Faaliyet Tali Unsurları

Merkezi Türkiye’de bulunan ve halen Türkiye’deki ticari faaliyetine devam eden şirketler; Türk Ticaret Kanunu hükümleri yanında, serbest bölgedeki faaliyetler için ayrı muhasebe kaydı tutulmasının ve sermaye ihracının zorunlu olması nedeniyle, serbest bölgedeki faaliyetlerini oluşturacakları ‘serbest bölge şubesi” aracılığıyla yapmak zorundadır. Bu durumda merkez firmanın son üç yıla ait bilânçolarının incelenmesi sırasında sermaye yapısı ve karlılık durumu gibi hususlar göz önünde bulundurulacaktır.Serbest bölgede faaliyet gösterecek şubenin ticari faaliyete başlayabilmesi için mutlaka sermaye tahsis edilecek ve işletme gideri öngörülecektir.³¹²

Türkiye’deki Serbest Bölgelerde şube kurulması ve bu şubeye sermaye tahsis edilmesi, 11.8.1989 tarih ve 20249 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’ın 13’üncü maddesi hükmü uyarınca mümkündür. Söz konusu şubelerin merkez tarafından sermaye dışında ayrıca finanse edilmesi veya şubelerde oluşan paraların merkeze getirilip kullanılması yahut şube ile merkez arasındaki mal ve hizmet alış verişi nedeniyle borç veya alacak oluşması da, 32 sayılı Kararın diğer ilgili maddelerine göre imkân dâhilindedir.³¹³

Serbest Bölgedeki faaliyetin bir şube vasıtasıyla yürütülmek istenmesi halinde şubeye bir sermaye tahsis edilmesi gerekir. Yönetim kurulu veya ortaklar kurulu kararı ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yapılacak ilanla şube kurulur. Şubeye tahsis

312 Alacaklıoğlu, s.11.

313 Mehmet Maç, Yurt Dışındaki veya Serbest Bölgedeki Şube İle İlgili Sermaye Hesabı ve Cari Hesap, Yaklaşım Dergisi, İstanbul, Sayı 98, 2001, s.77.

edilen sermaye ana şirketin bilançosunda, duruma göre “Bağlı Ortaklıklar veya İştirakler hesabı”nda gösterilmelidir.³¹⁴

Serbest bölgede şube oluşturarak faaliyette bulunmak amacıyla yapılan başvurularda; şube oluşturulmasına ilişkin yetkili organın aldığı kararın Ticaret Sicil Memurluğu’nda onaylatılmasını müteakip bu kararın yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ve Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu’nda belirtilen diğer belgelerle birlikte Müsteşarlığa müracaat edilmesi gerekmektedir. Şirket merkezinin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubenin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur. Serbest bölgede faaliyette bulunan firmalar serbest bölge ile ilgili kayıtlarına hiçbir şekil ve surette serbest bölge dışındaki faaliyetleri işleyemez.

Bunun için de, İşleticiler, Bölge Kurucu ve İşleticileri ve Kullanıcılar özel tip bir faturayı kullanmak zorundadırlar.³¹⁵

Yabancı firmalar ise bulundukları ülkedeki Türkiye temsilciliğine kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesini onaylatmak suretiyle şube oluşturarak veya şube oluşturmadan serbest bölgelerde faaliyette bulunabilirler. Yerli veya yabancı gerçek ya da tüzel kişilerin sadece serbest bölgede faaliyette bulunmak üzere serbest bölge adresli şirket kurmaları da mümkündür. ³¹⁶

Serbest bölgelerde faaliyette bulunacak bütün gerçek ve tüzel kişiliğe sahip firmaların faaliyet alanlarının serbest bölgeler ile sınırlı olması halinde bile, ticaret sicili kayıtlarının bulunması zorunludur. Faaliyet ruhsatına sahip kullanıcılar, faaliyete başlamadan önce ilgili Serbest Bölge Müdürlüğü’nün Tescil Bürosu’nda “Sicil Defteri”ne kaydedilirler. Ruhsatta bulunan bilgilerin ve ilgilinin icra edeceği meslek ve ticari faaliyet dalının kaydedilmesinden sonra, ilgiliye bir ticaret veya sınaî sicil numarası ve sicil belgesi verilir. Meslek veya ticari faaliyette değişiklik olması

314 Şeker, s.664.

