3. İ LMÎ VE E DEBÎ Ş AHSİYETİ
3.3. Eserleri
3.3.1. Kıraât ile ilgili eserleri
Kırâat ile ilgili eserleri hakkında kısa bilgiler vereceğiz; fakat diğer alanlarda yaz-dığı eserlerin adlarını vermekle yetineceğiz.
1)‘İkdu’l-Leâlî fi’l-Kırâati’s-Seb’i’l-‘Avâlî Ebû Hayyân’ın mütevâtir yedi kırâat-la ilgili telif ettiği manzûm eseridir. Bahru’l-Muhît’inde bu eserinden bahseden müellif ondan nakillerde bulunur.222 Kasîdetü’l-Lâmiyye223 olarak da bilinen bu eserin Ebû Muhammed Kâsım b. Şâtibî (ö.590/1194)’nin eş-Şâtibiyye olarak meşhûr olan Hırzu’l-Emânî ve vechu’t-Tehânî isimli kasidesiyle aynı vezinde olduğu zikredilmektedir.224
Ebû Hayyân’ın bu önemli eseri kaynaklarda bu ünvanla225 birlikte “İkdü’l-Leâlî fi’l-Kırâat”226 veya kısaca “İkdü’l-Leâlî”227 olarak da zikredilmektedir.228
2) El-Mevridu’l-Ğamr fî Kırâati Ebî ‘Amr
216 İbnu’l-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb, VI, 147.
217 el-Kutubî, Fevâtu’l-Vefeyât, IV, 72-73.
218 İbn Hacer, ed-Dureru’l-Kâmine, IV, 304-305
219 İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, II, 152-153.
220 es-Safedî, el-Vâfî, V, 280-281
221 el-Hadîsî, Ebû Hayyân en-Nahvî, 101-261.
222 Ebû Hayyân, Bahru’l-Muhît, I, 97; III, 329.
223 İbnu’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye, II, 286
224 es-Suyûtî, el-Buğye, I, 282; ed-Dâvûdî, Tabakâtu’l-Müfessirîn, II, 290; İbnu’l-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb, VI, 147.
225 İsmail Paşa, a.g.e., II, 153; Kehhâle, Mu’cemu’l-Müellifîn, XII, 130.
226 es-Suyûtî, a.g.e., I, 282; ed-Dâvûdî a.g.e.,II, 290.
227 el-Kutubî, a.g.e., IV,78; Es-Safedî, a.g.e., V, 280; es-Sübkî, a.g.e., IX, 279; İbn Hacer, a.g.e., IV, 304;
el-Makkârî, a.g.e., II, 552.
228 Bu eserin edisyon-kritiği Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi AliCan Dağdeviren tarafından yapılmış ve 2011 yılında Dâru’n-Nîl tarafından basılmıştır.
68 Müellifin Ebû ‘Amr b. el-‘Alâ el-Basrî (ö.154/771)’nin kırâatı ile ilgili kaleme al-dığı eseridir. Kaynaklarda eser hakkında bilgi bulunmamakla birlikte, bu isimle229 beraber sadece” el-Mevridü’l-Ğamr”230 olarak da geçmektedir.
3) el-Muznu’l-Hâmir fî Kırâati İbn ‘Âmir
Ebû Hayyân’ın Abdullah b. ‘Âmir el-Yahsûbî eş-Şâmî (ö.118/736)’nin kırâatı hak-kında kaleme aldığı eseridir. Eser kaynaklarda bu adla birlikte231 el-Muznu’l-Ğâmir fî Kırâati İbn ‘Âmir232 ve kısaca el-Muznu’l- Ğâmir233 şeklinde de geçmektedir.
4) el-Esîr fî Kırâati İbn Kesîr
Müellifin Ebû Muhammed Abdullah b. Kesîr el-Kinânî (ö.120/738)’nin kırâatı ile ilgili telif ettiği eseridir. Eser kaynaklarda bu ismin yanında234 sadece Nektu’l-Himyân’da Kitabu’l-Esîr fî Kırâati İbn Kesîr235 olarak da zikredilmektedir.
5) el-Hulelu’l-Hâliye fî Esânîdi’l-Kırâati’l-‘Âliye
Müellif, bu kitabı eserin isminden anlaşıldığına göre, Mütevâtir kırâatların senetleri hakkında kaleme almıştır. Bu eser hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmamaktadır.
Kaynaklarda bu isimle236 birlikte el-Hulalu’l-Hâliye fî Esânîdi’l-Kur’âni’l-‘Âliye237 veya el-Hulalu’l-Hâliye238 şeklinde de zikredilmektedir.
6) er-Ravdu’l-Bâsim fî Kırâati ‘Âsım
Yedi kırâat imamından biri olan Ebû Bekir ‘Âsım b. Ebi’n-Nucûd el-Kûfî (ö.127/745)’nin kırâatı hakkında müellifin kaleme aldığı bir eserdir.
Kaynaklarda eser bu isimle239 birlikte kısaca er-Ravdu’l-Bâsim240 şeklinde de geç-mektedir.
7) en-Neyyiru’l-Celî fî Kırâati Zeyd b. ‘Ali
229 el-Kutubî, a.g.e., IV,78; es-Safedî, a.g.e., V, 280; el- Makkârî, a.g.e., II, 552; İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, II, 153.
