Mükellefiyet Tesisi, Defter, Belge ve Kayıt Düzeni

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. maddesinde yapılan değişiklikle, serbest bölgelerde vergi kanunlarının uygulanmamasına yönelik hüküm yürürlükten kaldırılmış olduğundan, serbest bölgelerde faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilerin genel esaslar çerçevesinde Kanun’un yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla mükellefiyet tesis ettirmeleri gerekmekte olup yerli ve/veya yabancı gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin (kullanıcıların) tutmak zorunda oldukları defterler ile düzenleyecekleri belgelere ilişkin olarak, Vergi Usul Kanununu hükümlerine bağlı olmaksızın düzenleme yapmaya Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır. ⁵¹⁷

Maliye Bakanlığı bu yetkisini serbest bölgelerden beklenen amaçları gerçekleştirmek üzere istediği şekilde kullanabilecektir. Bu kapsamda serbest bölgelerin serbest üretim bölgesine dönüştürülmesi ve defter ve belge düzeninin bu doğrultuda düzenlenmesi gerekmektedir. Maliye Bakanlığına tanınan yetki konusunda 5084 sayılı Kanunun madde gerekçesinde şu açıklamaya yer verilmiştir: "Yapılan değişiklikle bölgede Türk Vergi Kanunlarının geçerli olması sağlanmaktadır. Ancak, serbest bölgelerde faaliyet gösteren mükelleflerin uluslararası açılımları dikkate alınarak kayıt ve belge düzeni konusunda esneklik sağlanması amacıyla Maliye Bakanlığına bölgede yer alacak firmalar ile ilgili özel düzenlemeler yapılabilmesi konusunda yetki verilmiştir. "⁵¹⁸

Serbest bölgelerde faaliyet gösteren mükelleflerin Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğinin 23'üncü maddesi uyarınca Bölge Müdürlüklerine onaylattırdıkları defter ve belgeleri kullanmaları uygun görülmüştür. ⁵¹⁹ 85 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’ nde 31.12.2004 tarihinden sonra başlayacak hesap dönemlerinde; Vergi Usul Kanununu hükümleri çerçevesinde defter tutulmasi, belge ve kayıt düzenine

517 “28.02.2005 tarih ve 25741 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan 345 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği”, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028, (05.02.2011).

518 Levent Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, Maliye Postası Dergisi, Sayı: 728, Ocak 2011, s.88.

519 Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, s.88, 89.

uyulması gerekmektedir. ⁵²⁰ 5084 sayılı Kanun’la yapılan düzenleme çerçevesinde, serbest bölge kazançlarına tanınan istisnaların vergi ziyaına sebebiyet vermeksizin uygulanmasına yönelik olarak, mükelleflerin kayıtlarını istisna kapsamında olan ve olmayan kazançlar olarak ayrı ayrı tespitine imkan verecek şekilde tutmaları gerekmektedir. ⁵²¹ Bu şartı sağlamak kaydıyla, serbest bölgelerde şube olarak faaliyet gösteren yükümlülerin serbest bölgedeki şubeleri için ayrı defter tutmaları veya şube kayıtlarını ana merkezde tuttukları defterlerde izleyebilmeleri mümkündür. ⁵²²

Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yükümlüler 2005 hesap döneminden itibaren defter tutma, belge ve kayıt düzeni hükümleri açısından VUK hükümlerine tabi olacaklardır. Başka bir deyişle, söz konusu yükümlüler defterlerini VUK hükümlerine göre notere tasdik ettirecekler, belgelerini (fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış vesikaları, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, ücret bordrosu, taşıma irsaliyesi, muhabere evrakı, adisyon vb.) notere tasdik ettirecekler veya anlaşmalı matbaalara bastıracaklar, yasal defterlerini Türkçe tutacaklar, herhangi bir hadde bağlı kalınmaksızın bilanço esasına göre defter tutacaklar ve Tek Düzen Hesap Planı’na tabi olacaklardır.⁵²³

