Mali Tabloların Genişletilmesi Yöntemi

Mali tabloların genişletilmesi yönteminde, işletmenin yayınladığı yıllık raporlarda çevresel rapora da yer verilmektedir. Bu raporlama hem niceliksel hem de niteliksel bilgilere dayanabilmektedir. Yıllık mali tablolar genişletilirken çevresel konular üç farklı yerde toplanabilmektedir. Çevre raporu finansal raporun sadece içerik bölümünde, sadece dipnotlarında ya da hem içerik hem de dipnotlarında ilgili taraflara aktarılabilmektedir²⁶⁸.

a) Mali Tablolarda Gösterilecek Faaliyetler

Çevre kirliliğinin ortaya çıkmasıyla birlikte çevre ekonomik mal olarak görülmüş ve stoklar grubu altında değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu nedenle bilançoda 153- Ticari mallar ya da 154- Çevresel Mallar ile 155-156 Nolu hesaplarda çevresel mallara yer verilebilmektedir. Çevresel harcamalar bilanço hesaplarında gösterildiğinde ilk madde ve malzeme 150 nolu hesap altında değerlendirilebilmektedir. Bununla birlikte²⁶⁹;

- Çevresel maliyetlerin teşvik fonu ile karşılanması durumunda ticari alacaklar grubunda 125- Çevre Teşvik Fonundan Alacaklar Hesabı isimli hesap açılır²⁷⁰, - İşletme çevreyi korumaya dönük yatırım yapıyor ise 258 - Yapılmakta Olan

Yatırımlar hesabının alt hesabı kullanılır,

- Kısa veya uzun vadeli çevresel borçlar için 374- Çevresel Borç ve Gider Karşılıkları, uzun vadeli ise 474- Çevresel Borç ve Gider Karşılıkları hesabında izlenir,

- Çevre kirliliği için işletmeler duran varlık yatırımı yapar, 250- Arazi ve Arsalar, 251- Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri, 252- Binalar, 253- Tesis, Makine ve Cihazlar, 254- Taşıtlar, 255- Demirbaşlar ya da hesaplara uygun çevreyle ilgili duran varlık yatırımı yapılmamış ise 256- Diğer Maddi Duran Varlıklar hesabı kullanılır,

- İşletmenin çevreyle ilgili çalışmalar sonucu ürettiği ürünleri patent altına alması 260-Haklar hesabı altında raporlanır,

268 Taşdemir, s.94. 269 Taşdemir, s.96-98. 270 Haftacı ve Soylu, s.97.

131

- İlk kez Çevre Yönetim Sistemi kurulup sertifika alınıyor ve çevre el kitabı hazırlanıyorsa bu maliyetler 262- Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri hesabında izlenir.

- Gelir tablosunda ise çevresel maliyetler şu şekilde yansıtılmaktadır²⁷¹;

- Üretimle ilgili çevresel maliyetler 730- Genel Üretim Giderleri hesabının alt hesabı olarak kaydedilmeli, yasal düzenlemeler ya da çıkar gruplarının baskısı yüzünden mamul bünyesine daha sonradan eklenen gider ya da giderler ise 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri hesabının alt hesaplarında izlenmelidir, - Ambalajların maliyetine doğrudan yüklenebilen işçilik giderleri 720- Direkt

İşçilik Giderleri hesabının alt hesaplarına kaydedilmeli, 710-720-730 no'lu hesapların borç bölümündeki tutarlar ise ilgili hesaplarla birlikte kayıt altına alınmalıdır,

- İşletmenin çevreyi korumak için yaptığı araştırma maliyetleri 750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri'ne, çevre politikasını tayin ve gelişmeleri izleyecek kadronun maliyetleri ise 770- Genel Yönetim Giderleri hesabının alt hesabına yazılmalıdır,

- İşletmenin çevresel faaliyetlerini sürdürmek için aldığı borçların faiz vb. giderleri 780- Finansman Giderleri'ne yansıtılır,

- İşletme faaliyetleri sonucunda çok sık ortaya çıkmayan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabında izlenmelidir,

- Üretim aşaması sonucunda artan ve satılabilir olan kalıntı ve parçaların satışından elde edilen gelirler 602- Diğer Gelirler hesabının alt hesabına ya da 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar hesabının alt hesabına kaydedilebilir.

b) Mali Tablo Dipnotlarında Gösterilecek Faaliyetler

Çevresel konuların yıllık raporların mali tablolarının dipnotlarında gösterilebilmektedir. Bilanço ve gelir tablolarında dipnotlar; tam açıklama kavramının gerekliliğini

271

132

karşılamak için kullanılmaktadır. Bu doğrultuda bilanço ve gelir tablosunda dipnotlar şu şekilde yer almaktadır;

Tablo 6

Çevresel Bilgilerin Bilanço Dipnotlarında Raporlanması

1. 2. …. …..

17. Stok değerleme yöntemi :

a) Cari dönemde uygulanan yöntem b) Önceki dönemde uygulanan yöntem

c) Varsa, cari dönemdeki yöntem değişikliğinin stoklarda meydana getirdiği artış (+) veya azalış (-) tutarı……… TL

d) Çevresel stok maliyetleri

Kaynak: Vasfi Haftacı ve Kamuran Soylu. “Çevresel Bilgilerin Muhasebesi ve

Raporlanması”, Kocaeli Üniversitesi SBE Dergisi, Sayı.15, 2008/1, s.100.

