Öğretim programları ulaşılacak amaçları, belli kriter ve ilkelere göre içeriğin nasıl düzenleneceğini, içeriği, uygulama noktasındaki yöntemleri, yardımcı olabilecek nitelikteki materyalleri, amaçlara ne kadar ulaşılabildiğinin yanıtı olan değerlendirme sürecini ve ölçütlerini kapsamaktadır (Gözütok, 2003).
Bu anlamda matematik dersi öğretim programı da bir matematik dersinin hedeflerine ulaşabilmek için içeriğin, yöntemlerin, materyallerin ve değerlendirme süreçlerinin belirlenmesinden dersin planlanmasına kadar her alanda faydalandığımız ana başvuru kaynağımızdır. İlkokulu tamamlayan öğrencilerin gelişim düzeyine ve kendi bireyselliğine uygun olarak ahlaki bütünlük ve öz farkındalık çerçevesinde, özgüven ve öz disipline sahip bireyler olması beklenmektedir. Bunun için gündelik hayatta ihtiyaç duyacağı temel düzeyde sözel, sayısal, bilimsel akıl yürütme ve sosyal beceri ve estetik duyarlılığı kazanmış, bunları etkin bir şekilde kullanabilecek sağlıklı hayat yönelimli bireyler yetiştirmek matematik dersi öğretim programının temel amacı olarak görülmektedir (MEB, 2018).
Değerlerimiz ve yetkinliklerle bütünleşmiş bireylerin yetiştirilmesi eğitim sistemimizin temel amacı olarak görülmektedir. Bilgi, beceri ve davranışlar öğretim programlarıyla kazandırılmaya çalışılırken milli, manevi ve evrensel değerler de örtük bir şekilde kazandırılmalıdır. Bu anlamda öğretim programlarının katkısı göz ardı edilmeden öğretmenler hangi davranışların iyi ve doğru olduğunu göstermede model olmalı ve farklı etkinlikler yoluyla bilgi ve becerileri öğretmelidir. Bunun yanında milli, manevi ve evrensel değerler de kazandırılmaya çalışılmalıdır. Matematik dersi öğretim programı, matematik dersi kapsamında öğretilen konuların öğrenmeye değer olduğunu ve öğretilen konuların bireylerin kişisel değerleriyle yakından ilişkili olduğuna vurgu yapmaktadır. Bu değerlerden İşbirliği, Adalet/adil olma, Sabır, Bilimsellik, Esneklik, Estetik, Eşitlik, Özgüven, Hoşgörü, Özkontrol, Özgürlük, Özsaygı, Paylaşma, Saygı, Sorumluluk ve Tasarruf gibi değerler kişinin kendi değerleri ile yetkinlikleri arasında bütünlüğü kuran değerler olarak değerlendirilebilir (MEB, 2018).
Ülkemiz eğitim hedeflerinde öğrencilerin yaşam becerilerini arttırmaya yönelik ortak yetkinliklerin belirlenmesi önemli görüldüğü için öğrencilerin yaşam becerilerini geliştirmeye yönelik Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) geliştirilmiştir. Kabul edilen bu yetkinlikler çerçevesinde, öğrencilerde matematiğe karşı ilgi uyandırma ve öğrencilerin işbirliği içinde çalışarak matematiksel kavramları gerçek yaşamla ilişkilendirerek öğrenebilecekleri öğrenme ortamlarının oluşturulması önemli görülürken, öğrencilerde inovatif düşündürme/harekete geçirme gibi yeterlilikler öne çıkmaktadır. Bununla birlikte, bireysel farklılıklar dikkate alınarak, öğrencilerde öğrenmeye yönelik olumlu tutum geliştirmek/dikkat çekmek/merak uyandırmak, eleştirel düşünme ve güzellik duygusunda hemfikir olma olarak düşünülebilecek estetik duyarlılığı artırmak temel yaklaşım olarak benimsenmektedir. TYÇ içinde yer alan yetkinlikler şunlardır:
1) Anadilde iletişim
2) Yabancı dillerde iletişim
3) Matematiksel yetkinlik ve bilim/teknolojide temel yetkinlikler 4) Dijital yetkinlik
5) Öğrenmeyi öğrenme
6) Sosyal ve vatandaşlıkla ilgili yetkinlikler 7) İnisiyatif alma ve girişimcilik
8) Kültürel farkındalık ve ifade
Matematik Dersi Öğretim Programı öğrenciyi merkeze alan ve kavramsal anlamayı önemseyen bir bakış açısına sahiptir. Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde (TYÇ) belirlenen 8 anahtar yetkinlikle birlikte esneklik, estetik, eşitlik, adalet ve paylaşım gibi değerleri de uygun kazanımlarla ilişkilendirmeyi öne çıkarmaktadır.
