtiğimiz Hamidiye müellif nüshasıdır. Kol başı olan Hamidiye’den öncelikle Laleli ve Nuri Osmaniye 2470 nüshaları istinsah edilmiş olmalı ki buradaki hatalar benzerdir. Şehid Ali ve Yazma Bağışlar 5297’deki hatalar ortaktır. Bu iki nüsha, Laleli nüshasından istinsah etmiş olmalı ki üçünün hataları ortak ve Şehid Ali ve Yazma Bağışlar 52972’deki ifadeler Laleli’ye göre eksiktir. Bu sebeple bu ikisi Laleli nüshasının alt kollarıdır. Yazma Bağışlar 5297’nin istinsah tarihi, Şehid Ali’den daha geç olması hasebiyle Yazma Bağışlar da onun alt kolunu oluşturur.
Manisa, Halet Efendi Eki ve Yazma Bağışlar 558’deki hataların genel olarak ortak olması ve Yazma Bağışlar 558’in Manisa’dan sonra istinsah edilmiş olması onun alt kolu olduğunu gösterir.
Yukarıda belirtildiği gibi müellif nüshası olarak düşündüğümüz bir diğer nüsha İnebey’dir. Ayasofya ve Beyazıt nüshalarındaki ortaklıklar ve İnebey’de olanların bazıların bu nüshalarda olmaması bu iki nüshanın da İnebey’den istinsah edildiğini göstermiştir.
Yine müellif nüshası olarak tespit ettiğimiz Nuri Osmaniye 2473 kol başı, İstanbul Yazma da onun alt koludur. Çünkü Nuri Osmaniye 2473’de olan bazı ifadeler İstanbul Yazma’da yoktur. (Örneğin Nuri Osmaniye 2473’te olmayan konuyu destekleyen “beyt” örnekleri İstanbul Yazma’da da yoktur.) İstanbul Yazma’da olan hataların bir kısmı Nuri Osmaniye’de de mevcuttur.
İnceleyebildiğimiz nüshalara göre şeceremizin iki şeması şu şekildedir: Müellif Hattı
Hamidiye Halet 323 Manisa İnebey Nuri Os.
2473 Topkapı A.1360 Halet 176 Halet Eki Yazma B. 558 Ayasofya Bayezıt İstanbul Yazma
Laleli Nuri Os. 2470 Atıf Efendi Yazma B. 5297 Pertev Paşa Murad Molla
İsmail Ankaravî, VI. cildin sonunda şerhin yazım sürecine ilişkin açıklaması şu şekildedir: “