Belediye Muhasebe Sistemince Düzenlenen Tablolar

Belediyelerin muhasebe sistemlerinin düzenlediği mali tablolar 10.03.2006 tarihli Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği'nde belirtilen çerçeveye göre

215

Ali Kablan, “Belediyelerde Muhasebe Sistemi ve Bir Uygulama”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE İşletme ABD Muhasebe Bilim Dalı, 2012), s.59-60.

100

gerçekleştirilir. Her yerel yönetim; kendi adına ekonomik varlık edinebildiğinden, yükümlülük üstlenebildiğinden, üçüncü şahıslarla ekonomik ilişkiye girebildiğinden kurumsal bir birimdir ve bu nedenle de raporlamaya tâbidir. Dolayısıyla il, ilçe, kademe, belde, büyükşehir belediyeleri ayrı ayrı raporlama birimleri olarak kendi mali tablolarını düzenlemek zorundadırlar.

Genel amaçlı mali tabloların amacı; kaynak tahsisine yönelik kararların alınması ve değerlendirilmesinde geniş çaplı kullanıcı kitlesinin yararının gözetilmesi, idarenin mali durumu, performansı ve nakit akışları hakkındaki bilgilerin sağlanmasıdır. Mali tablolar yerel yönetimler düzeyinde şu unsurların nasıl gerçekleştiğinin gösterilmesini sağlar²¹⁶;

- Kaynakların dağılımı ve kullanımı,

- Faaliyetlerin finansman biçimi ve nakit ihtiyaçların karşılanma biçimi, - Mali durum ve mali durumdaki değişiklikler,

- Faaliyetlerdeki performans, etkinlik ve başarı,

- Kendilerine sağlanan kaynakların bütçeye ve yasalara uygun kullanımını, - Mali işlemlerde saydam olup olmadıklarını ve hesap verilebilirliklerini.

Bu doğrultuda mali tablolar bir kamu idaresi ile ilgili varlıkları, kaynakları, gelirleri ve giderleri ile birlikte nakit akışları hakkında bilgiler sağlamaktadır.

Mali tablolar hazırlanırken, kullanışlı, güvenilir, bütünlüklü, yöntemsel geçerliliği olan, ulaşılabilirlik ilkeleri çerçevesinde, yeterli mesleki eğitimi almış personel tarafından muhasebe kayıtlarındaki verilere dayalı ve istatistikî yöntemlerle hazırlanmalıdır. Mali tablolarda yer alan dipnot ve açıklamalar belirli bir olayı ve işlemi açıklamakta yetersiz kaldığında ilave açıklamalara yer verilmelidir²¹⁷. Mali tablolar aynı zamanda kullanıcıların mukayese etme ihtiyaçlarını gidermek amacıyla herkes tarafından anlaşılmasını sağlayacak bir şekilde hazırlanması ve önceki dönemden verileri de içermesi gerekmektedir. Bununla birlikte, tablolardaki bilgiler gelecekteki olaylar ve sonuçlar hakkında tahminler oluşturmalı, doğrulanmalı ya da değiştirilmesine imkân sağlayacak şekilde ihtiyaca göre aylık, üç aylık ya da yıllık olarak belediyelerin

216

Türkyener, s.51-52. 217

101

muhasebe birimleri tarafından hazırlanmalıdır. Bu hedeflerin gerçekleştirilmesi için mali tabloda belediyelere ilişkin şu bilgiler yer almalıdır²¹⁸;

- Varlıklar, - Yükümlülükler, - Net varlıklar/özkaynak, - Gelirler, - Giderler, - Nakit akışları.

Belediye muhasebe sistemlerince düzenlenen tablolar aşağıda sıralanmaktadır. 10.03.2006 tarihli Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği'nin 421. maddesi ile 439. maddesi dâhil olmak üzere aradaki tüm maddeler bu tablolara ayrılmıştır²¹⁹;

- Mizan cetveli: Mizan cetveli, yevmiye defteri ile yardımcı defterlerden yararlanılarak ayrıntılı olarak ve ana hesap bazında her ayın sonu itibarıyla düzenlenir. Mizan cetvelinde her hesabın borç ve alacak sütunlarındaki tutarların, yevmiye ve yardımcı defterlerindeki borç ve alacak toplamlarına ve borç sütunu toplamı ile alacak sütunu toplamının birbirine eşit olması gerekir²²⁰. Bu doğrultuda, dönem sonu işlemleri gerçekleştirilmeden önce geçici mizan düzenlenir ve bunu takip eden dönem sonu işlemleri yapıldıktan sonra kesin mizan düzenlenir. Ancak kesin mizanda faaliyet ve bütçe hesapları bakiye vermez.

