1. HAYATI
XVII. asırda yaşamış olan İsmâil Rüsûhî-yi Ankaravî hakkında bu güne dek pek çok akademik çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar1, onun hayatındaki
1 Ankaravî’nin hayatı hakkında bilgi bulunan kaynaklar kronolojik olarak şunlardır:
Nev’izade Atayi Ataullah, Hadaiku’l-Hakayık fi Tekmileti’ş-Şakayık (Zeyl-i Şakaik), Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, Arşiv nu.: 22 Sel 4702, s. 274.; Evliya Çelebi (2006). Seyahatname. (hzl. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 209.; Aycibin, Z. (2007). Katib Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin C. I-III, (Basılmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. s. 832.; Hammer (2010). Büyük Osmanlı Tarihi. (hzl. Mümin Çevik). İstanbul: Milliyet Yayınları. C. IV, s. 1184-1289.; Sahih Ahmed Dede (2011). Mevlevilerin Tarihi. (hzl. Cem Zorlu). İstanbul: İnsan Yayınları, s. 278-306.; Esrar Dede (2000). Tezkire-i Şuara-yı Mevleviyye, (hzl. İlhan Genç). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 209-213.; Enver, A. (2010). Mevlevi Şairler. İstanbul: İnsan Yayınları, s. 121-123.; Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmani. (hzl. Seyit Ali Kahraman), C. III, İstanbul, s. 817.; Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-yı Âmire, C. I, s. 24-25.; Yöntem, A. C. (1996). Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. (hzl. Ahmet Sevgi, Mustafa Özcan). İstanbul: Sözler Yayınları, s. 84-93.; Uraz, M. (1940). Türk Edip ve Şairleri. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi, s. 36.; Türk Ansiklopedisi (1971). “Ankaravi İsmail Rüsuhi”, C. III, İstanbul, s. 66.; Develioğlu, A. (1973). Büyük İnsanlar (Üç Bin Türk ve İslam Müellifi). İstanbul: Yaylacık Matbaası, s. 68.; Kerametli, C. (1977). Galata Mevlevihanesi. İstanbul, s. 29-30.; Yetik, E. (1992). İsmail-i Ankaravi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, İstanbul: İşaret Yayınları, s. 51-65.; Yetik, E. (1991). “Ankaravi İsmail Rüsuhi”, DİA, C. III, İstanbul, s. 211-213.; Büyük Türk Klasikleri (2004). “İsmail Rüsuhi Efendi”, C. V, İstanbul: Ötüken Yayınları, s. 101.; Tahirü’l-Mevlevi (2005). Nisabü’l-Tahirü’l-Mevlevi Tercümesi, (hzl. Yakup Şafak, İbrahim Kunt), Konya: Tekin Kitabevi.; Ceyhan, S. (2005). İsmail Ankaravi ve Mesnevi Şerhi, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.; Gölpınarlı, A. (2006). Mevlana’dan Sonra Mevlevilik, İstanbul: İnkılâb Kitabevi, s. 141-142.; Gültekin, A. (2006). İsmail Ankaravi’nin Mesnevi Şerhi Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif’te Hadis (Altıncı Cilt Örneği), (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.; Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevi Tercüme ve Şerhleri. İstanbul: Pan Yayıncılık, s. 142-146; Ceyhan S; Topatan M. (2008). Mesnevi’nin Sırrı. İstanbul: Hayy Kitap, s. 14-18.; İsmail Rüsuhi Ankaravi (2008). Minhacu’l-Fukara. (hzl. Safi Arpaguş). İstanbul: Vefâ Yayınları.; İsmail Rusûhi Ankaravi (2008). Makasıd-ı Aliyye fiŞerhi’t-Taiyye. (hzl. Mehmet Demirci). İstanbul: Vefâ Yayınları.; Şentürk A. A.; Kartal, A. (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.; Taştan, E. (2009). İsmail Rüsuhi Ankaravi’nin Mesnevi Şerhi (Mecmu’atu’l-Leta’if ve Matmuratu’l-Ma’arif) I. Cilt Çeviriyazı-İnceleme, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.; Tanyıldız, A. (2010). İsmail Rüsuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-LetaRüsuhi-yif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.; Ambrosio, A. F. (2012). Bir Mevlevi’nin Hayatı. (çev. Ayşe Meral), İstanbul: Kitap Yayınevi.; Özdemir, M. (2013). İsmail Rüsuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (VI. Cilt)
(İnceleme-Metin-eksiklikleri kısmen tamamlamış olsa da hala eksiklikler mevcuttur. Mehmet Özdemir ve Hakan Yalap tarafından hazırlanan doktora tezlerinde konu ile ilgili yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. Biz de bu çalışmalardan hareketle ve Ankaravî hakkında yapılan yeni çalışmalar ışığında onun biyografisini vermeye çalışacağız. Ancak bunu yaparken mevcut bilgileri uzun uzadıya vermek yerine kısaca değerlendirmeye çalışacağız.