Ayrıca TTK'nun 66'nci maddesinin 2'nci fıkrası hükmüne göre, tacirlerin işletmeleriyle ilgili işler dolayısıyla aldıkları mektup, yazı, telgraf, fatura, cetvel, senet gibi vesika ve kağıtlarla ödemelerini gösteren vesikaları ve yazdığı mektup, yazı ve telgrafnamelerin kopyalarını ve mukaveleleri, taahhüt ve kefalet ve sair teminat senetlerini ve mahkeme ilamları gibi belgeleri muntazam bir tarzda dosya halinde saklamaları mecburidir. ⁵²⁴

2005 hesap döneminden itibaren serbest bölgelerde faaliyette bulunan bütün gerçek ve tüzel kişiler herhangi bir hadde bakılmaksızın, VUK hükümlerine uygun olarak bilânço esasına göre defter tutacaklardır. Bilanço esasında tutulacak defterler;

520 Özmen, s.218.

521 Yusuf Tüfekçioğlu, Son Düzenlemeler Işığında Serbest Bölgelerde Vergileme Esasları, Vergi Raporu Dergisi, Sayı:72, Ağustos-Eylül 2004, s.50.

522 Başak, a.g.e., s.88, 89.

523Ali Alıç, Serbest Bölgelerde Döviz Cinsinden Defter Tutulabilir mi?, Yaklaşım, Yıl: 13, Sayı:149, Mayıs 2005, s.127.

524 Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, s.93.

yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteridir. Bu defterler ayrıca TTK'nun 66'ncı maddesine göre, tutulmasi zorunlu olan defterlerdir.⁵²⁵

Diger yandan bu mükellefler 5084 sayılı Kanun sonrasında VUK'nun 171'inci maddesi hükmüne göre ise, mükelleflerin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumunu tespit etmek; vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek; vergi ile ilgili muameleleri belli etmek; mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek ve mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü şahısların vergi karşısındaki durumlarını kontrol etmek ve incelemek maksadıyla mükellefler VUK'nda belirtilen defterleri tutmak zorundadırlar.⁵²⁶

Diğer taraftan, serbest bölgede ticari faaliyette bulunan ve daha önce işletme hesabı esasına göre defter tutan yükümlüler, 85 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğin yayımı tarihinden itibaren bilânço esasına göre defter tutacaklardır. Söz konusu yükümlüler defterlerini tebliğin yayımını izleyen on beş gün içinde noter veya noterlik görevini ifa ile yükümlü olanlara tasdik ettireceklerdir. Buna göre, belirlenen sürede defterlerini tasdik ettiren yükümlüler adına, VUK’ nun 352. maddesine göre usulsüzlük cezası kesilmeyecektir. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişiler TTK hükümlerine de uymak zorundadırlar. Dolayısıyla, serbest bölgelerde şube açarak faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişiler ile münhasıran serbest bölgelerde faaliyet gösteren yükümlülerin, defter tutma, defter tasdiki ve bununla ilgili TTK’ nun ilgili düzenlemelerine göre hareket etmeleri gerekmektedir. Aksi durumda, TTK’ da bu konuda düzenlenmiş bulunan cezai müeyyidelerle karşı karşıya kalacaklardır.⁵²⁷

Bütün bunların dışında serbest bölgelerde açılan şube ile mal akışının düzenli bir şekilde sağlanması amacıyla serbest bölge dışında açılan şubelerde hiçbir ticari, sınaî, zirai veya serbest meslek faaliyetinde bulunulmasa bile açılan şube için gerek

525 Alıç, s.127.

526 Levent Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- III, Sayı: 729, Maliye Postası, Ocak 2011, s.83.

527 Levent Başak, “2006 Yılında Geçerli Olmak Üzere Serbest Bölgelerde Defter Tutma Esasları”, http://www.yaklasim.com, ( 16.11.2011).

TTK, gerekse VUK hükümlerine göre defter tutulması ve tutulması gereken defterlerin usulüne uygun şekilde tasdik ettirilmesi gerekmektedir. ⁵²⁸

348 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği’ne göre, serbest bölgede faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilerden isteyenlerin, defter kayıtlarını Türk para birimi dışında, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca, kuru günlük olarak belirlenen herhangi bir yabancı para birimi ile yapmaları mümkündür. ⁵²⁹

Adi ortaklıklar, kollektif ve adi komandit şirketler dâhil tam mükellefiyete tabi gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri, serbest bolgelerde faaliyette bulunan şubeleri için defter kayıtlarını Türk para birimi dışında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca, kuru günlük olarak belirlenen herhangi bir yabancı para birimi ile de tutabileceklerdir.

