Lojistik Gelişmelerin Nedenleri ve Önem

Lojistik kavramı ortaya çıktığı ilk günden itibaren bir gelişme göstermiş; artan gereksinimlere ve beklentilere cevap verebilecek, müşteri tatmin düzeyini artırabilecek, firmalara maliyet avantajı sağlayabilecek bir süreç haline gelmiştir. Lojistiğin bu kadar önemli bir süreç haline gelmesinin bir takım nedenleri bulunmaktadır. Bu bölümde bu nedenleri ortaya çıkaran gelişmelerin neler olduğuna ve bu gelişmelerin önemine değinilecektir.

1.1.3.1. Lojistiğin Gelişmesinin Nedenleri

Lojistiğin tarihsel gelişimine bakıldığında en göze çarpan gelişmelerin ABD’de gerçekleştiği görülmektedir. İlk başlarda firmalar açısından önemli olan konu üretimdi ve firmalar üretim sürecini geliştirmek için çeşitli çalışmalar gerçekleştirmekteydi. Daha sonra seri üretim anlayışının yerleşmesiyle, firmaların kapasitesi artmaya başlamış, kapasitelerinin artmasıyla birlikte firmalar verimliliklerini de artırmaya başlamıştır. Bu da büyük firmaların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Büyük firmaların ortaya çıkışıyla beraber üretim, o ülkedeki talebi karşılayacak miktarın çok üstüne çıkmış; firmalar ürettiklerini satabilmek için pazarlama anlayışına yönelmiştir. Artık bir firma için sadece üretmek değil aynı zamanda ürettiği ürünleri pazarlamak da önemli bir hale gelmiştir. Bu kez de firmaların bu ürünleri pazarlayacakları ülkelere ulaştırmalarıyla ilgili sorunlar ortaya çıkmış, bu da firmaları lojistiğe yöneltmiştir. Bu anlayışın yerleştiği ilk zamanlarda

ürünler değişik noktalarda depolanmış, ancak acil talep doğduğu anlarda bu depolar yetersiz kalmış, firmalar yüksek ücretlerle taşımacılık yapmak zorunda kalmıştır18.

Sert bir rekabetin olduğu küresel pazarda, içinde bulunulan dönemde ürünlerin yaşam döngüsü gitgide kısalmakta, müşterilerin artan beklentileri işletmeleri yatırım yapmaya ve lojistik etkinlikler üzerinde yoğunlaşmaya mecbur bırakmaktadır. Bununla beraber iletişim ve taşıma teknolojilerindeki ilerlemenin devam etmesi, lojistik etkinliklerin günden güne geliştirilmesine ve farklı tekniklerle yönetilmesine sebep olmaktadır19. Firmaların 1980’lerde yeni üretim teknolojileri ve izlemleri (stratejileri) bulmaları, maliyetlerinin düşmesine ve farklı pazarları ele geçirmelerine fırsat tanımıştır20. Farklı pazarlara ulaşmaları da lojistik etkinlikler sayesinde gerçekleştirilmiştir. Firmalar lojistik etkinlikleri yerine getirirken aynı zamanda bu lojistik etkinliklerin, sonuç olarak, lojistik sürecin gelişmesine katkı sağlamışlardır. Lojistiğin gelişme nedenlerinin aşağıdaki şekilde sıralanması mümkündür:

1.1.3.1.1. Küresel Ticaret Eğilimi

Her ne kadar ülkeler arasındaki ticaret yüzyıllardır devam etse de yaşam standardının yükselmesi, çok uluslu ticaret anlaşmaları gibi etmenler küresel ticaretin büyümesine katkıda bulunmakta ve lojistik de burada kilit rol oynamaktadır. Uluslararası lojistik yerel/ulusal lojistiğe göre bir takım fırsatlar sunmasına rağmen, beraberinde birçok zorluk ve maliyeti de getirmektedir21.

Küreselleşmeyle birlikte sınırlar ortadan kalkmış, tüketici gereksinimleri birbirine benzemeye başlamış, bir ülkede üretilen mal, iletişim teknolojileri sayesinde diğer ülke tüketicileri tarafından bilinir ve talep edilebilir hale gelmiştir. Firmalar en ucuz ham madde kaynaklarına ulaşma şansına sahip olduklarından ve

18 _{Orhan, a.g.e., s. 15-16.}

19 _{David Simichi-Levi, Philip Kaminsky ve Edith Simichi-Levi, Designing and Managing the} Supply Chain: Concepts, Strategies and Case Studies, Second Edition, McGraw-Hill, Irwin, 2003,

s. 1.

20 _{Simichi-Levi, Kaminsky ve Simichi-Levi, a.g.e., s. 5.} 21 _{Murphy Jr ve Wood, a.g.e., s. 9-10.}

benzer üretim teknolojilerini kullandıklarından ürünlerin üretim maliyetleri birbirlerine çok yakın bir duruma gelmiştir. Böyle bir durumda, benzer kalitedeki mallar birbirine çok yakın fiyatlarla üretilmektedir. Bu nedenle benzer kaliteli ve fiyatlı ürünler arasından tercih yapan tüketiciler kararlarını; istedikleri ürünleri istedikleri zamanda, istedikleri miktarda, istedikleri yerde ve kabul edilebilir bir fiyat düzeyinden sunan firmaların ürünleri yönünde vermektedir. Firmalar, müşterilerinin isteklerini yerine getirebilmek için belli bazı maliyetlere katlanmak zorundadır. Örneğin; Avrupa’daki bir firmanın Amerika’daki talebi karşılayabilmesi için belli bir taşıma, depolama, ambalajlama vs. giderine (masrafına) katlanması gerekmektedir. Bu giderler önemli maliyet kalemleri olduğundan firmalar, bu maliyetleri en düşük düzeylere çekmek için lojistik sürecin geliştirilmesine çaba göstermekte, bu çabalar da lojistiğin günden güne gelişmesini sağlamaktadır. Önceleri, üretici firmalar, bir takım lojistik etkinlikleri tek başlarına gerçekleştirir ve sadece taşıma şirketlerine gereksinim duyarlarken, küreselleşmeyle birlikte uzmanlaşmış lojistik firmalarıyla çalışmaya başlamışlardır. Böylelikle lojistik, bir uzmanlık alanı haline gelmiştir.

