AB’nin Çevre Yönetim Sisteminde Kullandığı Araçlar

AB özellikle 1970'li yıllardan itibaren çevre sorunlarına yönelik önlem stratejisini 1992 Rio Konferansı'nı izleyen 1993 Maastricht Antlaşması'ndaki genel yaklaşım ile bütünleştirmiş ve bugünkü çevre yönetimi yaklaşımına ulaşmıştır. Bu yaklaşımın en önemli unsurları ise çevre yönetim sisteminde kullandığı araçlardır. Bu araçlar; EMAS, ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri ve BSI 7750 Çevre Yönetim Standardı'dır.

2.2.1.1. AB’nin Çevre Yönetim ve Denetim Sistemi (EMAS)

AB'nin Çevre Yönetimi ve Denetim Sistemi olan EMAS (Eco- Management and Audit Scheme) AB bünyesindeki şirketlerin ve diğer kuruluşların çevresel performanslarını değerlendirme, raporlama ve geliştirmelerini hedefleyen bir yönetim aracı olma özelliği ile ön plana çıkmaktadır. 2001 yılından itibaren kamu ve özel sektördeki kurumlar başta KOBİ'ler olmak üzere EMAS'a katılabilmekte olup, sistem gönüllü katılım esasına dayanmaktadır. EMAS'a katılmak isteyen yerel yönetimler, özel kurumlar vb. üye ülkeler ve Avrupa Ekonomik Alanı'ndaki üç ülke üzerinden başvuru gerçekleştirebilmektedirler¹⁷⁵. Bununla birlikte EMAS'a katılan kuruluşlar şu yükümlülükler ile karşı karşıya kalmaktadırlar¹⁷⁶;

a. Almış oldukları çevresel önlemlerin hedef ve ilkelerini açıklayan bir çevre politikası belirlemek,

b. Bünyesindeki ürün, hizmet ve faaliyetleri çevresel açıdan test etmek, c. Düzenli çevre denetimleri gerçekleştirmek,

d. Bir çevre yönetim sistemi geliştirmek.

AB üyesi olan ülkeler ise, kurumların bu doğrultuda hazırladıkları çevresel bildirileri onaylayan bağımsız denetçileri akredite etmek ve bu bildirileri kayıt altına almaya yönelik bir sistem kurmak yükümlülüğünü üstlerine almışlardır. Bugün Avrupa'da birçok yerel yönetim EMAS'a kayıtlıdır. Almanya'da EMAS'a kayıtlı işletme sayısı

174

Elif Çolak, “Avrupa Birliği Eko-Yönetim ve Tetkik Programı (EMAS) ve Türkiye'de EMAS Uygulamasının İncelenmesi”, 46. Dönem AB Temel Eğitim Kursu, Ankara: Orman Genel Müdürlüğü, (2010), s.5-6.

175

Duru, "Avrupa Birliği Çevre Politikası", s.14. 176

80

1300'e yakın olarak kaydedilmektedir. EMAS ile birlikte çevre yönetiminin şu hususlarda başarı kaydettiği görülmektedir; Elektrik tüketimi %14, su tüketimi %23, karbondioksit salınımı %7 oranında azalmış, 2003'ten itibaren birinci hamur kağıt tüketimi %8, ofis kağıt tüketimi %41 düşmüş, kişi başına düşen atık 331 kilodan 294 kiloya %11'lik bir düşüş kaydetmiş, 1998'de Brüksel'de kente özel arabası ile gelen personel oranı %50 iken, %29'a çekilmiş, toplu ulaşım araçlarını kullanma oranı ise %50'ye yükseltilmiştir¹⁷⁷.

Bununla birlikte, EMAS sayesinde AB bünyesindeki çeşitli işletmelerde; çevresel mevzuatlar ile ilişkiler geliştirilmiş, pazardaki hedefler maksimize edilmiş, yönetim yetkinliği konusunda yatırımcı ve sigortacılara kanıtlar gösterilmiş, beklentilere karşılık verilmiş ve çevresel raporlama için baskı oluşturulmuş, hizmet ve ürün kalitesi yükseltilmiş, paydaşlarla daha etkin ve verimli bir iletişim sağlanmış, yönetim modernleştirilmiş, ürün, hizmet ve faaliyetlerle ilgili doğrulanmış yeşil talepler oluşturulmuş, çevresel yenilikçilik zenginleştirilmiş ve tüketimin sürdürülebilirliğine ulaşım hızlandırılmış, çalışanların çevresel koruma noktasında motivasyon ve katılımları arttırılmış, birey ve kamu sağlığı geliştirilmiştir¹⁷⁸.

2.2.1.2. ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri

AB bünyesinde uygulanan bir diğer standart ise IS0 14001 Çevre Yönetim Sistemleri'dir. ISO özellikle ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi'nde başarısı ile öne çıkmakta olup, çevre sorunlarının dünya üzerinde çeşitlenmesi ve yaygınlaşması nedeniyle bu soruna yönelik standartlar hazırlamaya en yetkin kurum olarak görülmüştür. Bu doğrultuda 1991'de ISO ve IEC (International Electrotechnic Commission) uzmanlarından oluşan Stratejik Çevre Danışma Grubu (SAGE) kurulmuş, SAGE ise çevre yönetimi standartlarını oluşturmak amacıyla ISO TC 207 sayılı teknik komiteyi kurmuştur. Bu komite çevre yönetimine yönelik ilk standartlar olan ISO 14000'i yayımlamıştır¹⁷⁹. Süreç odaklı; amaç ve limit oluşturmayan standartlar olan ISO 14000 içerisinde en önemli standart ISO 14001'dir.

