Hocaları

Ebû Hayyân, Endülüs, Mısır, Kuzey Afrika, Hicâz, Irak ve Şam bölgelerinde otuza yakın yerleşim birimi gezmiş ve buralarda karşılaştığı âlimlerin sayısı 450’yi bulmuştur.

Ebû Hayyân, öğrencisi Safedî’ye verdiği icâzette kendilerinden ilim tahsil ettiği hocaları-nın isimlerini zikreder. O, Endülüs, Kuzey Afrika, Mısır ve Hicaz’daki hocalarından kırâat, sema’, münâvele¹⁷⁰, icâze bi-Müşâfehe, kitâbe ve vicâde¹⁷¹ yoluyla eserler rivâyet etmiş ve bunları talebelerine okutmuştur.

162 Ahkâf 46/15.

163 İslam felsefesi üzerinde etkileri olan ilkçağ Yunan filozofudur. Milattan önce 384-322 yılları arasında yaşamıştır. Bkz. İbnu’n-Nedim, a.g.e., 345; Mahmut Kaya, “Aristo” mad., DİA, III, 375.

164 İslam tıbbını netkileyen ünlü Grek tabip ve filozofudur. İzmir’in ilçesi olan Bergama’da m. 130 yılında doğmuş ve İzmir, İskenderiye ve Roma gibi merkezlerde felsefe ve tıp tahsili yapmıştır. Bu alanlarda birçok eser kaleme alan Câlînûs m. 200 civarında ölmüştür. Bkz. İbnu’n-Nedim, el-Fihrist, 402; İlhan Kutluer, “Câlînûs” mad., DİA, VII, 32.

165 Ebû ‘Ali el-Huseyn b. Abdillah b. ‘Ali b. Sînâ (ö.428/1037)’dir. Ortaçağ tıbbının en önde gelen temsilcisi olup İslam Meşşâî okulunun en büyük sistemci filozofudur. Bkz. İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-A’yân, II, 157; Ömer Mâhir Alper, “İbn Sînâ” mad., DİA, XX, 319.

166 Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, IX, 440.

167 Ra’d 13/3

168 Nûh 71/19.

169 Ebû Hayyân, a.g.e., VI, 346; X, 284.

170 Sözlükte bir nesneyi eliyle vermek manasına masdar olan munâvele, hadis rivayet usullerinden biridir ve şeyhin rivayet ettiği hadislerin yazılı olduğu kitabı veya birkaç sahifelik metni talebeye elden vererek irvi hazâ annî (bunu benden rivayet et) gibi bir eda lafzı ile rivayete müsaade ettiğini bildirmesine denir.

Bkz. Talat Koçyiğit, Hadîs Istılahları, İkinci basım,Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yay., Anka-ra-1985, 282-286.

60 Er-Ru’aynî, hocası Ebû Hayyân’ın kendisine, gittiği yerleri ve her beldede karşılaş-tığı hocalarının isimlerini zikrettikten sonra şunları naklettiğini belirtir:

“ Bunlar benim hocalarımın bir kısmıdır. İlim tahsil ettiğim hocalarımın tamamı beşyüz kişidir. Bana icâzet verenler ise binden fazladır…”¹⁷²

İbn Hacer el-Askalânî, Ebû Hayyân’ın sadece hadîs dinlediği hocalarının sayısının dörtyüze ulaştığını ve çok sayıda âlimin de kendisine(Ebû Hayyân) icâzet verdiğini belirtir.

Yine İbn Hacer, Ebû Hayyân’ın bütün hocalarını zikrettiği el-Beyân fî Şuyûhî Ebî Hayyân isimli kitabının olduğunu da zikreder. Ve bu kitapta hocalarının sayısının bin beşyüze vardığını nakleder.¹⁷³ Konu ile ilgili olarak İbn Kâdi Şuhbe, Ebû Hayyân’ın sayıları bin beşyüze varan hocalardan icâzet aldığını ve bunları et-Tibyân fî-men Ravâ

‘anhu Ebû Hayyân isimli eserinde topladığını zikreder.¹⁷⁴

Ebû Hayyân’ın es-Safedî’ye verdiği icâzette yaptığı sınıflandırmayı esas alarak ho-calarını zikretmek istiyoruz¹⁷⁵:

Kendilerinden sema’ veya kırâat yoluyla rivâyet ettiği bazı hocaları: Bu hoca-larının sayısının çok olduğunu belirten Ebû Hayyân, sadece bir kısmını zikreder.