- X işletmesi 2010 dönemi için Yönetim Kurulu Başkanı ve üyeleri ile genel müdür, genel koordinatör, genel müdür yardımcıları gibi üst düzey yöneticiler cari dönemde sağlanan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı 50.000 TL iken, bu rakam 2011 yılında çevresel bilgi ve maliyetlerin muhasebeleştirilmesi için kurulan genel müdür yardımcısıyla beraber 55.000 TL olmuştur. Bu durum Tablo 7'de 4 numaralı gelir tablosu dipnotunda gösterilmiştir.

- İşletmenin ürettiği ürünlerin çevreye zarar vermesi ve bu nedenle toplatılmaları sonucu oluşan maliyetler Tablo 7'de 6 numaralı gelir tablosu dipnotunda gösterilmiştir.

133

Tablo 7

Çevresel Bilgilerin Gelir Tablosu Dipnotlarında Raporlanması GELİR TABLOSU DİPNOTLARI:

Gelir tablosunda ek bilgi olarak aşağıdaki açıklamalar yer alır: 1- ...

2- ... 3- ... :

:

4-1: İşletme 2010 dönemi için Yönetim Kurulu Başkanı ve üyeleri ile genel müdür, genel koordinatör, genel müdür yardımcıları gibi üst düzey yöneticiler cari dönemde sağlanan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı 50.000 TL iken, bu rakam 2011 yılında çevresel bilgi ve maliyetlerin muhasebeleştirilmesi için kurulan genel müdür yardımcısıyla beraber 55.000 TL olmuştur.

5-...

6-. İşletmenin ürettiği mamulün çevreye zararlı olduğunun anlaşılmasından dolayı, bir takım mamullerin ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından tetkik amacıyla gerek işletmeden gerek piyasadan toplatılması. Bundan dolayı işletmede kısmen stok sayımının yapılamaması.

c) Mali Tabloların Diğer Bölümlerinde Gösterilecek Faaliyetler

Çevre ile ilgili bilgiler, yıllık raporlarda ayrı bir bölümde de yer alabilmektedirler. Çünkü dipnotlarda niceliksel bilgilere yer verilebilmekte ama finansal nitelikte olmayan bilgilere finansal tablolarda yer verilememektedir. "Tam Açıklama Kavramı" gereğince kamuoyuna işletme tarafından ulaştırılmayan bilgiler raporun ayrı bir bölümünde ilgili taraflara iletilmelidir. Bu bilgiler²⁷²;

- İşletmenin ana sözleşmesi, - Çeşitli yönetmelikler,

- Genel kurul ve yönetim kurulu tutanakları,

272

134 - İşletmelerin diğer işletmelerle anlaşmaları, - Kira sözleşmeleri,

- Sendikalarla gerçekleştirilen sözleşmeler,

- Çalışanlara yapılacak ödemeler ve sağlanan yararlarla ilgili planlar, - Gelecekle ilgili yatırım planları,

- Yazışma dosyaları.

Bununla birlikte çevreye ait niteliksel yani finansal olmayan bilgilerin çıkar grupları ve üçüncü kişilere iletilebilmesi için de raporda ayrı bir yer ayrılması gerekmektedir. Bu bilgiler ise²⁷³;

- İşletme yönetiminin çevre stratejileri ve çevre el kitabı, - Çevre ile ilgili yasa ve yönetmelikler,

- İşletmenin yöneticilere verdiği çevre eğitim dokümanları, manifestolar, eğitim broşürleri,

- İşletmenin çevre korumak amacıyla tarafsız bir şekilde hazırlattığı çevre kirliliği kontrol, ölçüm ve test raporları,

- İşletmenin iç ve dış çıkar grupları için hazırladığı ve çevresel performansına dair göstergeleri içeren rapor ve formlar,

- İşletmenin çevreyi korumaya yönelik edindiği belge ve sertifikalar,

- İşletmede bir çevre birimi varsa, finansal nitelikte olan ve olmayan verilerin saptanma biçimine ilişkin çevre muhasebe sisteminin işleyişi,

- İşletmenin mevcut ve gelecekte karşılaşacağı çevresel sorunlar için oluşturduğu yazılı çevresel yönetim sistemi.

Raporun ayrı bir yerinde çevresel konular hakkında bilgi verilmesine dayalı bu yöntemde yıllık rapordan bağımsız bir sistem söz konusu değildir ve bu nedenle raporların dış-iç denetimden geçmiş şekilde şeffaf, güvenilir ve tarafsız olması gerekmektedir.

273

135

Yıllık hazırlanan mali tablolarda sunulması gereken bilgilerin daha sistematik bir şekilde sunulabilmesi için UNCTAD tarafından hazırlanan rapora göre elde edilen veriler şu başlıklar altında toplanmalıdır²⁷⁴

- -Yönetici raporu bölümü: İşletmenin çevresel gelişimi ve önceki rapordan bu güne kadar geçen süredeki gelişmeler,

- -İşletme birim görüşü: İşletmelerin bölümleri bazında çevresel performans verilerindeki değişimler,

- -Çevresel inceleme bölümü: İncelemenin kapsamı, işletmenin çevre politikası, karşılaşılan çevre sorunları, örgütsel sorumluluklar, uygulanan uluslararası standartlar, çevre yönetim sistemi, malzeme ve enerji konusundaki bölümsel veriler, atık yönetimi ve çevresel maliyet verilerinin yer aldığı kısımdır,

- -Yönetimsel tartışma ve analiz: İşletmenin karşılaşabileceği çevresel sorunlar ve bunlarla mücadele planları, çevresel harcamaların mevcut durumu ve gelecek tahminleri,

- -Muhasebe politika ve açıklamaları bölümü: Koşullu borçlar ve karşılıkların tahmini, amortisman ve arazi düzeltme politikaları bu bölümde yer alır.