Martini-Henry Tüfeklerinin Mauser ve Hotchkiss Sistemine Çevrilmesi İçin

1874-1887 yılları arasında Osmanlı ordusunda kullanılan Peabody-Martini147 tüfeklerinin çapı 11,43 mm çapındaydı. 1887 yılında orduya kabul edilen 1887 modeli Mauser tüfeği ise 9,5 mm çapındaydı. Bahsedilen her iki tüfekte de kara barut kullanılmaktaydı. 1890 modeli Mauser tüfeği ise 7,65 çapında olup dumansız barut kullanılmaktaydı. 148

Sultan II. Abdülhamid 1890 yılından itibaren Martini-Henry tüfeklerinin 7,65 mm çapındaki Mauser fişeği çapına çevrilmesi için çalışmalar başlatmıştır. Tüfekhane-i Amirede Martini tüfeği küçük çapa çevirmişse de maliyet muhasebesi henüz yapılmamıştı. Almanya’da küçük çapa çevrilen Martini-Henry tüfekleri bir liraya mal olmuşken Fransa’da yarım liraya mal olmuştur. Bu durumda Martini tüfeklerinin küçük çapa çevrilmesi Fransızlara verilebilirdi. Fransızlarla siyasi ilişkiler çok sıcak olmasa da Sultanın tavrı bu konuda netti. O bu konuyu politikaya bırakmayarak devlet menfaati

146 _{BOA, Y. PRK. ASK. 1/46, Şubat 1881.}

147 _{Amerikalı Henry O. Peabody, tasarladığı kuyruktan dolar tüfek için patent başvurusunda bulunmuş ve} 22 Temmuz 1861 tarihinde başvurusu kabul edilmiştir. Providence Tool Kumpanyası 1864 yıllında Peabody tüfeğinin üretim hakkını almıştır. Providence Tool Kumpanyası Ekim 1873 tarihinde Martini- Henry tüfeğinin en önemli bileşenlerinden birinin patent hakkına sahip olan von Martini ile anlaşmıştır. Ancak Martini-Henry tüfeğinin namlusu üzerindeki patent hakkı olan Alexander Henry ile herhangi bir anlaşma yapılmamıştır. Bunun üzerine Alexander Henry 1874 yılında konuyu mahkemeye taşımıştır. Ancak patent hakkının bittiği gerekçesiyle Alexander Henry’e ücret ödenmemiştir. Bundan dolayı Providence Tool Kumpanyası herhangi bir hukuki engelle karşılaşmamak için Osmanlı Devleti için ürettiği tüfeklere Peabody-Martini ismini vermiştir. Bkz. A.İ. Gencer, A.F. Örenç, M. Ünver, 83-84. 148 _{Barnes, 299.}

hangi cihette ise ona göre hareket edilmesi ilkesini benimsemiştir. Ayrıca Sultan,

Birmingham, Steiner, Winchester ve diğer eski tüfekleri sattırarak buradan elde edilen gelirle jandarmaya verilmek üzere bir miktar daha küçük çaptaki Martini-Henry sipariş etmeyi düşünmekteydi.149

1892 yılında Tüfekhane ve Zeytinburnu Fişek Fabrikasının modernizasyonu için Fransız mühendis Berthier Paşa görevlendirilmiştir. Berthier Paşa’nın bu göreve getirilmesine Mauser Silah Fabrikası ve Karlsruhe Fişek Fabrikası yetkilileri karşı çıkmışlardır. Alman şirketlerinin temel itirazı bu fabrikalardan sipariş edilen silah ve mühimmatın aynı zamanda Alman ordularında kullanılmasıdır. Alman şirketleri bir başka devlet memuruna özellikle de Fransızlara silah ve mühimmatın gösterilmesinin sakıncalı olduğunu Osmanlı idarecilerine bildirmişlerdir. Osmanlı Devleti Almanya’ya vermiş olduğu cevapta; sipariş edilen silah ve mühimmatın söylendiği gibi Alman ordusunda kullanılanlarla aynı olmadığını, Almanya’dan gelecek olan 650 milyon fişeğin ve Alman barutunun teslim edilene kadar kimseye gösterilmeyeceğini ayrıca devlet olarak istedikleri memuru istihdam etme hakkına sahip bulunduklarını Mauser Tüfek ve Karlsruhe Fişek Fabrikaları yetkililerine bildirmiştir. Ayrıca Mühendis Andre Berthier Paşa’nın silah üretiminde bilgili olduğu, Martini-Henry tüfeklerinin başka tüfek sistemlerine çevrilmesi işlemlerini ancak onun yapabileceği ifade edilmiştir.150

