Mısır'da Türkçe Öğretimi

Mısır, en önemli Arap ülkesi sayılmaktadır. Mısırlı öğreticiler, Arap dünyasının her yerinde görülmektedir. Mısır'ın kitapları, gazeteleri ve dergileri diğer Arap ülkelerinde çok yaygındır. İşte bütün bu sebeplerden dolayı Mısır, Arap dünyasının lideri olarak bilinmektedir (Güngören, 2004, s.42). Arap dünyasının en büyük ülkesi sayılan Mısır'daki Türkçe öğretimi ile ilgili ulaşılan sonuçlar da Mısır'ın yapısı ve hitap kapasitesi göz önüne alındığında, neredeyse Arap dünyasının yarısı ile ilgili ciddi bulgulara ulaşmak anlamındadır (İnan ve Öztürk, 2015, s.379).

Türkçe kitap basımında çok önemli bir yere sahip olan Bûlak Matbaasına ev sahipliği yapan Mısır, günümüzde de ciddi sayıda Türkçe yazma eserin bulunduğu Millî Kütüphane, Kahire Üniversitesi Merkez Kütüphanesi ve diğer üniversitelerin kütüphaneleri, bunun yanı sıra Mısır Millî Arşivinde bulunan belge, ferman vb. ile Türk dili, edebiyatı, tarihi, kültürü ve sanatı adına önemli merkezlerden biri olma özelliğini korumaktadır (İsmailoğlu, 2010, s.144-145).

98

Türk ve Mısır halklarının ilişkileri çok eski zamanlara uzanmaktadır. Türkler ve Mısırlılar yüzyıllar boyunca sürekli etkileşim hâlindedirler. Tolunoğulları ile IX. yüzyıldan itibaren başlayan ve XVI. yüzyıldan itibaren Osmanlılarla devam eden etkileşim, her iki halkın maddi ve manevi kültüründe büyük izler bırakmıştır. Türk ve Mısır halklarının 500 yıllık ortak kültürel ilişkileri, tarihleri, birliktelikleri vardır. Türkler ve Araplar 1250 yılından bu yana, beraber yaşayan kardeş topluluklardır. Özellikle Mısırlılar ve Türkler, Tolunoğulları döneminden beri birlikte yaşamaktadırlar. Bundan sonra İhşidliler, Memlûklar ve Osmanlılar Mısır'a gelip Mısırlılarla beraber yaşamışlardır (Artun, 2009, s.1).

Türkler ile Mısırlılar arasındaki karşılıklı etkileşim, Mısır'da Memlûklar Devletinin kurulmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Bu dönemde devletin resmî dili Türkçe olduğundan dolayı Mısırlılar ve Mısır'da yaşayan diğer uyruklular için Türkçe öğrenmek isteğe bağlı değil, zorunlu hâle gelmiştir. Devletin yönetici ve ordu kesimi Türk olduğundan dolayı Türk dili bu bölgede büyük önem kazanmaya başlamıştır. Hamaratlı (2015)'nın belirttiği üzere ''Malî, askerî, idari işlerin Türkler tarafından yürütülmesi, o coğrafyada yaşayan halkın da Türkçe öğrenmesini gerekli kılmıştır'' (s.36).

Mısır toprakları Yavuz Sultan Selim döneminde 1517 yılından itibaren Osmanlı Devletinin bir parçası hâline gelmiştir. Bu şekilde din birlikteliği olan Türkler ile Mısırlılar arasında idari, askerî ve ticari alanlarda da birliktelik meydana gelmiştir. Yüzyıllar boyunca süren bu birliktelik dolayısıyla dil, kültür, sanat, sosyal hayat gibi çok farklı alanlarda etkileşim olmuştur. Bunun yanında Mehmet Ali Paşa döneminde Mısır'da Osmanlı- Türk kültürü geliştirilerek bu kültür bir temel üzerine oluşturulmuştur. Mehmet Ali Paşa'nın yenilik politikaları sonucunda Osmanlı- Türk kültürü yaygınlaşmıştır. İstanbul'u örnek alan bu gelişimin sonucunda ''Osmanlı Mısır'' kültürü oluşmuştur. Mısır'da yaşayan Türklerle gelişen Türk kültür varlığı bugünümüze ulaşmıştır (Artun, 2009, s.1-2).

Türkler ile Mısırlılar arasındaki yüzyıllarca süren karşılıklı etkileşimin sonuçlarından biri olarak El-Kavânînü'l-Külliyye li-Zabti'l Lügati't-Türkiyye, Et-Tuhfetü-z Zekiyye fi'l Lügati't- Türkiyye, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercüman-i Türkî ve Acemî ve Mugalî, Kitâbü'l-İdrâk li-Lisâni'l- Etrâk gibi Türk dili öğretimi ile ilgili kitaplar Mısır'da kaleme alınmıştır. Bu kitaplar hem

99

Türkler hem de iyi derecede Türkçe bilen diğer uyruklular tarafından yazılmıştır. Biçer (2012)'in belirttiği üzere ''Yazılan bu eserler, Türklerin Mısır ve Suriye'de köklü bir medeniyet kurarak diğer milletleri etkilediğini göstermektedir'' (s.117).

