Kırkağaç Mamul Ambarı, Maçka Silahhanesi, Harbiye Ambarı, Gülhane

Kırkağaç Mamul Ambarında mermiler, tapalar, fünyeler, hartuç keseleri, miftahlar, atış cetvelleri, nişangâh ve ruhlu terazi, top edevatı gibi malzemeler bulunmaktaydı. Maçka Silahhanesi Sultan Abdülaziz devrinde inşa edilmiştir. Bu silahhane bir milyon adet tüfeği muhafaza edilebilecek büyüklükteydi. Harbiye Ambarı: Darphane-i Amire’nin bitişiğinde bulunan bu ambar eski silahların saklandığı bir müze gibiydi. Gülhane Cephanelikleri: bu cephanelik kara ve deniz yoluyla gelen mühimmatın rahatlıkla sevkiyatının yapılabildiği Sarayburnu’nda inşa edilmiştir. Kâğıthane ve Çobançeşme Poligonları: Sultan Abdülhamid devrinde yapılmışlardır. Kâğıthane Poligonunda hafif silahlar Çobançeşme Poligonunda ise ağır silahlar tecrübe edilmekteydi. Ordu Tamirhaneleri: Her ordu merkezinde tamirhaneler bulunmaktaydı.258

Tablo 1.14. 1894 Yılında Tophane-i Amire Ambarlarında Bulunan Ağır Silahlar.

Top Cinsi Adet

35.5 santimetrelik 35 çap uzunluğunda Krupp-kari sahil topu

35.5 santimetrelik kısa Krupp-kari sahil top 28 santimetrelik Krupp-kari sahil topu

257 _{BOA YPRKASK 10/15 (3 Aralık 1881), 30/67 (26 Aralık 1885) 76/10 (26 Eylül 1891) 104/37(19 Mayıs}

1895), 1541/72 (7 Eylül 1899).

258 _{Ahmet Muhtar, 126-127. Kâğıthane Poligunu Almanya’dan alınan Mauser tüfeklerinin tecrübeleri için} yapılmıştır. Poligonun baştarafına, padişahın talimleri izlemesi için bir saray yapılmıştır. Saray inşaatı 1891 yılında tamamlanmıştır. Hüseyin Irmak (Haz.), Kâğıthane Tarih Envanteri, Kâğıthane Belediyesi Yayınları, İstanbul 2011, 155. İmalat-ı Harbiye Müdüriyet-i Umumiyesi’ne (Tophane-i Amire) bağlı fabrikalarda imal edilen silah ve mühimmat Çobançeşme ve Kâğıthane Poligonlarında tecrübeleri yapılmaktaydı. Yapılan bu tecrübelerden önce çeşitli önlemler alınmasına rağmen zaman zaman kazalar yaşanmaktaydı. 19 Mart 1914 tarihinde Çobançeşme poligonunda yapılmış olan tecrübe atışı sonrasında çevreyi muayene etmek için Alibey Köy Jandarma Karakolundan Recep ve Murat isimli iki jandarma neferi görevlendirilmiştir. Yolda patlamamış bir obüs mermisiyle karşılaşan jandarma neferleri merminin tapasıyla uğraşmaları sonucunda mermi patlamış ve neferler hayatlarını kaybetmiştir. Bunun üzerine Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti Dâhiliye Nezaretinden sıkça yapılan tecrübe atışları sonrasında patlamamış mermilere rastlayan jandarma ve bölge ahalisin katiyen mermilere dokunmayarak Poligon memurluğuna bilgi vermelerini istemiştir. BOA, DH. EUM. EMN, 75/32, 11 Mart 1330 (24 Mart 1914).

26 santimetrelik Krupp-kari sahil topu

24 santimetrelik 35 çap uzunluğunda Krupp-kari sahil topu 12 24 santimetrelik 22 çap uzunluğunda Krupp-kari sahil topu 1 21 santimetrelik 22 çap uzunluğunda Krupp-kari sahil topu 1 15 santimetrelik 26 çap uzunluğunda Krupp-kari sahil topu 15 santimetrelik kısa Krupp-kari sahil topu

15 santimetrelik tunç sahil topu259

12 santimetrelik Krupp-kari sahil topu 2 12 santimetrelik tunç sahil topu 2 9 santimetrelik mantelli sahra topu 127 9 santimetrelik çenberli Krupp sahra topu 8 9 santimetrelik adi çelik sahra topu 70 8 santimetrelik mantel sahra topu 11 8 santimetrelik çenberli Krupp sahra topu 10 8 santimetrelik adi çelik sahra topu 130

6 santimetrelik dağ çelik top 7

15 santimetrelik 6,4 çap tulünde çelik şeşhaneli havan 20 12 santimetrelik çelik şeşhaneli havan 20

Ambarlarda tutulan topların mantelli ve modern Krupp topları olduğu görülmektedir. Almanya’dan sipariş edilmiş olan toplar yerlerine gönderilene kadar burada muhafaza ediliyordu.260

Tablo 1.15. 1894 Yılında Tophane-i Amire Ambarlarında Bulunan Ağır Silah

Mühimmatı.