Martini tüfeklerini, daha hızlı doldurulabilen ve daha uzak mesafeye giden bir tüfek sistemine çevrilmesi için araştırmalar yapılmaktaydı. 1894 yılında Martini-Henry tüfeklerinin Hotchkiss tüfeği sistemine çevirilmesi düşünülmüştür. Tophane-i Amire Tecrübe Dairesi Reis Vekili Ferik Cemal Paşa, Tecrübe Dairesi Azasından Mirliva

Hakkı Paşa, Tüfekhane-i Amire Müdürü Ahmet Paşa, Tophane-i Amire resimhanesi

memuru Miralay Vinkom Bey ve Mühendis Berthier Paşa’dan oluşan bir komisyon

Martini-Henry çapında Hotchkiss sisteminde bir tüfek yapmanın maliyetini

hesaplamışlardır. Martini-Henry tüfeklerinin bu sisteme çevrilmesi için 63 parçanın yeniden imal edilmesi gerektiği, Martini namlusunun 25 mm uzun olduğu ve kesilmesi gerektiği tespit edilmişti. Namlunun kendi uzunluğunda kalması istenirse tek tırnaklı yapılacak ve 4 mm kesilmesi yeterli olacaktı. Bu sebeple haznenin derinleştirilmesi gerekmekteydi. Bu işlemlerin 260 kuruş tuttuğunu fakat birçok Martini-Henry

149 _{A.Çetin, 205-206.} 150 _{Bolat, 13-14.}

tüfeklerinin aşırı kullanımdan dolayı namlusunun çaptan düştüğünü bu gibilerin diğer aksam ve namlularının değişmesinin gerekeceği bu gibi Martinilerin Hotchkiss sitemine çevrilmesi kasaturasız olarak 325 kuruşa mal olacağı komisyon tarafından tespit edilmişti.151

1902 yılında Mühendis Berthier Paşa Martini tüfeklerinin Mauser tüfeğine çevrilmesinin çok büyük faydaları olacağını bildiren bir rapor hazırlamıştı. Bu rapora göre; Martini tüfekleri Mauser fişeği atar bir hale çevirebildiği takdirde, bu taklit silahın aslından hafif olması ve Osmanlı askerinin bu silaha alışmış olması hasebiyle kıymetli bir silah olacaktı. Böylece Avrupa’dan 200 bin adet Mauser silahını almaya gerek kalmayacak, Mauserlere verilecek para hazinede kalacaktı. Ayrıca Martini tüfekleri de ambarlarda kalarak zamanla kullanılamaz bir hale gelmesinin önüne geçilmiş olacaktı. Ordu için 200 bin Mauser silahı ve 50 milyon Mauser fişeği gerekmekteydi. Şirketlerle görüşülmüş fakat kesin bir karar verilmemişti. Berthier Paşa’nın bu girişimiyle şöyle bir karar alınmıştır: Berthier Paşa’ya 500-600 kadar Martini tüfeği verilerek Avrupa’ya gönderilecekti. Berthier Paşa Avrupa’da tadilat gören bu silahları İstanbul’a gönderecek ve burada Tecrübe ve Muayene Dairesi azaları tecrübe sonuçlarını olumlu bulurlarsa Berthier Paşa Fransa’da imalata devam edecekti. Tecrübe sonuçlarının olumsuz çıkması durumunda şirketler vasıtasıyla 200 bin adet Mauser Avrupa’dan satın alınacaktı. Ancak her halükarda 50 milyon Mauser fişeğinin hemen ithal edilmesi gerekmekteydi.152

Mühendis ve yaver-i şehriyâri Mirliva Andre Berthier Paşa Martini’den Mauser’e tahvilat (değişim) işlemlerini şu şekilde sıralamaktaydı.153