Öğretim programında ölçme değerlendirme anlayışı olarak; ölçme ve değerlendirme sürecinin “herkese uygun”, “herkes için geçerli ve standart olması” nın aksine azami çeşitlilik ve esneklik anlayışıyla hareket edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Birey, eğitim düzeyi, ders içeriği, sosyal ortam, okul imkânları vb. iç ve dış dinamiklerin farklılık göstermesinden dolayı özgünlük ve yaratıcılık öğretmenlerden
temel beklentidir. Bütün öğrencileri kapsayan, bütün öğrenciler için genel geçer, tek tip bir ölçme ve değerlendirme yöntemi seçilmemeli; ölçme ve değerlendirme uygulamaları öğretmen ve öğrencilerin aktif katılımıyla gerçekleştirilmelidir. Eğitim sadece “bilme (düşünce)” için değil, “hissetme (duygu)” ve “yapma (eylem)” için de verilir; dolayısıyla bilişsel ölçümlerin yanında duyuşsal ölçümlere de yer verilmelidir (MEB, 2018).
Matematik Dersi Öğretim Programı’nın (MEB, 2018) ulaşmaya çalıştığı genel amaçlar şu şekilde sıralanmaktadır. Öğrenci;
1. “Matematiksel okuryazarlık becerilerini geliştirebilecek ve etkin bir şekilde kullanabilecektir.”
2. “Matematiksel kavramları anlayabilecek, bu kavramları günlük hayatta kullanabilecektir.”
3. “Problem çözme sürecinde kendi düşünce ve akıl yürütmelerini rahatlıkla ifade edebilecek, başkalarının matematiksel akıl yürütmelerindeki eksiklikleri veya boşlukları görebilecektir.”
4. “Matematiksel düşüncelerini mantıklı bir şekilde açıklamak ve paylaşmak için matematiksel terminolojiyi ve dili doğru kullanabilecektir.”
5. “Matematiğin anlam ve dilini kullanarak insan ile nesneler arasındaki ilişkileri ve nesnelerin birbirleriyle ilişkilerini anlamlandırabilecektir.”
6. “Üstbilişsel bilgi ve becerilerini geliştirebilecek, kendi öğrenme süreçlerini bilinçli biçimde yönetebilecektir.”
7. “Tahmin etme ve zihinden işlem yapma becerilerini etkin bir şekilde kullanabilecektir.”
8. “Kavramları farklı temsil biçimleri ile ifade edebilecektir.”
9. “Matematiği öğrenmede deneyimleriyle matematiğe yönelik olumlu tutum geliştirerek matematiksel problemlere özgüvenli bir yaklaşım geliştirecektir.”
11. “Araştırma yapma, bilgi üretme ve kullanma becerilerini geliştirebilecektir.”
12. “Matematiğin sanat ve estetikle ilişkisini fark edebilecektir.”
13. “Matematiğin insanlığın ortak bir değeri olduğunun bilincinde olarak matematiğe değer verecektir.”
2.4.1. İlkokul Matematik Dersi (1-4) Öğretim Programı Öğrenme Alanları
İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı’nın merkezinde öğrenme alanları vardır. İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı’nın öğrenme alanları “Sayılar ve İşlemler”, “Geometri”, “Ölçme” ve “Veri İşleme” olarak belirlenmiştir (MEB, 2018). Bu dört öğrenme alanı öğrencilere kazandırılacak temel matematik kavramlarını, işlem bilgilerini ve kurallarını, matematik dilini (örneğin özel sembol ve terminoloji) vb. öğeleri içermektedir. Öğrenme alanları da, sınıflar arasında ilişkinin sağlanması ve bir önceki sınıfta öğrenilenlerle bağın kurulması için alt öğrenme alanlarına ayrılmıştır. Matematik okuryazarlığı için gerekli matematiksel düşünme, akıl yürütme ve usa vurma, tahminde bulunma, problem çözme, tutumlar, değerler olmak üzere diğer beceriler de göz önüne alınarak öğrenme alanları yapılandırılmıştır (Ersoy, 2006; Baykul, 2014).