Mühimmat cinsi Mühimmat cinsi

Çelik dane Müsademeli tapa

Sert dökme dane Milli kapsüllü tapa Kurşun sargılı milsiz dane 8,5 modeli kale tapası Bakır çemberli milsiz dane 8,5 modeli seyyar tapa Krupp-kari bakır çemberli dane Başı milli tapa Bakır çemberli halkalı dane Şarapnel tapası

Kurşun sargılı milli dane 18 saniyeli şarapnel tapası Bakır çemberli şarapnel Kama fünyesi

Çelik şarapnel Çekme kale fünyesi Kurşun sargılı şarapnel Bakır vidalı kama fünyesi Şeşhane peşrevi Çekme mantel fünyesi Ham ipek hartuç Adi çekme seyyar fünyesi Şallı hartuç Çanaklı dağ fünyesi

Top mühimmatının çok çeşitli olduğu görülmektedir. Esas olarak top mühimmatı dane, şarapnel, hartuç, tapa ve fünyeden oluşmaktadır. Ancak her mühimmatın çeşitli

259 _{Tophanede üretilen 15 santimetrelik kısa kuyruktan dolar tunç kale şeşhane toplarının 470 dirhem} (832,76 gr) şeşhane top barutuyla uzun dane atışlarına dair cetvel için Bkz. Mehmet Lütfi, 93.

modelleri bulunmaktaydı. Örneğin danelerin çelik, sert dökme, kurşun sargılı, bakır çemberli ve milli gibi modelleri bulunmaktadır.261

Springfield, Enfield, Martini Henry, Winchester, revolverler, Nordenfelt mitralyözü gibi silahların birçoğu 1864 ile 1880 yılları arasında büyük bir kısmı Amerika’dan alınmıştır. Az bir miktar ise İngiltere, Belçika, Fransa ve Avusturya’dan alınmıştır. 1886 yılında Paul Mauser’in İstanbul’a gelip 550.000 adet Mauser tüfeği siparişini almasıyla Osmanlı Ordusundaki Amerikan tüfekleri yerlerini Alman tüfeklerine bırakmaya başlamıştır.262

1888’den 1897 yılına kadar Almanya’dan 46.277.750 mark tutarında tüfek, 21.577.373 tutarında fişek, 2.270.375 tutarında top, 670 mark tutarında barut alınmış toplamda 70.795.664 mark kıymetinde ithalat yapılmıştır. Mauser tüfeklerinin teslimi 1887 yılından itibaren yapılmaya başlanmıştır.

Tablo 1.16. Osmanlı Ordusunda Kullanılan Tüfeklerin Çapları ve Yaklaşık Adedleri.

Model Çap (mm) Adet263 Mauser-Tüfekleri M 1887 9,5 220.000 Mauser-Karabina M 1887 9,5 4.000 Mauser M 1890 7,65 280.000 Mauser M 1893 7,65 201.900

Martini Henry 11,43 500.000 yaklaşık olarak

Snider 12 150.000 yaklaşık olarak

Winchester 10,8 50.000 yaklaşık olarak Remington 11 50.000 yaklaşık olarak

Tablo 1.17. Tophane-i Amire Ambarlarında Bulunan Hafif Silahların Cins ve Miktarı Hafif Silahın Cinsi Adet Mühimmat adedi

10 namlu Nordenfelt usulünde mitralyöz 29

261 _{BOA, Y.PRK. ASK, 97/4, 12 Şubat 1894. (35,5 ve 24 cm.lik uzun topların sert dökme daneleri bakır} çenberli olup diğerlerinin tamamı kurşun sargılıdır.).