- Bilanço: Bilanço kurumun belirli bir tarihteki varlıklarını, yabancı kaynaklarını ve öz kaynaklarını gösteren tablo olarak kesin mizanda yer alan hesapların borç kalanları bilançonun aktif hesaplarını, alacak kalanları da bilançonun pasif hesaplarını oluşturur. Aktif ve pasifi düzenleyici hesaplar bulundukları grupta eksi değer olarak gösterilir. Bilançolar, yönetmelikte belirlenmiş ilkelere göre hazırlanıp sunulur ve son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsarlar.

218

Türkyener, s.52. 219

Resmi Gazete, 10.03.2006, No: 26104 220

Şule Kasapoğlu. “Belediyelerde Çevre Muhasebesi Uygulaması”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, SBE, 2003), s.162.

102

- Faaliyet sonuçları tablosu: Faaliyet sonuçları tablosu belediyenin faaliyet dönemindeki gelirlerini ve giderlerini, mali olan ve olmayan varlıklarının yönetimi ile yükümlülüklerine dair işlemlerden kaynaklanan gelir ve giderleri gösteren ve bunlar hakkında detaylı bilgi sağlar. Bu doğrultuda bütün gelir ve giderler, tahakkuk ettikleri dönemin faaliyet sonuçları tablosunda gösterilir ve dönemler arası mukayeseye imkân sağlamak adına son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Bütçe uygulama sonuçları tablosu: Bütçe uygulama sonuçları tablosu, yerel yönetimin bütçe uygulamaları sonucunda belirli raporlama dönemlerinde elde ettiği bütçe gelirleri ve yaptığı bütçe giderlerini gösteren ve bunlar hakkında detaylı bilgi sağlayan tablodur. Bu tablo, bütçe gelir ve gider hesapları, hesap gruplarında yer alan hesaplarından üretilir ve bütçe yılının tamamına ilişkin düzenlenen tabloya mahsup dönemi işlemleri de dahil edilir. Tablo mukayeseyi kolaylaştırmak adına son üç mali yıla ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Nakit akım tablosu: Nakit akım tablosu, kurumun belirli raporlama dönemleri itibarıyla nakit ve nakit benzeri varlıklarının akışını gösteren tablodur. Nakit benzeri varlıklar, hemen paraya dönüştürülebilen ve değer değişikliği oluşma ihtimali ihmal edilebilir ölçüde olan varlıklardır. Nakit akım tablosu kurumun dönem nakit tahsilâtları ve ödemeleri, mali ve mali olmayan varlıkları ile yükümlülüklerine ilişkin işlemlerden kaynaklanan nakit akımlarını gösterir. Nakit akım tablosunda, belirli bir dönem içinde nakit giriş ve çıkışları ihtiyaca göre sınıflandırılmış olarak yer alır. Yabancı para cinsinden olan nakit giriş ve çıkışları ilgili döviz alış kuru üzerinden ulusal para birimine çevrilip nakit akım tablosuna dâhil edilir. Nakit ve nakit benzeri varlıkların kullanımını gerektirmeyen kazanç ve kayıplar, nakit dışı bağış ve yardımlar, takas ve trampa gibi işlemler ile gelecekte nakit akımı yaratacak işlemler nakit akım tablosuna dâhil edilmez. Nakit ve nakit benzeri varlıkları oluşturan unsurların dönem başı ve dönem sonu mevcudu ile dönem içi değişim tutarı tablonun dipnotlarında ayrıca gösterilir. Söz konusu değişim tutarının, nakit akım

103

tablosunun düzenlenmesi sonucu ortaya çıkan “Nakit Stokundaki Net Değişim” tutarına eşit olması gerekir.

Nakit akım tablosu; faaliyetlerden sağlanan nakit akımları, yatırımlardan sağlanan nakit akımları ve finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit akımları şeklinde bölümlenir. Bunlar:

a) Faaliyetlerden sağlanan nakit akımları: Faaliyetlerden sağlanan nakit akımları; faaliyet gelir ve giderlerinden kaynaklanan nakit giriş ve çıkışlarından oluşur. Ancak, maddi duran varlıkların edinilmesi ve elden çıkarılması gibi işlemler sonucunda ortaya çıkan nakit akımları bu bölüme dahil edilmez.

b) Yatırımlardan sağlanan nakit akımları: Yatırımlardan sağlanan nakit akımları; varlık hesaplarına yansıtılan maddi duran varlık yatırımlarının üretim ve inşasına ilişkin ödemeleri de kapsamak üzere, maddi ve maddi olmayan duran varlıkların elde edilmesinden kaynaklanan nakit çıkışları ile maddi ve maddi olmayan duran varlıkların satışından kaynaklanan nakit girişlerinden oluşur.

c) Finansman faaliyetlerinden sağlanan nakit akımları: Finansman faaliyetlerine ilişkin nakit akımları;

1) Tahvil ve bono gibi kısa veya uzun vadeli borçlanma araçları ihracı yoluyla veya diğer surette yapılan borçlanmalar karşılığı sağlanan nakit girişleri,