Bu konuda mükelleflere seçimlik bir hak tanınmıştır. ⁵³⁰

Ancak, adi ortaklıklar, kolektif ve adi komandit şirketler dahil tam yükümlülüğe tabi gelir ve kurumlar vergisi yükümlülerinin, serbest bölgede faaliyette bulunan şubeleri ile gerçek veya tüzel kişilerin serbest bölge dışında ancak Türkiye sınırları içerisinde faaliyette bulunan şubeleri için yabancı para birimi ile defter tutmaları mümkün değildir. ⁵³¹

Buna göre serbest bölgede faaliyet gösteren söz konusu mükellefler, Türk para birimiyle veya başka bir yabancı para birimiyle yapılan işlemlerini, işlemin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevirecekler, iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin değerleri ile vergi matrahlarını kayıt yapılan para birimine göre tespit edecekler, ancak beyannamelerin yabancı para cinsinden düzenlemesi mümkün olmadığından verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla Türk parasına çevirerek vereceklerdir. ⁵³²

528 Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, s.94.

529 Alıç, s.128.

530 Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, s.88.

531 Alıç, a.g.e., s.128.

532 “12.05.2005 tarih ve 25813 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan 348 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği”, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028, (05.02.2011).

Serbest bölgeler Türkiye'nin siyasi sınırları içerisinde yer alan bölgeler oldugu için istisnai düzenlemeler hariç bu bölgelerde elde edilen kazançlara ilişkin olarak Türkiye'de ödenmesi gereken verginin ödenmesi, mahsubu ve iadesi işlemlerinde de Türk para biriminin esas alınması gereklidir. ⁵³³

Defter kayıtlarına esas alınan yabancı para biriminden, ilk kayıt yapılan hesap dönemi dahil beşinci hesap döneminin sonuna kadar dönülemeyecektir. Verginin ödenmesi, mahsubu ve iadesi işlemlerinde de Türk para birimi esas alınacaktır. Fatura, sevk irsaliyesi, ücret bordrosu gibi belgeleri ise yabancı para cinsinden düzenlenebilirler. Ancak, belge üzerinde ve yasal defter kayıtlarında Türk parası karşılığının gösterilmesi zorunludur. Ancak, yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen faturalarda Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz. ⁵³⁴ Serbest bölgede faaliyette bulunan yükümlülerin, istemeleri halinde defterlerini Türk para birimine göre tutabilecekleri ise tabiidir.⁵³⁵

VUK’nu 315’inci maddeye göre; mükellefler amortismana tabi iktisadi kıymetlerin maliyetlerini Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilan edeceği oranlar üzerinden yok ederler. Oranların tespitinde iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.⁵³⁶ Müşterek genel giderlerin dağıtımı ile ilgili düzenleme getiren 1 seri nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde, amortismanların dağıtımı ile ilgili bir düzenleme de yer almaktadır. Buna göre, hem serbest bölgelerde hem de serbest bölge dışındaki faaliyetlerde kullanılan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin amortismanları, esas itibariyle her bir işte kullandıkları gün sayısı dikkate alınarak dağıtılmaktadır.⁵³⁷ Hangi işlerde ne kadar süreyle kullanıldığı tespit edilemeyen sabit kıymetlere ilişkin amortismanlar, müşterek genel giderlerle birlikte dağıtıma tabi tutulacaktır.⁵³⁸

533 Başak, 2011 Yılında Serbest Bölgelerde Defter Tutma ve Tasdik Esasları Bu Kapsamda Mükelleflerin Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar- II, s.90.

534 “12.05.2005 tarih ve 25813 sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan 348 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği”, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028, (05.02.2011).

535 Bıyık, Kıratlı, s.411.

536 Mehmet Tosuner ve Zeynep Arıkan, Vergi Usul Hukuku, İlkem Ofset, İzmir, 2007, s.232.

537 Taylar, s.99.

538 “KV Genel Tebliği Seri No:1”, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028, (05.02.2011).