262 _{M 1887 modeli Mauser tüfeğinde anlaşılmış ancak ilerleyen yıllarda Mauser modellerinde değişiklik} olmuştur. 1887-1891 yılları arasında M-1887, 1891-1893 yılları arasında M-1890, 1893-1896 yılları arasında M-1893 modeli teslim edilmiştir. Her modelden 200 bin kadar tüfek siparişi yapılmıştır. 1896 yılında Osmanlı Ordusunda kullanılan silahların çaplarındaki farklılık bir dezavantaj teşkil etmekteydi. Türk, 190-193. Osmanlı Devleti’nin 1887 modeli olarak adlandırdığı Mauser tüfeği aslında 1884 modeliydi. Mauser kardeşler, 11 mm olan 1884 modelini 9,5 mm çapa indirerek 1887 modeli diye Osmanlı Devleti’ne satmışlardır. Paul Mauser ve Ludwig Loewe 1886 yılında II. Abdülhamid’in huzurunda yapılan 11 mm’lik 1884 modeli ve 9,5 mm’lik 1887 modeli tüfeğin atış tecrübelerinde bulunmuşlardı. 9 mm çapındaki 1887 modeli Mauser beğenilerek 50.000 karabina 500.000 Mauser tüfeği siparişi verilmiştir. Ancak 1886’de Fransa’da dumansız barutun tüfeklere kullanıma girmesiyle bu tüfek demode olmuştur. 1886 yılında Fransa kara baruttan dumansız baruta, 11 mm kurşun çekirdekten 8 mm bakır çekirdeğin kullanıldığı 1886 Lebel tüfeğine geçmiştir. Osmanlı Devleti Mauserle yaptığı kontratta siparişi tamamlanmayan tüfeklerin yeni teknolojilere göre yapılmasını şart koştuğundan 1887 Mauserden 200.000 adet, 7,65 mm çapındaki 1890 modeli Mauserden ise 350.000 kadar yaptırmıştır. Atalay, 89-90. 263 _{Türk, 193.}

5 namlulu Nordenfelt usulünde mitralyöz 6

4 namlulu Nordanfelt usulünde mitralyöz 14 97.935 (çelik daneli) 4.415 (kurşun sargılı) dane

9.5 mm çapında kasaturalı Mauser tüfeği (Büyük çaplı Mauser tüfeği)

219.861 93.449.000 7,65 mm çapında kasaturalı Mauser tüfeği

(Küçük Çaplı Mauser tüfeği)

279.384 3.918.240 Kasatura dökmeli Martini tüfeği 18.961 36.938.000 Süngülü Martini tüfeği 3.027

Mauser filintası 4.000

Winchester tüfeği 9.233 3.090.000

Winchester filintası 4.420

Aynalı süngülü Springfield tüfeği 2.540 4.331.000 Aynalı süngülü Enfield tüfeği 1.039 13.780.000

Amerika-kari revolver 1.049

Belçika-kari revolver 23 626.000

Lefoşa-kari (Lefaucheux ) revolver 194 2.679.000

İşaret tabancası 500

Piyade zabıtanı kılıcı 650

Topçu zabıtanı kılıcı 38

Süvari kolağasından nefereta kadar kılıç 186 Kemik kabzalı testereli topçu kaması 609 Topçu neferatına mahsus kılıç 775 Ertuğrul zabitanına mahsus kılıç 20 Ertuğrul alayı efradına mahsus kılıç 174

1894 yılında 9 milimetrelik Mauserden 219.861, 7,5 milimetrelik Mauserden ise 279.384 adedi Tophane ambarlarında bulunmaktaydı. Toplamda sipariş edilen 499.245 adet Mauserin ordulara dağıtılmayarak ambarlarda bekletildiği görülmektedir.264 1897 Türk-Yunan savaşında da durum değişmemiştir. Nitekim Yunanlara karşı savaşacak olan askerinde elinde Martini-Henry tüfeği bulunmaktaydı. Oysa bu tarihte Maçka silahhanesinde 480.000 adet 7,5 mm’lik küçük çaplı ve 220.000 adet 9,5 mm çapındaki Mauser tüfeğinden bulunmaktaydı. Bu tüfeklerden her birine 425 fişek düşecek kadar mühimmat bulunmaktaydı. Ayrıca 50 milyon adet daha 7,5 mm’lik fişeklerden sipariş verilmişti. Yeni silahlar depolarda dururken orduda eski tüfeklerle savaşmak zorunda kalmıştır. Harbin çıkmasına yakın bir zamanda Birinci ve İkinci Ordulara 9,5 mm’lik

