Geçerlik Çalışmaları

Nitel araştırmalarda araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemlemesi gerekir. Araştırılan olgu veya olay hakkında bütüncül bir çalışma yürütmek elde edilen verilerin ve ulaşılan sonuçların geçerliğini arttırmaktadır. Yürütülen bu çalışmalar ile araştırmacı araştırma sürecinde yeni stratejilere başvurabilir; görüşmeye yeni sorular ekleyebilir; elde ettiği bilgileri teyit etmek amacıyla farklı veri toplama yöntemleri kullanabilir. Aynı şekilde araştırma alanında yüz yüze görüşmeler yaparak derinlemesine bilgi toplama, gözlemler yoluyla doğrudan ve olayın gerçekleştiği doğal ortam içinde bilgi toplama ve elde edilen bilgilerin teyit edilmesi için alana geri gidebilme ve ek bilgi toplama olanağının olması geçerliği sağlayan önemli özelliklerdendir. Ayrıca toplanan

verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması geçerliğin önemli ölçütlerindendir (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Bu çalışmanın nitel boyutunda yürütülen geçerlik çalışmaları iç geçerlik (inandırıcılık) ve dış geçerlik (aktarılabilirlik) kapsamında sağlanmaya çalışılmıştır. Gözlemlenen olaylara ya da anlamaya çalışılan olgulara ilişkin yapılan yorumların gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığı iç geçerlik kavramıyla ilişkilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Bu çalışmada da iç geçerliği sağlamak için elde edilen bulgular, farklı veri kaynakları, farklı veri toplama yöntemleri ve farklı analiz stratejileriyle teyit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca elde edilen bulgular, daha önce oluşturulan kavramsal çerçeveyle uyumlu bir şekilde elde edilerek gerek veri toplama sürecinde gerekse verilerin analizi ve yorumlanması sürecinde tutarlılık sağlanmaya çalışılmıştır.

Nitel araştırmalarda dış geçerlik araştırma sonuçlarının bir dereceye kadar benzer ortamlara ve durumlara genellenmeye çalışılmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Nicel araştırmalarda bu genelleme doğrudan yapılabilirken, nitel araştırmalarda dolaylı yoldan yapılabilir ve bu genellemeler; ilkeler, kurallar yoluyla değil, deneyimler ve örneklerle yapılmaktadır. Bu genellemeleri yapmaya olanak sağlayacak şekilde bu araştırmada örneklem ayrıntılı olarak tanımlanmış ve çeşitlendirilmiş, sonuçlar araştırma sorusu ile tutarlı bir şekilde elde edilmiş, bulguların başka araştırmalarda test edilebilmesi için gerekli açıklamalar yapılmıştır. Ayrıca araştırma sonuçlarının benzer ortamlara genellenebilmesi için, araştırmanın tüm aşamaları ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır.

Nitel verilerin toplanması sürecinde ilkokul matematik ders kitapları, matematik öğretim programı ve ilgili literatür incelenmiş; öğretmen görüşlerine başvurulmuş ve aşağıda açıklanan geçerlik çalışmaları gerçekleştirilmiştir:

İlk olarak, kuramsal çerçevede detaylı bir şekilde ortaya konmuş olan örnek, alıştırma, problem ve soru kavramlarının ders kitaplarını inceleyecek olan araştırmacı ve 10 yıllık mesleki deneyimi olan bir sınıf öğretmeni tarafından iyice anlaşılması sağlanmıştır. Bu konuda üniversitede matematik öğretimi derslerini yürüten bir öğretim üyesinin de görüşü alınarak ayrımının nasıl yapılacağı

tartışılmıştır. Daha sonra araştırmacı ve sınıf öğretmeninin ders kitaplarını incelerken kullanması için bir kodlama şeması geliştirilmiştir. Araştırmacı ve sınıf öğretmeni problem çözme ve problem kurma etkinliklerini ders kitaplarındaki bölümlere göre yerleştirirken bu kodlama şemasını kullanmışlardır. Bu kodlama şeması uzman görüşü alınarak hazırlanmıştır. Uzmanla birlikte problem çözme ve problem kurma etkinliklerinin farklı sütunlarda yer alması ve etkinliklerin kitap içindeki bölümlere göre incelenmesi gerektiği kararlaştırılmıştır. Daha sonra ders kitaplarından elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak gerekli çalışmalar yürütülmüştür.

İkinci adımda, sınıf öğretmenleriyle yapılacak olan görüşme için taslak görüşme formu hazırlanmıştır. Bu görüşme formunun oluşturulmasında uzman görüşü alınmıştır. Hazırlanan formdaki 4 sorunun farklı durumları ölçen sorular olduğu uzman tarafından ifade edildiği için bu sorular formdan çıkarılmıştır. Kalan 6 soru da 2 sınıf öğretmeni üzerinde pilot bir görüşme ile denenmiştir. Sınıf öğretmenleri 3 sorunun birbirine yakın sorular olduğunu ifade etmişlerdir. Gelen dönütler alan uzmanıyla paylaşılmış birbirine yakın soruların birleştirilmesi kararlaştırılarak nihai görüşme formu elde edilmiştir. Daha sonra görüşmelerin yapılabilmesi için her sınıf seviyesinden üç öğretmen ölçüt örnekleme yöntemiyle belirlenerek görüşmelere geçilmiştir. Görüşmeler öğretmenlerin belirlediği yer ve saatte araştırmacının hazır bulunmasıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın konusu hakkında öğretmenler bilgilendirerek görüşmeler yapılmıştır. Görüşmenin sessiz bir ortamda sürdürülmesine ve öğretmenlerin söylediklerinin doğru anlaşılması için söyledikleri ifadelerin teyit edilmesine özen gösterilmiştir. Görüşmeler gerçekleştikten sonra elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Aktarılan veriler araştırmacı tarafından oluşturulan kodlar ve kategoriler altına yerleştirilmiştir. Bu kodlar ve kategoriler sınıf eğitimi alanında doktora yapmış olan alan uzmanına gönderilmiştir. Alan uzmanı belirlenen bazı kategori isimlerinin değiştirilmesini ve kodların yüzde değerleriyle desteklenerek sunulmasını istemiştir. Bu değişiklikler yapılarak veriler son şeklini almıştır. İncelenen ders kitaplarına ilişkin verilerin öğretmen görüşleriyle de teyit edilmesiyle iç geçerliği sağlamada kullanılan stratejilerden biri olan çeşitleme stratejisi kullanılmıştır. Bu sayede farklı veri kaynakları kullanılarak araştırma sonuçlarının inandırıcılığı arttırılmıştır.