 El-Kâdî Ebû Ali el-Hasan b. Abdilaziz b. Ebi’l-Ahvas el-Kureşî (ö.697/1298)

 Ebû Cafer Ahmed b. Saîd b. Ahmed b. Beşîr el-Ensârî (ö.675/1276)

 İshâk b. Abdirrahman b. Muhammed b. Abdilmelik b. Dirbâs

 Ebû Bekir b. ‘Abbas b. Yahya b. Garib el-Kavvas el-Bağdâdî

 Safiyuddin el-Huseyn B. Ebî Mansûr b. Zafer el-Hazrecî

 Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Yahya b. Abdirrahman b. Rabî el-Eş’arî (ö.717/1317)

 Vecîhuddin Muhammed b. Abdirrahman b. Ahmed el-Ezdî b. ed-Dehhân

 Kutbuddin Muhammed b. Ahmed b. Ali b. Muhammed b. el-Kastallânî(ö.

686/1287)

171 Kelime olarak “bulmak” manasına gelen “vecede” kök fiilinin mufa'ale ölçüsünde mastar olup kısaca elde etmek demektir. Hadis Usulünde bir muhaddisin herhangi bir musannif veya ravinin el yazısı ile yazılmış kitabını veya bazı Hadîslerini ele geçirmesine denir. Bkz. Koçyiğit, a.g.e., 464.

172 Makkarî, a.g.e., II, 560.

173 İbn Hacer, a.g.e., IV, 308. Ebû Hayyân’ın bu eseri maalesef günümüze ulaşamamıştır.

174 İbn Kâdî Şuhbe, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyye, III, 69.

175 Makkârî, a.g.e., II, 550-552.

61

 Radiyuddin Muhammed b. Ali b. Yusuf el-Ensârî eş-Şâtibî el-Lügavî (ö.684/1285)

 Necîbuddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Müeyyid el-Hemedânî (ö.687/1288)

 Mekkî b. Muhammed b. Ebi’l-Kasım b. Hâmid el-İsbehânî es-Saffâr (ö.680/1281)

 Muhammed b. Ömer b. Muhammed b. Ali es-Sa’dî ed-Darîr b. el-Fârid (ö.689/1290)

 Zeynuddin Ebû Bekr Muhammed b. İsmail b. Abdillah b. el-Enmâtî (ö.684/1285)

 Muhammed b. İbrâhîm b. Tercem b. Hâzim el-Mâzinî

 Muhammed b. el-Huseyn b. el-Huseyn b. İbrâhîm ed-Dâvî b. el-Halîlî

 Muhammed b. Abdilmun’im b. Muhammed b. Yûsuf el-Ensârî b. el-Haymî (ö.685/1286)

 Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed b. Ömer el-‘Ansî(ö.679/1280)

 Abdullah b. Muhammed b. Hârûn b. Abdilaziz et-Tâî el-Kurtubî (ö.702/1303)

 Abdullah b. Nasrillah b. Ahmed b. Rislân b. Fityân b. Kâmil el-Huzâmî

 Abdullah b. Ahmed b. İsmail b.İbrahim b. Fârisî et-Temîmî (ö.684/1285)

 Abdurrahman b. Yusuf b. Yahya b. Yusuf (ö.687/1288)

 Ebu’l- İzz Abdulaziz b. Abdilmun’im b. Ali b. Nasr b. es-Saykâl el-Harrânî (ö.686/1287)

 Abdulaziz b. Abdilkâdir b. İsmail el-Feyyâlî es-Sâlihî el-Kutâmî

 Abdulmu’tîb b. Abdilkerim b. Ebi’l-Mekârim b. Mencâ el-Hazrecî

 Ali b. Salih b. Ebî Ali b. Yahya b. İsmail el-Huseynî el-Behnesî el-Mücâvir (ö.683/1284)

 Ebu’l-Mehâmid Gâzi b. Ebi’l-Fadl b. Abdi’l-Vehhâb el-Halâvî ed-Dimaşkî (ö.690/1290)

 El-Fadl b. Ali b. Nasr b. Abdillah b. el-Huseyn b. Ravâha el-Hazrecî

 Yusuf b. İshâk b. Ebî Bekr et-Taberî el-Mekkî

 El-Yusr b. Abdillah b. Muhammed b. Halef b. el-Yusr el-Kuşeyrî

62

 Mu’nisetu bnt. el-Hâfız Ebî Ali el-Hasan b. Muhammed b. Muhammed et-Teymiyye (ö. 685/1286)

 Zeyneb bnt. Abdillatif b. Yusuf b. Muhammed b. Ali el-Bağdâdî

Kitâbet yoluyla ilim tahsîl ettiği bazı meşhûr hocaları:

 Ebu’l-Hakem Mâlik b. Abdirrahman b. Ali b. el-Ferec el-Mâlakî (ö.699/1300)

 Ebu’l-Hasan Hâzim b. Muhammed b. Hâzim el-Ensârî el-Kartâcenî (ö.684/1285)