264 _{BOA, Y.PRK.ASK, 97/4, 12 Şubat 1894. 1890 yılının Ağustos ayında Mauser Fabrikasından gelen 134.} kafilede 1.900 adet tüfek bulunmaktaydı. Bu kafileyle birlikte Mauser fabrikasından gelen 7,65 çapındaki tüfek sayısı 170.950 adede ulaşmıştır. 170.950 aded tüfeğin 10.400’ü Esliha-yı Hümayun ambarında 160.550 adedi de Maçka ambarında korunmaktaydı. Ayrıca 1.950 adet filinta 44.200 adet kınlı kasatura Maçka ambarına gelmiştir. BOA, Y.MTV, 44/71, 28 Temmuz 1307 (8 Ağustos 1890). Ambarlarda bulunan 279.384 adet küçük çaplı Mauser tüfeğine ek olarak 200.000 adet daha sipariş verilmiştir. 1904 yılında sipariş edilmiş olan bu tüfeklerden 116.200 adedi teslim edilmişti. Mauser fabrikasında üretilen tüfekler Osmanlı yetkilileri tarafından kalite kontrolü yapıldıktan sonra Almanya’dan Trieste limanına getirilerek deniz yoluyla İstanbul’a ulaştırılmaktaydı. İstanbul’a gelen tüfekler Maçka Ambarına yerleştirlmekteydi. BOA, Y.PRK.ASK, 103/42, 13 Şaban 1322 (23 Ekim 1904).

Mauserlerden dağıtılmasına karar verilmiş, sadece bir piyade tümeni bu savaşta Mauser tüfeğini kullanabilmiştir.265

1860’lı yıllarda sipariş edilerek birkaç yıl sonra Tophane Fabrikalarında üretimi başlatılan Snider tüfeklerinin 1900 yılı gibi geç bir tarihte jandarma efradı tarafından kullanıldığı görülmektedir. İşkodra’da eşkıyanın elinde Martini-Henry tüfekleri bulunurken Jandarma efradı daha düşük sistemdeki Snider tüfeklerini kullanmaktaydı. Eşkıya karşısında zor durumda kalan efradın durumu mülkiye müfettişleri tarafından 29 Temmuz 1899 tarihinde hükümete bir raporla bildirilmiş ve buradaki jandarmaların Martini-Henry tüfekleriyle donatılması istenmiştir. Ancak 7 Aralık 1899 tarihinde verilen cevapta Boxer fişeği atar cinsten Snider tüfeklerinin jandarma efradına verilmesi istenerek, jandarmanın elinde bulunan Martini tüfeklerinin toplatılarak nizamiye ordusuna teslim edilmesi istenmiştir. 1900 yılından itibaren birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü nizamiye ordusuyla redif taburlarına Mauser tüfeğinin dağıtılması kararının alınmasıyla elde fazla Martini tüfeği kaldığından jandarma askerlerinin Martini tüfekleriyle donatılmasına karar verilmiştir.266

Ambarlarda 500.000’den daha fazla Mauser tüfeği bulunurken jandarmanın 1900’lere kadar eski teknolojideki Sniderlerle teçhiz edildiği görülmektedir.

Tablo 1.18. Tophane-i Amire Ambarlarında Stoklanmış Barutun Cins ve Miktarı. Barut cinsi Kıyye267 Kullanımla ilgili açıklama

Çikolata renginde prizmatik barutu

30.379 35,5 cm’lik topa mahsus olup beher 3 hartuç 1 atım itibariyledir.

72.012 24 cm’lik uzun toplara mahsus beher 2 hartuç 1 atım itibarındadır.

Çakıl barutuyla dolu hartuç

148.579 9 cm’lik mantel toplarına mahsus “ “ 11.685 8 cm’lik mantel toplarına mahsus 1 delikli siyah

prizmatik barutu

22.240 35,5:12 cm’lik sahil toplarına mahsus 7 delikli siyah

prizmatik barutu

166.047

Çakıl barutu 60.944 9,8 cm’lik çenberli Krupp toplarına mahsus Şeşhane top barut 275.972

Armstrong barutu 87.410 Şeşhane tüfek barutu 134.999

265

1897 Osmanlı-Yunan Harbi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1965, 67. 266 _{BOA, DH, MKT, 2291/118, 28 Şaban 1317 (1 Ocak 1900).}

267 _{Kıyye, okka, 400 dirhem Bkz. Develioğlu, 519. Bir kıyye 1.282 kg’dır.} http://www.birimcevir.com/agirlik-ve-kutle-birimleri/agirlik-ve-kutle-birimleri.aspx (E. T. 21. 06. 2015).

Top mühimmatı çeşitli olduğu gibi bu mühimmatta kullanılan barut tipleri de farklılık göstermektedir. Dönemin modern toplarından 35,5 cm’lik toplarda çikolata renginde prizmatik barut kullanılmaktaydı.268