Kaynaklarda Ankaravî’nin tam ismi “Hazret-i Şârih İsmâil b. Ahmed Rüsûhî el-Bayramî el-Mevlevî” olarak geçmektedir. Mevlevî kaynaklarından olan Semâhâne-i Edeb ve Sahih Ahmed Dede’de “Rüsûhî İsmail Efendi”, Esrar Dede Tezkiresi’nde “Rüsûhî Dede” ve Sefîne-yi Evliyâ’da “Hazret-i Rüsûhî İsmail Efendi” olarak kaydedilmiştir. Ancak Ankaravî kendini eserlerinin mukaddime kısımlarında genel olarak “Hazret-i Şârih” veya “Şeyh İsmâil Ankaravî” isimleriyle tanıtmıştır. Doğum tarihi kesin olmamakla birlikte XVI. asrın sonlarında dünyaya gelen Ankaravî, Ankara’da doğması hasebiyle bu isimle bilinmektedir. Vefat tarihi H. 1041 /M. 1631’dir. Annesi Sâlihâ Hatun ve babası Ankaralı İmam Ahmed Efendi’dir (Sahîh Ahmed Dede, 2011: 278). Bunun dışında ailesi ilgili bir bilgi kaynaklarda geçmemektedir.
Bir süre babasından kalan mirasla ticârî hayata atılan Ankaravî, başarılı olamayıp ilim ve irfan elde etmek için Mısır’a gitmiştir.2 Yedi sene burada kalan Ankaravî, burada Mesnevî okuma ruhsatı alarak memleketi Ankara’ya dönüş yapmıştır (Özdemir, 2013: 6). Bir süre burada kalan Hazret-i Şârih Mısır’dan aldığı ruhsat ile burada mesnevîhânlık yapmaya başlamış halkı Mevlevîliğe davet etmiştir. Ancak çevresindeki kötü niyetli insanların tavırlarına dayanamayıp bir süre sonra Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (II. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
2 Mehmet Özdemir, şârihin şerhinin IV. cildinde verdiği bilgilerden yola çıkarak onun hem ticârî hayatı hem de Mısır’da Mevlânâ yoluna girmesi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermiştir (bkz. Özdemir, 2013:
memleketini terk ederek Konya’ya gitmiştir. Ayrıca Konya’ya gidişinde bu sebebin yanında yakalandığı göz rahatsızlığına şifa bulmak ümidi de mevcuttur. Ankaravî, Konya’da I. Bostan Çelebi’ye insitap ederek onun küçük kardeşi olan Ebû Bekir Efendi’nin dervişi olmuştur (Sahîh Ahmed Dede, 2011: 281-286). Şârih I. Bostan tarafından 1610 yılında Galata Mevlevîhânesi’ne şeyh olarak gönderilmiştir (Kerametli, 1977: 29).
Galata Mevlevîhânesi şeyhliği boyunca kaleme aldığı eserlerle Mevlânâ’nın tasavvuf yolu olan Mevlevîlik düşüncesinin geniş muhitlere yayılmasını sağlamış ve Câmiu’l-Âyât ve Mesnevî Şerhi’nin Dîbâcesi’ne yazdığı şerh dışında tüm eserlerini bu dönemde kaleme alınmıştır. O sebepledir ki Ankaravî’nin yirmi bir yıl görev yaptığı (Kerametli, 1977: 29) Galata Mevlevîhânesi şeyhliği dönemi, onun en verimli yıllarıdır.
