Materyal ve Metod

Literatür çalışmaları ve spor giyim pazarı incelendiğinde yüksek elastan oranlı (%15- 25) polyester, poliamid ve pamuk içeriğine sahip, stabil yapı sağlaması nedeniyle çözgülü örme kumaşların genel olarak bu tür giysilerde kullanıldığı gözlemlenmiştir. Tedarik edilen kumaşların fiziksel ve yapısal özellikleri Çizelge 1' de gösterilmiştir.

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 7 Çizelge 1. Kumaşların fiziksel ve yapısal özellikleri

Kumaş

Kodu Lif İçeriği (%)

Kumaş Yapısı Kumaş Gramajı (g/m²) Kumaş Yoğunluğu (kg/m³) Kumaş Kalınlığı (mm) İlmek Şekil Faktörü

1 %83 PES %17 Elastan Çözgülü Örme 280 227,64 1,23 1,13 2 %80 PES %20 Elastan Süprem 300 508,47 0,59 1,8 3 %82 PA %18 Elastan Çözgülü Örme 180 315,78 0,57 1,09 4 %80 PA %20 Elastan Çözgülü Örme 240 369,23 0,65 0,86 5 %85 PES %15 Elastan Çözgülü Örme 230 479,16 0,48 0,76 6 %86 PES %14 Elastan Süprem 315 642,85 0,49 1,78

Bu çalışmada tedarik edilen farklı örgü yapılarındaki ve farklı lif içeriğine sahip kumaşlardan, uygulanan testler için hazırlanan numuneler TS EN ISO 139 standardına uygun olarak standart atmosfer koşullarında (20 ± 2 ˚C ve 65 ± %2 bağıl nem) altında 24 saat süre ile kondisyonlanmış ve aynı şartlar altında testleri gerçekleştirilmiştir. Kumaşların fiziksel ve mekanik özellikleri, hava geçirgenliği, sıvı nem yönetimi, su buharı direnci, ve termal direnci uygun ölçüm cihazları ile ölçülmüş olup veriler, giyim denemelerine katılan sporcu katılımcıların yüksek aktivite sonrası tişörtlerin emdiği ter gramajları ile terleme indeksi arasındaki ilişkisi incelenmiştir.

Kumaşların termofizyolojik özelliklerine dayalı terleme indeksi çalışmasına paralel olarak, kumaşlardan üretilen standart kolsuz tişörtlerin termofizyolojik konfor özelliklerinin belirlenmesi için yüksek aktivite seviyesinde giyim denemeleri gerçekleştirilmiştir. Giyim Denemeleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi Performans Laboratuvarından kontrol edilebilir laboratuvar koşulları altında yapılmıştır. Sonuçların daha verimli olması için katılımcılar lisanlı sporcu olan Spor Bilimleri öğrencilerinden seçilmiştir. Katılımcıların özellikleri Çizelge 2’ de gösterilmiştir. Giyim denemeleri için Etik Kurul Başkanlığından etik kurul onayı alınmış olup katılımcılara, giyim denemesi öncesi Araştırma Gönüllü Bilgilendirme Formu ile bilgilendirme yapılmıştır.

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 8 Çizelge 2. Katılımcılara ait özellikler

Katılımcı

No Yaş Boy (cm) Kilo (kg) Branş

1 25 194 76 Atletizm

2 24 170 65 Bisiklet

3 22 177 75 Bisiklet

Katılımcılar için standart kolsuz -%20 daraltma oranına sahip Şekil 2’ de gösterilen kalıpta tişörtler üretilmiştir.