Günümüzde de Mısır ile Türkiye arasındaki ilişkiler birçok alanda devam etmektedir. Çeşitli alanlardaki ilişkileri devam ettirebilmek için Türklerden Arapça bilen nesiller ve Mısırlılardan da Türkçe bilen nesiller yetiştirmek gerekmektedir. Bu nedenle üniversitelerdeki Türkçe bölüm ve anabilim dalları, Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri başta olmak üzere Mısır'da Türk dili öğretimi ile ilgilenen hem özel kurumlar hem de devlet kurumları bulunmaktadır. Mısır üniversitelerinde Türkçe öğretiminin 1920 yılında başladığı bilinmektedir. Mehmet Âkif Ersoy da Mısır'da bulunduğu yıllarda Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Türkçe dersleri vermiştir. Ancak Türk Dilinin daha sistemli bir şekilde öğretilmesi, Ayn Şems Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalının açılmasıyla başlamıştır. Edebiyat Fakültesinde kurulan Şark Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, öncelikle Farsça ve İbranice olmak üzere iki anabilim dalına ayrılmıştır; Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalının açılmasıyla da ilk öğrencilerini kabul etmeye başlamıştır (İsamailoğlu, 2010, s.145). Ancak 2016 yılına ait son verilere göre Ayn Şems Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesindeki Şark Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Türkçe, Farsça ve Urduca olmak üzere üç anabilim dalına ayrılmaktadır. İbranice ise ayrı bir bölüm olarak kabul edilmektedir.

Mayıs 2016 tarihine ait en son güncelenmiş verilere göre Mısır'da Türkçe öğretimi veren üniversiteler şu şekildedir:

100 Tablo 2

Mısır'da Türkçe Öğretimi Veren Üniversiteler

Üniversite Adı Fakülte/ Bölüm Kuruluş Yılı İnternet Adresi

El- Ezher Üni. Diller ve Tercüme Fak. Türk

Dili Böl.

İnsanî Çalışmalar Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Böl

1972

1993

www.azhar.edu.eg

Ain Şems Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri ve

Edebiyatları Böl. Türk Dili Anabilim Dalı

Al-Alsun (Diller) Fak. Şark- İslam Dilleri Böl. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı

1954

1989

www.asu.edu.eg

Kahire Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri Böl.

Türk Dili Anabilim Dalı 1970 www.cu.edu.eg

Hilvan Üni. Edebiyat Fak. Şark-İslam Dilleri

Böl. Türk Dili Anabilim Dalı - www.helwan.edu.eg

İskenderiye Üni. Edebiyat Fak. Şark-İslam Dilleri

Böl. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı

2004 www.au.alexau.edu.eg

Assyut Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri ve

Edebiyatları Böl. (Türkçe anabilim dalı bulunmamakla

beraber diğer anabilim

dallarında eğitim gören öğrenciler Türkçe dersler almaktadır)

- www.aun.edu.eg

Ganub Al-Vadi Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri ve Edebiyatları Böl. Türk Dili Anabilim Dalı

- www.svu.edu.eg

Suhac Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri ve

Edebiyatları Böl. Türk Dili Anabilim Dalı

1987 www.suhag-univ.edu.eg

Suez Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri ve

Edebiyatları Böl. Türkçe Anabilim Dalı

- www.suezuniv.edu.eg

Mansura Üni. Edebiyat Fak. Şark Dilleri Böl.

İslam Dilleri Anabilim Dalı (Seçmeli ders olarak Türkçe dersleri mevcuttur)

1997 www.mans.edu.eg

Özel Pharos Üni. Diller ve Tercüme Fak. Türkçe

Böl.

2014 www.pua.edu.eg

Mısır ile Türkiye arasında çeşitli alanlarda gelişen ilişkiler, iş bulmak, Türkiye'de okumak, Türkiye'de seyahat etmek gibi farklı nedenlerden dolayı Mısırlıların Türkçe öğrenmelerine neden olmuştur. Mısırlıları Türkçe öğrenmeye teşvik eden diğer bir unsur ise Türk dizileridir. Türk dizilerinin yaklaşık 9 yıldır dublajı Suriye lehçesinde yapılmaktadır. Bu diziler Arap

101

televizyonlarında gösterilmeye başladığından beri Arap gençlerinin ilgisini çekmiştir. Arap kanallarında Türk dizileri gösterilmeye başlamadan önce ve başladıktan sonra Mısır'daki üniversitelerde Türkçe okuyanların sayısına bakıldığında, dikkat çekici farklılık olduğu görülmektedir.