2. ESERLERİ
Ankaravî hadis, tefsir, belagat, fıkıh, felsefe ve tasavvuf alanlarında yetkin olması hasebiyle bu konularla ilgili pek çok eser kaleme almıştır. Şârihin eserlerinin sayısı kaynaklarda farklılık göstermektedir. Sahîh Ahmed Dede, Ankaravî’nin kırka yakın eserinin olduğunu söyler ancak otuza yakın eserin ismini zikreder (Sahîh Ahmed Dede, 2011: 305-306). Kâtip Çelebi dokuz eserinin teker teker isimlerini verirken (Aycibin, 2007: 832-833) Evliya Çelebi on bir eserinin olduğunu söyler. Ancak sadece Mesnevî Şerhi isimli eserinin ismini zikreder (Evliyâ Çelebi, 2006: 209). Esrar Dede kırktan fazla eserinin olduğunu söylemesine rağmen beş eserinin ismini vermekle yetinir (Enver, 2010: 122). Bunun neticesi olarak söylenebilir ki Ankaravî’nin her ne kadar kırka yakın eserinin olduğu söylenmiş olsa da isimleri zikredilemediği için bunun doğruluk payı zayıflamıştır. Eserlerinin sayısı hakkında birlik olmamasına karşılık Sâhîh Ahmed Dede’nin verdiği sayıya binaen zikrettiği eser isimlerinden şârihin eser sayısının yirmiden fazla olduğu anlaşılmaktadır.
Biz burada eserleri konularına göre sınıflandırıp isimlerini vermekle yetineceğiz. Çünkü daha önce bu konu ile ilgili yapılan çalışmalar, şârihin eserlerinin içerikleri hakkında geniş bilgiler içermektedir.3
Ankaravî’nin konularına göre tespit edilen eserleri şunlardır: Mesnevî ile İlgili Eserleri
1. Simâtü’l-Mûkınîn 2. Câmiʿu’l-Âyât 3.Fâtihu’l-Ebyât
4. Hall-i Müşkilât-ı Mesnevî 5. Nisâb-ı Mevlevî
6. Mebde ve Meʿâd
7. Mecmûʿatü’l-Letâʾif ve Matmûratü’l-Maʿârif Tasavvufî Istılahla İlgili Eserleri
3 Bu konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için şu eserlere bakılabilir:
Yetik, E. (1992). İsmail-i Ankaravi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. İstanbul: İşaret Yayınları, s. 65-121.; Yetik, E. (1991). “Ankaravi İsmail Rüsuhi”, DİA, C. III, İstanbul, s. 211-213.; Büyük Türk Klasikleri (2004). “İsmail Rüsuhi Efendi”, C. V, İstanbul: Ötüken Yayınları, s. 101.; Tahirü’l-Mevlevi (2005). Nisabü’l-Mevlevi Tercümesi. (hzl. Yakup Şafak, İbrahim Kunt). Konya: Tekin Kitabevi.; Ceyhan,
S. (2005). İsmail Ankaravi ve Mesnevi Şerhi, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Bursa, s.151-283.; Gültekin, A. (2006). İsmail Ankaravi’nin Mesnevi Şerhi Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif’te Hadis (Altıncı Cilt Örneği), (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, s.54-102.; Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevi Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Pan Yayıncılık, s. 142-146.; Ceyhan S; Topatan M. (2008). Mesnevi’nin Sırrı, İstanbul: Hayy Kitap, s. 14-18.; Şentürk A. A.; Kartal, A. (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, s.477.; Taştan, E. (2009). İsmail Rüsuhi Ankaravi’nin Mesnevi Şerhi (Mecmu’atu’l-Leta’if ve Matmuratu’l-Ma’arif) I. Cilt Çeviriyazı-İnceleme, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, s.32-58.; Tanyıldız, A. (2010).İsmail Rüsuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (I. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, s. 15-54.; Özdemir, M. (2013). İsmail Rüsuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (VI. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük), Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat, s.9-10.; Yalap, H. (2014). İsmail Rüsuhi-yi Ankaravi Şerh-i Mesnevi (Mecmu’atu’l-Letayif ve Matmuratu’l-Ma’arif) (II.