177

"AB'de EMAS Dönemi", http://www.isgcevre.com/newsdetail.aspx?id=148&parid=5 (30 Mart 2014). 178

Çolak, s.18-24. 179

Feyza Karaer ve Tuba Pusat, "IS014001 Çevre Yönetim Sistemi Standardının Otomotiv Yan Sanayiine Uygulanması", Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, (2002), s.12.

81

ISO 14001, bir işletmede çevre yönetim sistemini kurmak, denetlemek ve var olan sistemi geliştirmek için bir "kılavuz" niteliğinde standartlardan oluşmaktadır¹⁸⁰. İşletmeler bu standartlardan hareketle bir çevre yönetim sistemi kurar ve işletilmesi için gerekli olan minimum seviyeleri belirler. Bu standart işletmenin ulaşacağı sayısal hedefleri belirlememekte, performans ölçütleri yerine yönetim metodolojisini tanımlamaktadır¹⁸¹. Çevre yönetim sistemi için en temel gereklilikleri içeren bu standardın metodolojisi şu şekilde işlemektedir¹⁸²;

a. Planla: İşletme çevre politikasının sonuçlarını duyurulması için gerekli olan amaçlar ve süreçleri belirler. Bu aşamada çevre boyutları, hukuki çerçeve, amaç hedef ve programlar kullanılmaktadır.

b. Uygula: Bu süreçler uygulanırken, kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki, yetkinlik, eğitim ve farkındalık, iletişim, dokümantasyon, dokümanların kontrolü, operasyon kontrolü, acil durum hazırlığı ve müdahale parametreleri devreye girer.

c. Kontrol Et: İşletme çevresel politika, amaçlar, hedefler, yasal şartlar ve diğer

şartlara göre süreçleri izlemek ve ölçmek için sonuçları rapor eder. Raporlama aşamasında iç tetkik, kayıtların kontrolü, uygunsuzluk düzeltici ve önleyici faaliyet, uygunluğun değerlendirilmesi, izleme ve ölçme parametrelerine başvurulur.

d. Önlem Al: Çevre yönetim sisteminin performansının iyileştirilmesi için önlem alınır ve yönetim gözden geçirilir.

e. Sürekli İyileştir: İşletmenin çevre politikası ile uyumlu olarak, çevre performansının arttırılması için çevre yönetim sistemi sürekli iyileştirilir.

180

Kırlıoğlu ve Can, s.97. 181

Stephen Alford, “A New Management Standart”, Canadian Manager, Vol.22, Issue 2, (1997), s.14. 182

82

ISO 14001 bir işletme için şu avantajları üretmektedir;¹⁸³ a. Çevre mevzuatına adaptasyon kolaylaşır,

b. Çevre konularına verilen önem artar ve çevrenin korunması sağlanır, c. Kaynaklar optimum verimle kullanılır,

d. Çevre koruma araçları sayesinde kazanılan zaman rekabet gücünü arttırır, e. Maliyetler azaltılır,

f. Etkin bir yönetim sistemi kurulur, g. Üst yönetimin dikkati artar,

h. Önleyici sistem yaklaşımı ile muhtemel sorunlar belirlenir, i. Kazalar önlenir,

j. Halkla ilişkiler geliştirilir,

k. Müşteri güveni ve tatmini arttırılır, l. İç iletişim geliştirilir,

m. Personel motivasyonu arttırılır, n. Sanayi-hükümet ilişkileri geliştirilir,

o. Çevre koruma sistemlerini kullanan işletmelere verilen ödül ve teşviklerden yararlanılır,

p. Hisse sahipleri kaynaklı çevre koruma baskılarına karşılık verilir, q. Teknolojik geliştirme ve aktarma imkanları arttırılır,

r. Yeşil ürünler pazarından ve oluşan paydan kar alınır, s. Üstün nitelikli insan gücü yaratılmasına imkan sağlanır, t. Sigorta işlemlerinde kirlilik olayları kapsam dışında kalır, u. İşletme değişen koşullara adapte olma yeteneği kazanır.

183

83

Şekil 1: ISO 14001 Standardı için Çevre Yönetim Modeli

Kaynak: TS-EN-ISO 14001, Çevre Yönetim Sistemleri – Şartlar ve Kullanım Kılavuzu,

Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Ankara, Nisan 2005, s. 2.

2.2.1.3. BSI 7750 Çevre Yönetim Standardı

AB bünyesinde uygulanan ilk çevre yönetim standardı olan BSI 7750 Çevre Yönetim Standardı, 1992 yılında British Standards Institute (BSI) tarafından yayınlanıp yaklaşık 230 kuruluş tarafından test edildikten sonra 1994’ te Eko-Yönetim ve Denetim Projesi ile uyumluluk sağlaması amacıyla revize edilmiştir¹⁸⁴. Revizyondan sonra standardın ismi, "BS 7750-Çevre Yönetim Sistemi Özellikler ve Kullanım Kılavuzu" olmuştur. Bu standart ile hedeflenen husus tüm ölçeklerdeki işletmelerde ve etkinlik alanlarında uygulanması planlanan ve çevresel performansı öne çıkartan gönüllü bir çerçeve oluşturmaktır ve bu doğrultuda işletmelerin çevre yönetim sistemleri açıklanır, performansları değerlendirilir, politika, hedef ve amaçları oluşturulur ve sürekli gelişim sağlanılmak istenir. Nitekim, bu standartla başlayan süreç EMAS ve IS0 14001 ile

184

84

devam etmiş ve standart ISO 14001'in kabulü ile birlikte 1997'de AB bünyesinde tedavülden kalkmıştır¹⁸⁵.