Tablo 3

Ayn Şems Üni. Al-Alsun Fak. Şark Dilleri Böl. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalından Mezun Öğrenci Sayısı

Eğitim Öğretim Yılı Öğrenci Sayısı

2008- 2009 3

2009- 2010 7

2010- 2011 3

2011- 2012 7

2012- 2013 51

2013- 2014 6 (Bu eğitim öğretim yılında yeni sınıflar açılmamıştır. Bu 5 öğrenci önceki yıldan kalan öğrencilerdir)

2014- 2015 262

2015- 2016 134 (Bu yıl mezun olacak öğrenci sayısı)

2009- 2010 eğitim öğretim yılında okumaya başlayan ve 2013 yılında mezun olan öğrencilerin sayısı göz önüne alındığında üniversitelerde Türkçe okumak isteyenlerin sayısının, Türk dizilerinin Arap dünyasında yaygınlaşmasıyla beraber artmaya başladığı fark edilmektedir. Beyrut Yunus Emre Türk Kültür Merkezinde ''Türk Sinemasında Muhanned'den Muhteşem Süleyman'a Türkiye'nin Kamu Diplomasisinde Yeni Açılımları'' konulu düzenlenen bir konferansta Kaliforniya Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Senem Çevik, Türk dizileri aracılığıyla Orta Doğu'da belli ülkelerden ciddi bir turizm akışı sağlandığını, bunun yanı sıra bu ülkelerde Türk ürünlerine olan talebin arttığını, ikili ticaretin geliştiğini ve bu açıdan bakıldığında Türkiye'nin bu ülkelerde kültürel anlamda var olma potansiyelinin güçlendiğini belirtmiştir (Akseki, 2016, s.57). İşte bu sebeplerden dolayı son yıllarda Arapların Türkçe öğrenmeye karşı duydukları ilginin Türk dizilerinin Arap dünyasında yaygınlaşması nedeniyle arttığını söylemek mümkündür.

102

İnan ve Öztürk (2015, s.380) tarafından yapılan araştırmaya göre 2015 yılında Türkçe öğretimi veren kurum ve kuruluşlarda okuyan takribî öğrenici sayısı şöyle belirlenmektedi:

Tablo 4

2015 Yılında Mısır'da Türkçe Öğrenen Takribî Öğrenici Sayısı

Türkçe Öğretimi Yapan Kurum/ Kuruluş Takribî Öğr. Sayısı

Kahire Yunus Emre Türk Kültür Merkezi 530 (Tek dönemlik sayı) İskenderiye Yunus Emre Türk Kültür Merkezi 300 (Tek dönemlik sayı) Ayn Shams Üniversitesi Alsun Fakültesi Türkçe Şubesi 1100

Ayn Shams Ünv. Edeb Fak. Şark-İslam Edb. Böl. Türk Edebiyatı Şubesi 350 Kahire Üniversitesi Şark ve İslam Dil ve Edb. Böl. Türkçe Şubesi - Ezher Ünv.Tercüme ve Diller Fak. Türk Dili Şubesi (Kızlar bölümü) 470 Ezher Ünv.Tercüme ve Diller Fak. Türk Dili Şubesi (Erkekler bölümü) 280 Hilvan Üniversitesi Şark-İslam Dil ve edb. Böl. Türkçe Şubesi 480 Sohac Üniversitesi Şark-İslam Dil ve edb. Böl. Türkçe Şubesi - Özel Kahire 6 October Üniversitesi (Seçmeli ders) 25

İskenderiye Üniversitesi 650

Özel Pharos Üniversitesi (İskenderiye) 20

Kahire Nil Türkçe Dil Merkezi (Zamalik Şubesi) -

İskenderiye Mısrtürk Dil Eğitim Merkezi 100

Mansura Nil Türkçe Eğitim Merkezi 80

Mansura Ünv. Şark-İslam Dil ve Edb. Böl. Türkçe Şubesi 100 Uluslararası İstanbul Dil Merkezi (Abbasiye Şubesi) 200 Uluslararası İstanbul Dil Merkezi (Ma’adi Şubesi) 150 Kahire Nil Türkçe Dil Merkezi (Hayy el-Sabi’ Şubesi) -

İnan, R., & Öztürk, M. (2015). Değişkenler açısından Araplara Türkçe öğretimi: Mısır ve Ürdün örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (18), 377-392 kaynağından uyarlanmıştır.

Eğitimlerini Mısır üniversitelerinde tamamlayarak bu bölümlerde hizmet edenlerin yanında, Türkiye ile Mısır arasındaki ikili anlaşmalar sonucunda, Mısır'dan yüksek lisans ve doktora yapmak amacıyla Türkiye'ye gidip akademik çalışmalarını tamamlayarak yurtlarına dönenlerin Türk dili, edebiyatı, tarihi ve kültürünü ülkelerinde tanıtmalarının bir sonucu olarak Mısır'da Türklere ve Türkçeye karşı yoğun bir ilgi duyulmaktadır (İsmailoğlu, 2010, s.146).

103