8. Minhâcu’l-Fukarâ 9. Derecâtü’s-Sâlikîn
10. Risâle-i ʿUyûn İsnâ ʿAşere Mevlevîlik İle İlgili Eserleri 11. Hüccetü’s-Semâ
12. Risâle fî Hakkı’s-Semâʿ
13. Risâletü’t-Tenzihiyye fî Şe’ni’l-Mevleviyye 14. Risâle-i Usûl-i Tarîkat ve Biʿat
15. Sülûknâme-i Şeyh İsmail
İbn Fârız ve İbn Arabî Düşüncesi İle İlgili Eserleri 16. Makâsidü’l-ʿAliyye fî Şerhi’t-Tâiyye
17. Şerh-i Kasîde-i Mîmiyye el-Hamriyye 18. Zübdetu’l-fuhûs fî Nakşi’l-Fusûs İşrâkî Felsefeye Dair Eserleri
19. İzâhu’l-Hikem 20. Misbâhu’l-Esrâr Tasavvufî Şiir Şerhleri 21. Cenâhu’l-Ervâh 22. Tuhfetü’l-Berere
23. Hikemü’l-Münderice fî Şerhi’l-Münferice
Dil ve Fıkha Dair Eserleri
25. Keffu’l-Lisan an Hükmi’d-duhân Kur’ân ve Hadis ile İlgili Eserleri 26. Fütûhât-ı ʿAyniyye
27. Şerh-i Ehâdis-i Erbaʿîn
İKİNCİ BÖLÜM
MECMÛʿATU’L-LETÂYİF VE MATMÛRATU’L-MAʿÂRİF (VI. CİLT)
1. ALTINCI CİLDİN NÜSHALARINüshaların tavsîfi ve şeceresi tenkitli metin neşrinin olmazsa olmazları arasında yer alır. Biz de bu bölümde öncelikle nüsha tavsîfi yapacak ardından da kurduğumuz şecere hakkında teferruatlı bilgi vereceğiz.
1.1. Nüshaların Tavsîfi
Yapılan katalog taramalarında “Mecmûʿatu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Maʿârif (VI. Cilt)’e ait 21 nüsha tespit edilmiştir. Tespit edilen nüshaların tamamı kütüphanelerden getirtilerek incelenmiş ve ardından şecere kurulmuştur.
Şerh-i Mesnevî’nin (VI. Cilt) tespit edilen nüshaları şunlardır: 1. Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 307
2.Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye 674 3. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Selim Ağa 522 4. Süleymaniye Kütüphanesi Murad Molla 1289 5. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 176-4 6. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 323-2 7. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Eki 252 8. Süleymaniye Kütüphanesi Laleli 1422
10. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 558 11. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 5297 12. Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya 1925 13. Süleymaniye Kütüphanesi Atıf Efendi 1450 14. Süleymaniye Kütüphanesi Beyazıt 3568
15. Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye 2470 16. Süleymaniye Kütüphanesi Nuruosmaniye 2473 17. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi GE4432 18. Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları Revan 446 19. Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları A. 1360 20. Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 5136
1.1.1. Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 307
Cilt: 2 (1. 2 ve 3. ciltler bir bölüm (306); 4. 5 ve 6. ciltler ikinci bölüm (307)) Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036 (Perşembe günü)
Varak: 245
Boyut (Dış-İç): 305x205-240x175 Satır: 41
Yazı: Talik
Cilt: Meşin ciltli, miklepli, şemseli, yan kapakların köşeleri tezhipli, kapaklar çift yaldız çerçevelidir. Varaklar cetvelsizdir.
Açıklamalar: Nohûdî kâğıt üzerine siyah mürekkeple yazılıdır. İlk beytin başında “Mesnevî” ibaresi bulunurken daha sonraki beyitlerin başında “mim” işareti vardır. Mesnevî beyitleri, ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri kırmızı çizilidir. Aynı zamanda Dîbâce’deki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyelerin başlıkları da kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Varak numaralarının tamamı Latin harfli rakam ile verilirken sadece son varağın numarası Arap harfli rakamlar ile verilmiştir. Birkaç yerde sayfa kenarında haşiye vardır.