Şekil 2. Performans giyim denemesinde kullanılan tişört kalıp ölçüleri

Performans giyim denemeleri esnasında katılımcılar aynı kalıpta dikilmiş altı farklı kumaştan üretilmiş tişörtleri, aynı şortları, ayakkabıları, iç çamaşır ve çorapları giymişlerdir. Giyim denemeleri performans laboratuvarında sıcaklığı ve bağıl nemi (20±2 ˚C ve %60±5 bağıl nem) kontrol altında tutularak yapılmıştır. Test öncesi tişörtler 24 saat kondüsyonlanmıştır. Katılımcılar teste başlamadan önce performans laboratuvarına uyum sağlamaları için 10 dakika dinlendirilmiştir. Test protokolünde belirlenen yüksek aktivite seviyesi (9 km/sa hızda 15 dakika koşu bandında koşu) sonrası her bir tişörtün içerdiği nem miktarı, test protokolü başlangıcı ve sonunda hassas tartı ile tartılarak kaydedilmiştir.

3. Bulgular

Terleme indeksinde kullanılan kumaş özelliklerinin (su buharı direnci (R_et), sıvı nem iletim özelliği (OMMC), hava geçirgenliği (AP) ve termal direnç (r)) ölçüm sonuçları Çizelge 3’ de gösterilmiştir.

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 9 Çizelge 3. Kumaş özelliklerinin ölçüm sonuçları

Kumaş Kodu Ret (m²Pa/W) OMMC AP (l/m²/s) r*103 m²K/W 1 3,94 0,65 467,2 22,56 2 3,1 0,762 68,53 9,84 3 2,48 0,708 1333 8,9 4 3,24 0,582 372,8 8,54 5 2,26 0,554 536,2 6,92 6 2,5 0,732 182 6,38

Matusiak (2010), çalışmasını destekleyecek ve katkı sağlayacak şekilde kumaşların bazı termofizyolojik özelliklerine dayanarak bir terleme indeksi (TI) oluşturulmuştur.

TKI = ∑ni=1ax x_i−x_{i min} x_i + ∑ az m j=1 zj max−zj z_{j max} (1)

x_i= artışında termal konforu iyileştiren özelliğin ölçüm değeri

x_(i min)= bu özelliğin termal konfor bakımından kabul edilebilir en düşük değeri z_j= düşüşünde termal konforu iyileştiren özelliğin ölçüm değeri

z_(j max)= bu özelliğin termal konfor bakımından kabul edilebilir en yüksek değeri a_x ve a_z özelliğin 1 ve 5 arasındaki önem derecesi olarak tanımlamıştır.

Termal konfor indeksinde, etkili olan parametreleri pozitif etki eden özellikler ve negatif etki eden özellikler olarak iki gruba ayrılmıştır. Kumaş termal ölçümlerinden edilen termal direnç (R), su buharı direnci (R_et), sıvı nem iletim özelliği (OMMC) ve hava geçirgenliği (AP) değerlerini kullanarak, kumaşların 0 ve 1 arasında değişen termal konfor indeks değerlerini elde edilmiştir. Bu hesaplamada kabul edilebilir en düşük ve en yüksek değerleri, kullandığı kumaş grubu içerisindeki değerlerden tespit etmiştir.

Terleme indeksi formülüne (1) belirlenen önem dereceleri dikkate alarak veriler yerleştirildiğinde aşağıdaki nihai terleme indeksi formülü elde edilmiştir.

TI= 0,285x(1-(R_et/3,94)) + 0,357x(1-(0,554/OMMC)) + 0,214x(1-(68,53/AP)) + 0,142x(1-(R/22,56)) (2)

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 10

Kumaşlara ait objektif termofizyolojik ölçümler terleme indeksi formülünde kullanılarak hesaplanan terleme indeksi değerlerine göre performans sıralaması Çizelge 4’ de gösterilmiştir.

Çizelge 4. Terleme indeksine göre kumaş performans sıralaması

Kumaş Kodu Terleme İndeksi (TI) 1 0,235 2 0,238 4 0,331 5 0,407 6 0,427 3 0,473

Katılımcıların 9 km\sa koşu sonrası 10 dakika performans laboratuvarı içerisinden bekletildikten sonra tişörtleri çıkartılarak tişörtlerin yaş ağırlıkları ölçülmüş ve kuru ağırlıkları ile farkları hesaplanmıştır. Katılımcılara ait ter gramajları Şekil 3’ de gösterilmiştir.