230 İbn Hacer, ed-Dureru’l-Kâmine, IV, 304.
231 es-Safedî, a.g.e., V, 280; İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, II, 153.
232 el-Kutubî, a.g.e., IV, 78; el- Makkârî, a.g.e.,II, 552
233 İbn Hacer, ed-Dureru’l-Kâmine, IV, 304.
234 es-Safedî, a.g.e., V, 280; İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, II, 152; el-Kutubî, a.g.e., IV, 78.
235 es-Safedî, Nektu’l-Himyân, 283
236 İbnu’l-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb, VI, 147; İsmail Paşa, a.g.e., II, 153.
237 el-Kutubî, a.g.e., IV,78-79; es-Safedî, a.g.e., V, 280; es-Suyûtî, el-Buğye, I, 282; ed-Dâvûdî a.g.e., II, 290; el- Makkârî, a.g.e., II, 552.
238 İbn Hacer, a.g.e., IV, 305
239 Safedî, a.g.e., V, 280; a.m.; Nektu’l-Himyân fî Nuketi’l-‘Umyân, el-Matbaatu’l-Cemâliyye, Kahire 1911, 283; el- Makkârî, a.g.e., II, 552; İsmail Paşa, a.g.e., II, 153.
240 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
69 Ebû Hayyân’ın Ebu’l-Kâsım Zeyd b. ‘Ali b. Ahmed el-‘İclî el-Kûfî (ö.358/969)’nin kırâatı hakkında telif ettiği eserdir.
Eser, kaynaklarda bu isimle241 birlikte el-Birru’l-Celî fî Kırâati Zeyd b. Ali242 veya kısaca en-Neyyirü’l-Celî243 şeklinde de geçmektedir.
8) Ğâyetu’l-Matlûb fî Kırâati Ya’kûb
Mütevatir kırâat imamlarından Ebû Muhammed Ya’kûb b. İshak Hadramî el-Basrî (ö.205/820)’nin kırâatı hakkında Ebû Hayyân’ın telif ettiği eserdir. Safedî ve İbnü’l-Cezerî, bu kitabın kasîde tarzında yazılmış manzûm bir eser olduğunu belirtir.244 Kaynak-larda bu adla245 beraber sadece Ğâyetü’l-Matlûb246 şeklinde de zikredilmektedir.
9) er-Ramze fî Kırâati Hamza:
Mütevâtir kırâat imamından biri olan Hamza b. Habîb ez-Zeyyât el-Kûfî (ö.156/773)’nin kırâatı ile ilgili Ebû Hayyân’ın kaleme aldığı eserdir. Eser kaynaklarda bu isimle247 birlikte kısaca er-Ramze248 şeklinde de geçmektedir.
10) Takrîbu’n-Nâî fî Kırâati’l-Kisâî:
Meşhûr kırâat imamlarından biri olan Ebu’l-Hasan Ali b. Hamza el-Kisâî (ö.189/805)’nin kırâatı hakkında Ebû Hayyân’ın telif ettiği eserdir. Eser, kaynaklarda bu adla beraber249 kısaca Takrîbu’n-Nâî250 şeklinde de zikredilmektedir.
11) en-Nâfi’ fî Kırâati Nâfi’:
Medine kurrâsı ve meşhûr yedi imamdan biri olan Ebû Abdirrahman Nâfi’ b. Ebî Nu’aym el-Leysî (ö.169/785)’nin kırâatı ile ilgili müellifin kaleme aldığı eserdir.
Kaynaklarda bu adla birlikte251 el-MeNâfi’ fî Kırâati Nâfi252 ve kısaca en-Nâfi253 şeklinde de zikredilmektedir.
12) Nuketu’l-Emâlî:
241 el-Kutubî, a.g.e., IV, 78; Safedî, , a.g.e., V, 280; a.m.; Nektu’l-Himyân, 283; el- Makkârî, a.g.e., II, 552.
242 İsmail Paşa, a.g.e., II, 153.
243 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
244 Safedî, a.g.e., V, 280; a.m.; Nektu’l-Himyân, 283; İbnu’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye, II, 286.
245 el- Makkârî, a.g.e., II, 552; İsmail Paşa, a.g.e., II, 153.
246 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
247 Safedî, A’yânu’l-‘Asr, V, 346; el- Makkârî, a.g.e., II, 552; İsmail Paşa, a.g.e., II, 153.
248 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
249 Safedî, el-Vâfî, V, 280; el- Makkârî, a.g.e., II, 552; İsmail Paşa, a.g.e., II, 152.
250 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
251 Safedî, el-Vâfî, V, 280; a.m., A’yânu’l-‘Asr, V, 346; el- Makkârî, a.g.e., II ,552.
252 İsmail Paşa, a.g.e., II, 152.
253 İbn Hacer, a.g.e., IV, 304.
70 Ebû Hayyân’ın, Safedî’ye verdiği icâzetinde zikrettiği bu eserin konusu hakkında tam bir bilgiye sahip olunmamakla birlikte, müellif bu kitabını kırâat ile ilgili eserleri arasında zikretmektedir. Dolayısıyla bu eserin kırâatla ilgili olduğunu tahmin ediyoruz.254
3.3.2. Gramerle İlgili Eserleri