Başı: (385b) “
Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ
ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi
velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti
kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (630a) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem rüsül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna”
1.1.2. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye 674 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
İstinsah Tarihi: 1036 Varak: 502
Satır: 31
Boyut (Dış-İç): 250*160-205*125 Yazı: Talik
Cilt: Cetvelsizdir. İç kapak ebrûlî kâğıtla kaplanmıştır.
Zahriye ve 1a Bilgileri: “esSādis elİsmâil Efendi ʿalelMeŝnevḭ” ifadesi kaydedilmiştir. Açıklamalar: Nohûdî kâğıt üzerine siyah mürekkeple yazılmış olup Dîbâcede’ki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır ve başlıkların yazı boyutu normal metin boyutundan biraz daha büyüktür. Mesnevî beyitlerinin başında “Mesnevî” ibaresi yer almaktadır. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin, Mesnevî beyitlerinin ve özel isimlerin (Hüsâmeddîn, Şemî gibi) yanı sıra açıklanan kelimelerin de üzeri kırmızı çizilidir. Sayfa kenarlarında haşiyeler yer almaktadır. Rutubet etkisiyle bazı varaklarda (140a, 140b, 141a ile 148b, 149a, 149b’de) lekelenme mevcuttur. Cümle araları surhla noktalanmıştır.
Özel Bilgi: Nüsha, katalogda “Şerh-i Mesnevî” adıyla kayıtlıdır.
Başı: (1b) “
Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (502a) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem rüsül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna Ve dertāriḫ ḭn nüsḫa güfte şud çü nüsḫa irdi ḥadd ü
pāyāna bu oldı tārḭḫ hem bu zamāna 1036”
1.1.3.Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Selim Ağa 522 Müstensih: Ali bin Beşir
İstinsah Tarihi: Min yevmi sebt (Cumartesi) 1087 Varak: 345
Satır: 31
Boyut (Dış-İç): 290*190-230*135 Yazı: Talik
Cilt: Başlardaki varaklarda cetvel kullanılmamış lakin sonraki varaklar surh cetvellidir.
Açıklamalar: Nüshanın tamamında –başlıklar ve hikâyeler de dâhil- siyah mürekkep kullanılmış olup Dîbâce’deki başlıkların, Mesnevî’de geçen hikâyelerin ve açıklanan kelimelerin üzeri kırmızı çizilidir. Nüshanın baş kısımlarındaki Mesnevî beyitlerinin başında “mim” işareti bulunurken daha sonraki beyitlerin başında “Mesnevî” ifadesi yer almaktadır. Beyitlerin ve özel isimlerin (Hüsâmeddîn, Şemî gibi) üzerinde kırmızı çizgi olmakla beraber ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin ilk kelimelerinin üzerinde de kırmızı çizgi bulunmaktadır. Cümle araları surhla noktalanmıştır. Son bölümde yer alan kasîdenin beyitlerinin üzeri de kırmızı çizilidir. Son varağın mürekkebi rutubetten dağıldığından güçlükle okunmaktadır. Özel Bilgi: Katalogda “Fatihu’l-Ebyât (Şerh-i Mesnevî)” adıyla kayıtlı olan nüshanın dili Arapça olarak verilmiştir. Lakin nüsha tarafımızdan incelendiğinde dilinin Arapça değil Türkçe olduğu tespit edilmiştir. Şerhin Arapça bir mukaddime ile başlamış olması katalog kaydı yapanları bu hataya düşürmüş olmalıdır. Ayrıca nüshanın varak sayısı da katalog kaydında yanlış verilmiştir. Nüshanın varak numaraları, varakların sol üst kenarlarında Arap harfli rakamlar ile verilmiş sonrasında yine aynı köşeye -surh cetvel üzerine- Latin harfli rakamlar ile yazılmıştır. Başlangıçta her iki rakam da eşitken 242. varakta Arap harfli rakamlar
141. olarak verilmiş ve numaralar bu rakamdan artarak devam etmiştir. Böylelikle nüsha sonuna gelindiğinde Arap harfli rakamlar 243’ü gösterirken, doğrusu olan Latin harfli rakamlar 345’i gösterir. Lakin katalog kaydı yapanlar, Arap harfli rakamı esas almış olmalılar ki nüshanın varak numarasını 345 yerine 243 olarak kaydetmişlerdir. Ayrıca kütüphane katalog kaydında müstensih ismi ve istinsah tarihi kaydedilmiş olup tarafımızdan okunmuştur.