2) Borç ödemelerinden kaynaklanan nakit çıkışları,

3) Nakde eşdeğer varlık olarak nitelendirilenler ve alım-satım amacıyla elde tutulanlar hariç olmak üzere; diğer kuruluşların borçlanma senetlerini veya hisse senedi gibi öz kaynak araçlarını veya ortak girişimlerdeki ticari hakları elde etmek için yapılan nakdi ödemeler ve bunların satılmasından kaynaklanan nakit çıkış ve girişleri,

Üçüncü kişilere verilen nakdi borçlar ve nakit ön ödemeler ile bunlardan yapılan tahsilâtlardan kaynaklanan nakit çıkış ve girişlerinden oluşur. Tablo, dönemler arası karşılaştırmayı mümkün kılabilmesi için son üç raporlama dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

104

- Mali varlık ve yükümlülükler değişim tablosu: Yerel yönetimin mali varlık ve yükümlülükler değişim tablosu, faaliyet dönemi süresince belirlenen raporlama dönemleri arasında mali varlıkları ve yükümlülüklerdeki değişimi göstermekle birlikte, raporlama tarihi itibarı ile toplam mali varlıklar ile toplam mali yükümlülükler arasındaki farkı ifade eden net mali değeri ölçer ve mukayese için son üç faaliyet dönemine ait verileri kapsar.

- İç borç değişim tablosu: Bu tablo, kurumun belirli raporlama dönemleri

arasındaki iç borç tutar ve bileşimindeki değişimleri vade yapısına göre gösterir ve mukayeseyi kolaylaştırmak için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Dış borç değişim tablosu: Bu tablo, yerel yönetimin belirli raporlama dönemleri arasında dış borç tutar ve bileşimindeki değişimleri vade yapısına göre gösterirken, dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak için son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Şarta bağlı varlık ve yükümlülükler tablosu: Bu tablo, yerel yönetimin

geçmişteki bir olay dolayısıyla gelecekte belirli koşulların gerçekleşmesi halinde kamu idaresi lehine veya aleyhine doğması muhtemel olan varlık veya yükümlülükleri gösterir. Son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Gelirlerin ekonomik sınıflandırılması tablosu: Bu tabloda yerel yönetimin faaliyet gelirleri, detaylı hesap planlarındaki sınıflamaya uygun olarak raporlanır ve dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Giderlerin kurumsal sınıflandırılması tablosu: Bu tablo giderlerin kurumsal düzeyde ekonomik dağılımını gösterir ve dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Giderlerin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu: Genel yönetimin temel fonksiyonları esas alınarak hazırlanan bu tablo giderlerin fonksiyonel sınıflandırılması tablosunda giderler; genel kamu hizmetleri, savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, konut ve toplum refahı hizmetleri ve sosyal yardım

105

hizmetleri olarak ayrılır. Tabloda ayrıca mali olmayan duran varlık edinimleri karşılığı yapılan ödemeler gösterilir ve tablo dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Giderlerin ekonomik sınıflandırılması tablosu: Bu tabloda kurumun faaliyet giderleri detaylı hesap planlarındaki sınıflamaya uygun olarak raporlanır. Tablo, dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu: Bu tabloda yerel yönetime ait bütçe gelirleri bütçelerindeki sınıflandırmaya uygun olarak raporlanır. Tablo, bütçe gelirleri hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır ve dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Bütçe giderlerinin kurumsal sınıflandırılması tablosu: Bu tablo yerel yönetime ait bütçe giderlerinin kurumsal düzeyde ekonomik dağılımını gösterir ve bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak hazırlanır. Tablo, dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsar.

- Bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırılması tablosu: Bu tablo yerel yönetimin temel fonksiyonları esas alınarak hazırlanır. Bu doğrultuda bütçe giderleri; genel kamu hizmetleri, savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, konut ve toplum refahı hizmetleri, sağlık hizmetleri, eğlence, kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri ve sosyal yardım hizmetleri alt sınıflarına ayrılmaktadır. Tablo, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak ve dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Bütçe giderlerinin finansal sınıflandırılması tablosu: Bu tabloda yerel yönetimin bütçe giderlerinin hangi kaynaklardan finanse edildiği gösterilir. Tablo, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak ve dönemler arası

106

mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırılması tablosu: Tabloda, kuruma ait bütçe giderleri bütçelerindeki ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak raporlanır. Tablo, bütçe gider hesapları hesap grubundaki hesaplardan yararlanılarak ve dönemler arası mukayeseyi kolaylaştırmak amacıyla son üç faaliyet dönemine ilişkin verileri kapsayacak şekilde hazırlanır.

- Bütçe giderleri ve ödenekler tablosu: Bütçe giderleri ve ödenek tablosu, yapılan bütçe giderleri ile ödenekler, ödeneklerden kullanılanlar ve tenkis edilenler ile ödenek üstü harcamayı gösterecek şekilde bütçe hesapları ana grubundaki bütçe gider hesaplarından ve nazım hesaplar ana grubundaki ödenek hesaplarından faydalanılarak hazırlanır.