315 Alacaklıoğlu, s.11.

316 “Soru ve Cevaplarla Serbest Bölgeler Mevzuatı”,

http://www.mkptso.org.tr/sayfa.asp?ContentID=Icerik&id=serbest_b%F6lge, (26.08.2013).

durumunda, Bölge Müdürlüğü’ne bildirilerek sicil kaydına işlettirilmesi gerekmektedir.³¹⁷

Ayrıca Maliye Bakanlığı Vergi Usul Kanunu’nun 8 inci maddesindeki

“Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan her gerçek kişi ile tüzel kişilere bir vergi numarası verilir” hükmünden hareketle, serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmaların vergi kimlik numarası alması gerektiği konusunda Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne 12.02.2001 tarihinde bir yazı yazmıştır. Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nün Serbest Bölge Müdürlüklerine yazdığı yazıda; Serbest Bölgelerde faaliyet gösteren firmaların ister merkez ister şube olsun, vergi kimlik numarası alınması açısından serbest bölge dışında faaliyet gösteren firmalarla aynı esaslara tabi olmaları nedeniyle vergi kimlik numarası almaları gerektiği, ancak kullanıcıların vergi kimlik numarası almalarının vergi dairelerine karşı herhangi bir yükümlülük doğurmayacağı belirtilmiştir. ³¹⁸

Öte yandan 5084 sayılı Kanun ile Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6’ ncı maddesinde 06.02.2004 tarihinden itibaren yapılan değişiklik sonucunda, serbest bölgelerde vergi kanunlarının uygulanmamasına yönelik hüküm yürürlükten kaldırılmış olduğundan, bu bölgelerde faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilerin genel esaslar çerçevesinde Kanun’un yürürlüğe girdiği tarih itibariyle mükellefiyet tesis ettirmeleri gerekmektedir. Ancak belirli bir süre vergi istisnası bulunanlar, istisna kazançlarını beyannameleri üzerinde göstereceklerdir.³¹⁹

Serbest bölgelerde faaliyet gösteren kullanıcılar her türlü ihtiyaçlarının (elektrik, su, gaz, akaryakıt, haberleşme hizmetleri, ulaşım ve toplu taşıma, temizlik, sağlık, ilkyardım ve itfaiye-cankurtaran hizmetleri gibi) karşılanması için ücretleri mukabilinde Bölge Kurucu ve İşleticisi’ne yada işletici yetkililerine müracaat etmeleri gerekmektedir.³²⁰

317 “Soru ve Cevaplarla Serbest Bölgeler Mevzuatı”,

http://www.mkptso.org.tr/sayfa.asp?ContentID=Icerik&id=serbest_b%F6lge, (26.08.2013).

318 Şeker, s.664.

319 Şeker, a.g.e., s.664.

320 Alacaklıoğlu, s.11.

Yabancı yönetici ve vasıflı personel için çalışma izni almak üzere dış ticaret müsteşarlığı serbest bölgeler genel müdürlüğü veya ilgili serbest bölge müdürlüğüne başvuru yapılır. Çalışanlar açısından Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri uygulanır ve sosyal güvenlik kurumlarına sigorta primleri ödenir.³²¹

Bölgede faaliyette bulunan kullanıcılar ile bunların yanlarında bir iş akdine göre çalışan işçiler hakkında yabancı uyruklular da dahil olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır. Ancak, Türkiye ile diğer ülkeler arasında sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmeler varsa, bu sözleşme hükümleri de tatbik olunur. Sosyal Güvenlik Kurumlarına yükümlülerce sigorta primleri döviz veya Türk Lirası olarak ödenebilir. Hak sahiplerine tediyeler ise bu kurumlar tarafından Türk Lirası olarak yapılır.³²²

Ayrıca kullanıcıların çalıştıracakları yabancı yönetici ve vasıflı personel için Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü veya ilgili Serbest Bölge Müdürlüğü’nden “Çalışma İzni” almaları gerekmektedir. Müracaat, "Çalışma İzin Belgesi" almak için hazırlanmış matbu formların ve eklerinin doldurularak imzalanması suretiyle yapılır. Yapılan bu talep, Genel Müdürlük tarafından ilgili mercilerle de koordinasyon sağlanmak suretiyle değerlendirilir ve uygun görülenlere "çalışma izin belgesi" verilir. ³²³

Çalışma izin belgesinin geçerli olabilmesi için İçişleri Bakanlığı’nın oturma (ikamet) izni vermesi de gerekmektedir. Alınan bu çalışma izni hangi bölge için verilmişse yalnızca o bölgeyi kapsar ve kişinin eşini ve 18 yaşını geçmemiş çocukları için de geçerli olur.³²⁴ Kullanıcılar, yanlarında çalıştırdıkları kişilerin bölge içindeki hareket ve davranışlarından, çalışma esnasında üçüncü şahıslara veya bölgeye verdikleri zararlardan müteselsilen sorumludurlar.³²⁵

321 “Türkiye’de Serbest Bölgeler ve Serbest Bölgelerde Şirket Kuruluşu”, http://www.ongoren.av.tr/library/Library0907.aspx, (26.08.2013).

322 Alacaklıoğlu, a.g.e., s.11.

323 “Soru ve Cevaplarla Serbest Bölgeler Mevzuatı”,

http://www.mkptso.org.tr/sayfa.asp?ContentID=Icerik&id=serbest_b%F6lge, (26.08.2013).

324 Alacaklıoğlu, a.g.e., s.11.

325 “Soru ve Cevaplarla Serbest Bölgeler Mevzuatı”,

http://www.mkptso.org.tr/sayfa.asp?ContentID=Icerik&id=serbest_b%F6lge, (26.08.2013).