Başı: (1b) “
Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (345b)
“Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem-i Resül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna ve dertārḭḫ ḭn nüsḫa gufte şuden 1036”
1.1.4. Süleymaniye Kütüphanesi Murad Molla 1289 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
Varak: 486 Satır: 33
Boyut (Dış-İç): 290*215-200*125 Yazı: Talik
Cilt: Koyu kahve mukavva cilt. Şemseli. Varaklar cetvelsizdir.
Zahriye ve 1a Bilgileri: Elcildü’s-sādis min Şerh-i Mesnevḭ’ü’l-Maʿnevḭ elİsmāʿil Efendi
Açıklamalar: Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri kırmızı çizilidir. Aynı zamanda açıklanan kelimelerin üzerinde de kırmızı çizgi bulunmaktadır. Mesnevî
beyitlerinin başında “mim” işareti bulunmaktadır. Vurgulanmak istenilen kelimelerin üzeri de kırmızı çizilmiştir.
Özel Bilgi: Katalogda “Şerhü’l-Mesnevî” adıyla kayıtlı nüshanın kaçıncı cilt şerh olduğu yazılmamıştır. Çalışmalarımız sonucu 6. cildin şerhi olduğu tespit edilmiştir. Başı: (1b) “
Elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min
kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni
aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ
yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (486a) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem rüsül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna”
1.1.5. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 176-4 Telif Tarihi:1036
Müstensih: Mehmed B. Ramazan İstinsah Tarihi: 11 Rebiü’l-ahir 1158 Varak: 534 (1-336 5. cilt; 336-534 6. cilt) Satır:31
Boyut (Dış-İç): 310*175-309*105 Yazı: Talik
Cilt: İlk varak yaldızlı cetvelli, sonraki varaklar surhlu çift çizgili cetvellidir. Serlevha müzehhep ve müzeyyendir.
Açıklamalar: Başlardaki varaklarda başlıklar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Lakin daha sonraki varaklarda başlıklar da siyah mürekkeple yazılmıştır (335b’den sonra). Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin sadece ilk kelimelerinin üzerinde kırmızı çizgi bulunmaktadır. Hatta zaman zaman kırmızı çizgi ilk kelimeler yerine ilk
hecelerin üzerine çizilmiştir. Tamamı yazılan ayetler olduğu gibi ayetlerin pek çoğu yazılmamıştır. İlk beyitten sonraki beyitler metinde bulunmamaktadır. İlk beytin üzeri kırmızı çizgi ile çizilmemiştir. İlk beytin başında “Mesnevî” ifadesi yerine “mim” işareti bulunmaktadır. Metinde olmayan beyitlerin yerine de zaman zaman “mim” işareti konulmuştur. Lakin bu da çoğu beyitte yoktur.
Özel Bilgi: Nüsha katalogda “Şerhu Cildi’l-Hamisi ve’s-Sadisi Mine’l-Mesnevi” adıyla kayıtlıdır.
Başı: (334b) “
Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ
ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi
velʿiber ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti
kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn”
Sonu: (534a) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem rüsül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna Ve dertāriḫ ḭn nüsḫa güfte şud çü nüsḫa irdi ḥadd ü
pāyāna bu oldı tārḭḫ hem bu zamāna 1036”
1.1.6. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 323-2 Telif Tarihi: 11 Ramazan 1036
Müstensih: Hayrullah Çavuş İstinsah Tarihi: 1036
Varak: 499 Satır: 39
Boyut (Dış-İç): 260*179-210*129 Yazı: Talik
Cilt: Koyu kahve mukavva cilt, şemseli. Ebrûlî kağıt ile kaplı olan iç kapak biraz yıpranmıştır. İlk varak surh çift çizgili cetvelli olup diğer varaklar cetvelsizdir.
Zahriye ve 1a Bilgileri: “İstinṣāḥ eżżaʿḭf ʿAbdullāh’ü’l-faḳḭr Dervḭş Ḥayrullāh Çavuş” ifadesi yazılıdır.