1-İç ve dış ebatları Mauser namlusuyla aynı olan, temizlenerek boyanmış yeni bir namlu,

2-Tüfenk kundağının boyu kesilerek, kundak dayağının yeni namlu ebadına göre tanzimi,

3-Bileziklerin sıkıştırılıp temizlenerek boyanması,

4-Kovanı dışarıya atacak yeni bir tırnak imali,

151

BOA, Y.PRK. ASK, 100/70, 8 Ekim 1894. 152 _{BOA, Y. MTV, 228/6, 11 Nisan 1902.}

5-Nişangâh dayağının yeni namlu ebadına göre değişmesi, nişangâh levhası tanzimatının silinerek yeni tanzimat icrası, nişangâh sürgüsünün ona göre değişerek boyanması,

6-Mekanizmanın muayenesiyle tüm aksamının temizlenip tamir edilmesi ve yeniden su verilmesi. Gereken parçaların Tophane-i Amire Fabrikalarınca imal edilmesi veya kullanılmayan tüfeklerden sökülmesi,

7-Yeni namlunun mekanizmadaki yuvasına vidalanması için yivlerin ona göre açılması ve yeni tırnak dayağının imal edilmesi.

Süngülerin tedarik ve imali Tophane-ı Amire’ye ait olacaktı. Andre Berthier bu işlemlerin Avrupa’da yapılmasını istemekteydi. Andre Berthier Fransa Hükümeti silah fabrikalarında Martini tüfeklerinin tahviline müsaade edileceğine kesin gözüyle bakmaktaydı. Mühendis Berthier değişim işlemlerinin mükemmel olarak yapılacağına, Fransa’ya nakliye masrafı ve fabrikalarda görecekleri değişim için az bir ücret karşılığında eldeki eski Martinilerden mükemmel silahlar elde edileceğine inanmaktaydı. Berthier, Fransa silah fabrikalarında günde 1.000 adet tüfek tahvil edebileceğini ve tahvil işleminin 80 kuruşu geçmeyeceğini tahmin etmekteydi. Fiyatlar belirlendikten sonra kendisinin pazarlıksız bir şekilde hükümetle rekabete girebileceğini söylemekteydi. 154

Fransız Mühendis Berthier silah yapımı konusunda oldukça kabiliyetli bir mühendisti. Berthier’in başarıları ilerleyen yıllarda da Alman firmalarını kaygılandırmıştır. Nitekim 1907 yılında Berthier Sultan II. Abdülhamid’den Tophanede Fabrikalarında makineli tüfek ve tabanca üretimini elde eden bir ferman almıştır. Bunun üzerine kaygılan Alman Askeri Ataşesi von Strempel, Berlin’e gönderdiği raporda Türkiye’nin Almanya’dan makineli tüfek siparişi verme ihtimalinin azaldığını bildirmiştir.155

Mirliva Berthier Paşa 1909 yılında iki adet mitralyöz tüfeği icat etmiştir. Fransa’daki silah firmalarıyla işbirliği halinde olan Berthier Paşa’ya 24 Mart 1909’da Paris’ten gönderilen mektupta I ve II numaralı mitralyöz tüfekleriyle yapılan denemelerden olumlu sonuçlar alındığı bildirilmiştir. Başarılı sonuçlar alınan bu

154 _{BOA, Y. MTV, 228/6, 11 Nisan 1902.} 155 _{Türk, 167.}

mitralyöz tüfeklerinin Fransa Harbiye Nezaretine tanıtılması için İstanbul’da bulunan Berthier Paşa’nın Fransa’ya dönmesi gerekiyordu. Nitekim belli zaman aralıklarında Fransa Harbiye Nezareti Chalons’da yeni icat edilmiş silahları tanımak için tecrübe atışları yaptırmaktaydı. Tophane-i Amire Fabrikalarında çalışan Mirliva Berthier Paşa’nın Avrupa’da zaman geçirmek üzere her yıl iki buçuk ay izin hakkı bulunmaktaydı. Mirliva Berthier Paşa 1909 yılı iznini Chalons’daki bu tecrübelerde geçirmek istemiştir.156