 Ebû Abdillah Muhammed b. Bekr b. Yahya b. Abdillâh el-Huzelî et-Tutaylî

 Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Cubeyr el-Cilyânî el-‘Akkî el-Mâlakî

 Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Zennûn el-Mâlakî

 Ebu’l-Huseyn Yahyâ b. Abdil’azîm b. Yahya el-Ensârî el-Cezzâr (ö.679/1280)

 Ebû ‘Amr Osman b. Sa’îd b. Abdirrahmân b. Tûlû el-Kureşî (ö.685/1286)

 Ebû Hafs Ömer b. Muhamed b. Ebî Ali el-Hasan el-Mısrî el- Varrak (ö.695/1296)

 Ebu’r-Rabî Süleyman b. Ali b. Abdillah b. Yâsin el-Kûmî et-Tilimsânî (ö.690/1291)

 Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ebi’l-Feth Nasrullah b. Bâtekîn el-Kâhirî

 Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’îd b. Hammâd b. Muhsîn es-Sanhâcî el-Bûsirî (ö.697/1298)

Nahiv ilmini tahsîl ettiği hocaları:

 Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahman el-Huşenî el-Ubbezî (ö.680/1281)

63

 Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali b. Yusuf el-Kutâmî (İbnu’d-Dâî ola-rak meşhûr olmuştur.) (ö.680/1281)

 Ebû Cafer Ahmed b. İbrahim b. ez-Zubeyr b. Muhammed b. ez-Zubeyr es-Sekafî (ö.708/1308)¹⁷⁶

 Ebû Cafer Ahmed b. Yûsuf b. Ali b. Yûsuf el-Fihrî el-Leblî (ö.691/1292)

 Bahâuddin Ebû Abdillah Muhammed b. İbrahim b. Muhammed b. Nasr el-Halebî (İbnu’n-Nehhâs olarak meşhûr olmuştur.) (ö.698/1299)

Zâhiriye mezhebine mansûb bazı hocaları :

 Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Ali b. Hâlis el-Ensârî el-İşbilî ez-Zâhid (ö.699/1300)

 Ebu’l-Fadl Muhammed b. Muhammed b. Sa’dûn el-Fihrî eş-Şentemerî

Ebû Hayyân’ın yukarıda zikretmediği diğer hocalarından tespit edebildiklerimizi burada belirtmek istiyoruz:

 Cemâluddin Ebû Abdillâh Muhammed b. Süleyman b. Hasan b. Hu-seyn el-Makdisî(İbnu’n-Nakîb olarak bilinir.) (ö.698/1298)¹⁷⁷

 Ebû Ahmed Abdulmü’min b. Halef b. Ebi’l-Hasan ed-Dimyâtî (ö.705/1305)¹⁷⁸

 Ebû Tâhir İsmail b. Hibetullah el-Melîcî (ö. 681/1282)¹⁷⁹

 Ebû Cafer Abdullah b. Ahmed el-Ensârî el-Karmûnî(İbnu’l-Ahras ola-rak meşhûr olmuştur.)¹⁸⁰

 Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed et-Tucîbî (ö.695/1296)¹⁸¹

176 Ebû Hayyân, hocası Ebû Cafer ez-Zubeyr’in hiçbir zaman gerçeği söylemekten geri durmadığını ve bu sebeple başına türlü türlü belalar geldiğini, hatta canını kurtarmak için kaçmak zorunda kaldığını belir-tir. Bkz. Ebû Hayyân, Bahru’l-Muhît, IV, 312.

177 Ebû Hayyân, tefsirindeki nakillerin çoğunda, İbnu’n-Nakîb’in et-Tahrîr ve’t-Tahbîr li Akvâli Eimmeti’t-Tefsîr isimli esere dayandığını ve bunun tefsîr alanında gördüğü en hacimli kitap olduğunu belirtir. Kitabın yüz cilt civarında olduğunun belirten müellif, bunun tekrarlara ve ayrıntıya çok yer vermesinden kaynaklandığını zikreder. Ebû Hayyân, Bahru’l-Muhît, I, 22.

178 es-Sübkî, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyye, IX, 278.

179 İbn Hacer, ed-Dureru’l-Kâmine, IV, 304.

180 es-Safedî, el-Vâfî, XVII, 278.

181 es-Safedî, a.g.e., II, 140;el- Makkarî, a.g.e.,II, 212.

64

 Ahmed b. Abdilmelik b. Abdulmun’im b. Abdilaziz b. Câmi’ el-‘Azâzî (ö.710/1310)¹⁸²

 Halîl b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Sıddîk es-Safiy Ebu’s-Safâ el-Merâğî el-Hanbelî(ö.685/1286)¹⁸³