Açıklamalar: Dîbâcede’ki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzeri kırmızı çizilidir. Ancak bazen ayet ve hadislerin üzeri çizilmemiştir. Başlardaki varaklarda cümle araları surhla noktalanırken sonraki varaklarda noktalanmamıştır. Mesnevî beyitlerinin başında “Mesnevî” ifadesi bulunmaktadır ve başlardaki beyitlerin üzerinde kırmızı çizgi yoktur..
Özel Bilgi: Katalog kaydında nüsha “Şerhu’l-Cildü’s-Salis Mine’l-Mesnevî” adıyla ve Şem’î el-Prizrenî, Şemullah Mustafa b. Muhammed el-İstanbulî (936/1530)” müellifi ile kayıtlıdır. Lakin nüsha incelendiğinde İsmail Ankaravî’nin VI. cilt Mesnevî Şerhî olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca katalog kaydında müstensih ismi yoktur. 1a’da yazan bilgiden müstensih ismine ulaşılmıştır.
Başı: (1b) “
Bismillāḥi’r-Rāhmāni’r-Raḥḭm elḥamdu lillāhi’lleẕḭ ceʿaleʾl-ḳısmı’s-sādisi
min kitābi’l-MeŠnevḭyyi’l-Maʿneviyyi’l-ilāhiyyi’r-Rabbānḭ maẓhare’l-ʿacāyibi velʿiber
ve ṣeyyarahu minbeyni aḫavātihi’l-ḫamseti kelciheti’l-fevḳıyeti’l-müzeyyeneti
binucūmi’l-ʿulūmu’l-elletḭ yehtedḭ bihe’s-sālikūn
”Sonu: (499b) “
Bu şerḥe bāʿiŝ olana firāvān raḥmet it yā Rab / Daḫı taʿlḭm iden cāna
oḳuyub daḫi yazana / BeḤaḳḳ Ḥażret-i Ḫatem rüsül āḫir nefes yā Rab / Bizi ḭmānla
ḫatem it muḳārin eyle rıḍvāna Ve dertāriḫ ḭn nüsḫa güfte şud çü nüsḫa irdi ḥadd ü
pāyāna bu oldı tārḭḫ hem bu zamāna 1036”
1.1.7. Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Eki 252 Varak: 5*50=300
Satır: 33
Yazı: Talik
Cilt: Varaklar cetvelsizdir.
Zahriye ve 1a Bilgileri: “Elcüzʾ-i evvel mine’s-sādis” yazılıdır.
Açıklamalar: Ayet, hadis, Arapça ve Farsça ifadelerin üzerinde kırmızı çizgi bulunmaktadır. Mesnevî beyitlerin başında “Mesnevî” ibaresi yer almaktadır. Dîbâce’deki başlıklar ve Mesnevî’de geçen hikâyeler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Açıklanan kelimelerin, özel isimlerin ve beyitlerin de üzerinde kırmızı çizgi vardır. Sayfa kenarlarında zaman zaman haşiyeler mevcuttur. Rutubetten bazı varaklar yıpranmıştır. Cümleler surhla noktalanmıştır.
Özel Bilgi: Sondan eksik bir nüshadır. Nüsha, katalogda “Şerh-i Cildi’s-Sadis Mine’l-Mesnevi” adıyla kayıtlıdır. 50’şer varak (252/1, 252/2, 252/3, 252/4, 252/5, 252/6) halindedir. Cilt kaydında 1-6 ibaresi vardır. Nüsha, 50’şer varak olarak tek ciltte ayrı ayrı koleksiyonlara kaydedilmiş olduğundan son koleksiyonun (252/6) zahriye kaydında “Şerḥ-i Meŝnevḭ Anḳaravḭ İsmaʿḭl Efendi ḳaddese sırrahu cild-i ŝāliŝüñ āḥirine yaḳḭn vefāt yāften-i Bilāl raḍıyallāhu ʿanh” ibaresi vardır. Bu kayıt bize eserin tasniflenirken buraya yanlışlıkla eklenmiş olabileceğini göstermektedir. Başı: (1b) “