İlkokul (1-4. Sınıf) Matematik Dersi Öğretim Programı’nın dört öğrenme alanında, o öğrenme alanına ait konular ve kazanımlar belirlenmiştir. Öğrenme alanlarına ait kazanım sayıları ve dağılımları Tablo-1’deki gibidir:
Tablo-1: Öğrenme Alanlarında Yer Alan Kazanımların ve Ders Saatlerinin Dağılımı
Öğrenme Alanları Kazanım Sayısı % Ders Saati %
Sayılar ve İşlemler 114 49,78 426 59,17
Geometri 36 15,72 90 12,5
Ölçme 70 30,56 175 24,30
Veri İşleme 9 3,94 29 4,03
“Sayılar ve İşlemler” öğrenme alanı İlkokul Matematik Dersi Öğretim Programı’nın büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu öğrenme alanında ana hedef çocuklarda zengin ve sağlam bir sayı kavramının oluşturulması ve işlem becerilerinin geliştirilmesidir. Bu öğrenme alanı rakamların tanıtılması, sayıların okunması, yazılması, basamak adlarının öğrenilmesi ve sayıların bölüklerine ayrılarak öğretilmesi ile başlamaktadır. Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemlerinin ve kesirlerin öğrenilmesi, uygun problemlerin çözülmesi, kesirler, yüzdeler ve ondalık kesirler arasındaki ilişkileri anlayabilme, sayılar arasındaki ilişkileri fark edebilme ve bu ilişkileri problem durumlarına uygulayabilme şeklinde devam etmektedir (MEB, 2018).
“Geometri” soyut kavramlar ve ilişkiler üzerine inşa edilen bir öğrenme alanıdır. Bu alanda somut ve sonlu nesneler, kavramlar ve ilişkiler ele alınmaktadır. Geometride temel kavramların öğretilmesi, geometrik cisim ve şekillerin tanıtılması ve problem çözümlerinde kullanılması, geometri araçlarının kullanılması, uzamsal ilişkilere ait kavramların öğretilmesi, belirli bir geometrik örüntünün belirlenmesi, şekillerle süslemeler, örüntüler oluşturulması hedeflenmiştir (MEB, 2018).
“Ölçme” öğrenme alanı içerisinde ölçülecek özelliğin belirlenmesi, karşılaştırma ve sıralama yapma, standart birimlerin kullanımının gerekliliğini anlayabilme, günlük hayatta ölçmenin gerekliliğini görme ve takdir etme, standart ve standart olmayan ölçme birimleriyle tahmin yapabilme ve ölçebilme bu öğrenme alanının özelliklerini yansıtmaktadır. Ölçme öğrenme alanında önce sezgiye dayalı karşılaştırma ve sıralama yapılmaktadır. Daha sonra sırasıyla standart olmayan ölçü birimleri ve standart ölçü birimleri kullanılarak ölçüm yapılmaktadır. Birinci sınıftan başlayarak uzunluk ölçme, paralarımız, zaman ölçme, sıvı ölçme, tartma, alan ölçme ve çevre ölçme alt öğrenme alanlarına ait kazanımlarla ölçmeye ait hedefler kazandırılmaya çalışılmıştır (MEB, 2018).
“Veri İşleme” öğrenme alanı alanı “Sayılar ve İşlemler” öğrenme alanını destekleyecek şekilde birinci sınıftan itibaren başlamaktadır. Veri toplama, toplanan veriyi resim, şema ve grafiklerle anlatma; tablo, resim, şekil ve çizgi grafiklerini okuma ve yorumlama; olayların olma olasılıkları hakkında tahminde bulunma ve
yorum yapma bu öğrenme alanında kazandırılması gereken beceriler olarak sıralanmaktadır. Veri öğretimi araştırılabilir soru oluşturma, veri toplama, veriyi işleme ve analiz etme ve sonuçları yorumlama olmak üzere dört adımdan oluşmaktadır. Veri öğrenme alanında çalışırken, araştırma problemleri ve sayılar sınıf düzeyi dikkate alınarak seçilmektedir ve sınıf seviyesi arttıkça öğrencilerin daha fazla veri grubu ile çalışmaları hedeflenmiştir (MEB, 2018).