Öğretmenlerle yapılan görüşmelerin nasıl yapıldığı ayrıntılı bir şekilde betimlenerek ve doğrudan alıntılarla öğretmen görüşlerine araştırmada yer verilerek dış geçerlik sağlanmıştır.

Üçüncü adımda ilgili matematik öğretim programı araştırmacı tarafından incelenerek kodlar ve kategoriler belirlenmiştir. Kodlar ve kategorilere ilişkin destekleyici ifadeler öğretim programındaki doğrudan alıntılarla verilmiştir. Bu çalışmanın ardından veriler alan uzmanına gönderilerek incelenmesi istenmiştir. Alan uzmanı doğrudan alıntıların yapıldığı sayfa numaralarının verilmesinin iç geçerliği arttıracağını ifade etmesinden dolayı doğrudan alıntıların yapıldığı sayfa numaraları da verilere eklenmiştir.

Son adımda ilgili literatür araştırmacı tarafından incelenerek matematik öğretiminde kullanılabilecek strateji, yaklaşım, yöntem ve teknikler belirlenmiştir. Belirlenen bu yöntemler alan uzmanına gönderilerek incelenmesi istenmiştir. Uzmanın strateji yaklaşımının geniş boyutlu bir anlayış olduğu araştırmada yer almasının uygun olmayacağı görüşünü belirtmesinden dolayı öğretim stratejilerine yer verilmemiştir. Araştırmada uzmanların problem çözme ve problem kurma etkinliklerinin öğretiminde uygun olabilecek yöntemleri belirleyebilmeleri için kavramsal çerçevede ortaya konan yaklaşım, yöntem ve teknikler bu yolla belirlenmiştir.

Nicel araştırmalarda; geçerlik ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı olguyu doğru ölçmesi ile yakından ilişkilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Crocker ve Algina’ya (1986) göre başarı testlerinin değerlendirilmesinde yaygın olarak kapsam geçerliği kullanılmaktadır. Kapsam geçerliği, ölçme aracında bulunan soruların ölçme amacına uygun olup olmadığı, ölçülmek istenen alanı temsil edip etmediğiyle ilgilidir (Karasar, 2007). Bu geçerlik türü, konuları ve yoklanacak davranışları belli olan başarı testleri için çok daha önemlidir (Büyüköztürk, 2012). Kapsam geçerliğini test etmede kullanılan mantıksal yollardan biri, uzman görüşüne başvurmaktır (Büyüköztürk, 2012). Araştırmada kullanılan “Problem Çözme Becerileri Testi’nin” ve “Problem Kurma Becerileri Testi’nin” geçerliği uzman görüşü alınarak test edilmiştir. Bu çalışmada da uzman olarak ilkokul 4. sınıf düzeyinde öğretmenlik

yapmış ve halen yapmakta olan sınıf öğretmenlerinin ve eğitim fakültelerinde matematik eğitimi alanında çalışmalar yürüten öğretim üyelerinin görüşlerine başvurulmuştur.

Geçerlik çalışmaları kapsamında ilk olarak 32 soruluk açık uçlu problemden ve 38 soruluk problem kurma durumundan oluşan ön ölçekler hazırlanmıştır. Ön ölçekteki sorular 4. sınıf kazanımları uygun olarak problemler ve problem kurma durumlarından oluşmaktadır. Sorular hazırlanırken MEB ve özel yayınevlerine ait matematik ders kitapları ve çeşitli yardımcı kaynaklara başvurulmuştur.

Hazırlanan 32 soruluk problem çözme testi ve 38 soruluk problem kurma testi matematik öğretimi alanında uzman 3 öğretim üyesine gönderilerek 4. sınıf öğrencilerinin bilişsel gelişim düzeylerine uygunluğu konusunda değerlendirmelerde bulunmaları, 15 problem ve 15 problem kurma durumunu belirlemeleri istenmiştir. Gelen dönütler neticesinde öğretim üyeleri tarafından dilsel, mantıksal veya seviye üstü bulunan problemler ve problem kurma durumları testten çıkarılmıştır. Daha sonra belirlenen bu 15 problem ve problem kurma durumu daha önce 4. sınıfları okutmuş ve halen okutmakta olan 8 sınıf öğretmenine dağıtılarak amaca uygunluğu konusunda değerlendirilmesi istenmiştir. Gelen değerlendirmeler sonucunda maddelerde bazı ifadesel düzenlemeler yapılarak testler son halini almıştır.