Şekil 3. Katılımcılara ait 9 km\sa koşu sonrası tişörtlere nüfuz eden ter gramajları (gr)

Katılımcıların, yüksek aktivite sonrası farklı terleme oranları göstermelerine rağmen, kumaşların benzer oranlarda ter emdikleri Şekil 3’ de gözlemlenmiştir. Sonuçlar incelendiğinde, 0,331 indeks değerine sahip 4 numaralı kumaşın en çok ter gramajına ulaştığı, bu indeksi değeri altında ve üstünde olan kumaşların daha düşük ter gramajına sahip oldukları tespit edilmiştir. 4 numaralı kumaşın indeks değeri bu grup için kritik terleme indeksi değeri olarak tanımlanabilir.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 K1 K2 K3

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 11

5. Sonuç

Giysi konforu, karmaşık etkileşime sahip geniş bir araştırma konusudur. Bu nedenle giysi konforu tüm bileşenleri ile ele alınarak değerlendirilmelidir. Giysi konforu bileşenlerinin, kumaşların ölçülebilir bazı parametreleri ile bağlantı kurularak değerlendirilmesi üzerine çalışmalar sürekli devam etmektedir. Literatür çalışmalarında gerçekleştirilen sübjektif ve objektif denemeler ile giysi konfor bileşenlerinin kumaşların bazı ölçülebilir fiziksel, mekanik ve termofizyolojik özellikleri ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmamızda, kumaşlara ait ölçülebilir parametreler ile giysi oluşumu sonrası kullanıcıların terleme mekanizmalarına etkileri üzerine bir araştırma gerçekleştirilmiş olup, belirlenen parametrelerin kullanılarak elde edilen bir indeksin, terleme oranları hakkında fikir verebileceği kanısına varılmıştır. Bu çalışmanın daha geniş bir kumaş çeşidi eklenerek ve katılımcı sayısı artışı ile daha anlamlı sonuçlara ulaşılabileceği düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Bajzik, V., Hes, L. ve Dolezal, I., (2016), Changes in Thermal Comfort Properties of Sports Wear and Underwear due to Their Wetting, Indian Journal of Fbire and Textile Research, 41, 161-166.

Gürcüm, B.H., 2007. T.C. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yüzer Birliklerinde Giyilen Eğitim Elbisesinde Kullanılan Kumaşların Termofizyolojik Konforu Sağlayacak Şekilde Optimizasyonu, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.

Huang, J., 2006. Thermal Parameters for Assessing Thermal Properties Of Clothing. Journal of Thermal Biology, 31, 461-466.

Kaplan, S., (2009), Kumaşların Mekanik Özelliklerinden ve Geçirgenlik Özelliklerinden Yararlanılarak Giysi Konforunun Tahminlenmesi, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.

Matusiak, M., (2010), Thermal Comfort Index as a Method of Assessing the Thermal Comfort of Textile Materials, Textile Research Institute, 18, 2(79), 45-50.

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 12

Matusiak, M. ve Sikorski, K., (2011), Relative Thermal Comfort Index as a Meaure of the Usefulness of Fabrics for Winter Clothing Manufacturing, Textile Research Institute, 19, 6(69), 94-100.

Song, G., (2011), Improving comfort in clothing. Cambridge: The Textile Institute, CRC Press, Woodhead Publishing Limited.

4th International Eurasian Conference Sport Education and Society, International Juried Arts Mixed Exhibition on National Cultures 6-8 December 2019, Denizli, TURKEY

www.iecses.org 4.Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Bildiri Kitabı 13 22-iecses-4th-518-FC-Oral / Sözel

MODELS OF SIGN TEST IN PHYSICAL EDUCATION AND SPORT SCIENCES