Serbest bölgelerde haftanın her günü tüm zamanlarda çalışılma imkanı mevcuttur. Ancak, kanuni işlem gerektiren tüm faaliyetler (yükleme-boşaltma, gümrük işlemleri gibi) normal çalışma saatleri içerisinde yapılmak zorundadır. Bunlara ilaveten, bölge içerisinde ikamet yasaklanmıştır. Gece saatlerinde, görevin icap ettiği haller dışında bölge içerisinde kalma imkanı bulunmamaktadır. Bölgeye girecek olan “faaliyet ruhsatı” bulunan gerçek ve tüzel kişiler ile bunların temsilcileri, görevlileri ve işçileri, bölge müdürlüğünce verilen “giriş izin belgesi” almak zorundadırlar. Bu belge belli bir ücret dahilinde bölge müdürlüğünce uygun görülen kişilere verilmektedir.³²⁶

Serbest Bölgedeki işletici, bölge kurucu ve işletici ile kullanıcı firmaların, Serbest Bölge Müdürlüğü’nce belirlenen özel faturayı kullanmak zorunlulukları vardır.

Özel faturanın anlaşmalı matbaalara bastırılması veya notere tasdik ettirilmesine gerek olmamakla birlikte özel faturaların kullanılmadan önce Serbest Bölge Müdürlüğü’ne soğuk damga ile tasdik işlemi yaptırılmalıdır. Serbest Bölgede kullanılacak faturalar istenilen boyutta, renkte ve sayıda olabilecektir. Serbest Bölge Müdürlüğü’nce bir seferde en fazla elli adet fatura onaylanacak ve onaylanan faturaların numaraları “Fatura Tasdik Defterine” kaydedilecektir. Müteakip onaylama sırasında da önceki onaylanan faturaların numaraları ve hangi amaçla kullanıldığı Bölge Müdürlüğü’nce kontrol edilecek, onaysız faturalar geçersiz sayılacaktır. Faturalarda mutlaka fatura sıra numarası bulunacaktır. Bölge içi hizmet faaliyetleri de dahil olmak üzere, hizmet faaliyetinde bulunan bütün kullanıcılar düzenledikleri faturaların örneklerini 3’er aylık dönemler itibariyle; Ocak, Nisan, Temmuz, ve Ekim aylarının 20. gününe kadar bir adet serbest bölge işlem formu ekinde Serbest Bölgeler Müdürlüğü’ne verecektir.³²⁷

Serbest bölge işlem formu ile ilgili işlemler; Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğünün “98/02 sayılı Genelgesi”ne göre yürütülmektedir. Serbest Bölge İşlem Formu, serbest bölgede faaliyette bulunan kişilerin yaptıkları her türlü alım satım işlemi ile ilgili olarak düzenledikleri bir belgedir. Başka bir ifadeyle, serbest bölge

326 Alacaklıoğlu, s.11.

327 Şeker, s.664.

kullanıcısının yurt dışına, yurt içine veya serbest bölge içerisindeki kişiye yaptığı her türlü mal veya hizmet satışı ile ilgili olarak düzenlenmesi gerekmektedir. ³²⁸

Kullanıcılar, Bölgedeki faaliyetleri dolayısıyla yapılmasını istedikleri işlerle ilgili olarak " serbest bölge işlem formu "nu doldurarak Bölge Müdürlüğü'ne vermek ve özel hesaba ödenmesi gereken ücreti bölge gelirlerinin toplanması amacıyla açılmış olan özel hesabın bulunduğu bankalara ödeyip, aldıkları iki makbuz kopyasından birini Bölge Müdürlüğüne verilen " serbest bölge işlem formu " nüshasına ekleyerek İşletici veya B.K.İ. yetkililerine teslim etmek suretiyle, müracaatlarını yaparlar.³²⁹

Özel hesaba ödeme olmadığı hallerde " serbest bölge işlem formu "nun kalan nüshalarının Bölge Müdürlüğünden alınıp, İşletici veya B.K.İ. yetkililerine verilmesiyle müracaat işlemi tamamlanır. " serbest bölge işlem formu ", Kullanıcı ile İşletici veya B.K.İ. arasındaki iş ilişkisini belirtilen, hizmet sözleşmesi niteliğine haiz olup, İşletici veya B.K.İ. yetkililerince bu formun imzalanarak bir nüshasının Kullanıcıya verilmesiyle sözleşme akdedilmiş olur.³³⁰

Nihayet, 1989 yılında Türk Lirasının konvertibl hale getirilmesine rağmen, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nda sadece konvertibl dövizle işlem yapılabileceğine dair bir maddenin bulunması sebebiyle bu madde hükmünce işlem yapılmaktadır. Serbest bölgelerde Merkez Bankası’nca kabul edilen konvertibl dövizlerle işlem yapılabilir ve her türlü ödemeler dövizle yapılmaktadır.³³¹