1.1.3.1.2. Tüketicilerin Yüksek Değer Talep Etmesi

Lojistik; amacı müşteri memnuniyetini artırmak olan ve gerçekleştirilen etkinlikler boyunca ürüne değer katan bir süreçtir. Ürünü değerli kılan, tüketicilerin beklentilerini karşılayabilme dereceleridir. Lojistik süreç ne kadar iyileştirilirse, ürüne o kadar fazla değer katılabileceğinin anlaşılmasıyla lojistiğin geliştirilmesi için çeşitli çabalar gösterilmiştir. Müşteri beklentilerinin gün geçtikçe yükselmesi lojistik süreçlerin daha da iyileşmesine ve sonuç olarak lojistiğin gelişmesine neden olmaktadır. Belli bir takım zorlukların yaşanması, firmaları, süreçlerini geliştirmeye yönlendirmektedir. Örneğin; çok uluslu bir firmanın farklı ülkelerdeki müşterileri “değer”i farklı şekillerde algılamaktadır. Farklı algılara sahip müşteri grupları yönetim tarafından belirlenerek onlara en uygun ve en fazla fayda sağlayacak olan lojistik sürecin geliştirilmesi için araştırmalar gerçekleştirilmekte ve süreçler tasarlanmaktadır22. Firmalar tarafından gerçekleştirilen tüm bu etkinlikler lojistiğin gelişimine katkı sağlamaktadır.

22 _{Gourdin, a.g.e., s. 11.}

1.1.3.1.3. Bilgi Teknolojilerinin Sürekli Gelişmesi

Bilgi teknolojileri günden güne gelişimini sürdürmekte ve firmaları da bu değişime uymaya zorlamaktadır. Çünkü değişime ayak uydurmayan firmalar uluslararası arenada rekabetin dışında kalmaya mecbur kalacaklardır. Teknolojik ilerlemeler lojistik alanda da etkisini göstermekte, gerek donanım gerekse yazılım anlamında lojistiğe birçok katkı sağlamaktadır. Teknoloji sayesinde geliştirilen ürünlerle işlemlerin süresi daha da kısalmakta, iletişim kolaylaşmakta, herkesin bilgiye kolaylıkla ulaşması sağlanmakta ve sürekli bir gelişim gerçekleşmektedir. Teknolojide meydana gelen her ilerleme, lojistik süreçlere de bir şekilde yansımakta ve lojistiğin gelişimine neden olmaktadır.

1.1.3.1.4. Envanter Anlayışının Değişmesi

Tarihsel olarak bakıldığında envanterin amacı; yerel müşterilerin ve iç müşterilerin isteklerini karşılamak, müşteriler talepte bulunduktan sonra bekleme, üretimin aksaması, teslimatın gecikmesi gibi bu konuyla ilgili sorunların olmasını engellemekti. Ancak; firmaların üretim süreçlerinde değişikliğe gitmeleri, yeni üretim yöntemleriyle çalışmaya başlamaları, sıfır stok, tam zamanında üretim gibi alternatiflere yönelmeleri envanter anlayışının değişmesine neden olmuştur. Aynı şekilde firmalar, dağıtım aşamasındaki bir ürünü depolarda bekletmek ve bunun için ek bir maliyete katlanmak yerine, müşteriden talep geldiği andan itibaren, teslimatı en kısa sürede gerçekleştirebilecek lojistik süreçlere yönelmişlerdir. Tüm bu anlayış ve uygulama değişiklikleri yeni lojistik süreçlerin ortaya çıkmasıyla birlikte lojistiğin gelişmesine de neden olmuştur.

1.1.3.1.5. Çevreye Karşı Olan Duyarlılığın Artması

Lojistik süreç içerisindeki birçok etkinliğin çevre üzerinde olumsuz etkileri olabilmektedir. Örneğin; lojistik süreç içerisinde yer alan taşıma etkinlikleri sonucunda; hava, su ve gürültü kirliliği ortaya çıkabilmektedir ya da ambalajlama sırasında kullanılan maddelerin çevreye zarar vermesi söz konusu olabilmektedir.

Ancak, toplumda çevre bilincinin giderek artması nedeniyle, bu etkinliklerin lojistik süreç içerisinde çevreye zarar vermeden gerçekleştirilmesi için sürekli çaba harcanmaktadır. Bu çabalar gösterilmediği takdirde firmalar, çeşitli ülkelerde bir takım giriş engelleriyle karşılaşabilmektedir. Konuya bu yönüyle bakıldığında, çevre bilincinin artmasının lojistiği değişime ve gelişime zorladığı dikkat çekmektedir.

1.1.3.2. Lojistiğin Gelişmesinin Önemi

Lojistiğin gelişmesinin nedenlerine değinildikten sonra lojistiğin öneminden söz edilecek olunursa, birçok nokta dikkat çekmektedir. Öncelikle lojistik, bütünleşik birçok etkinliğin yerine getirildiği karmaşık bir süreçtir. Üretim kaynaklarının ve müşterilerin, dünyanın farklı ülkelerinde ya da ülkelerin farklı bölgelerinde olduğu düşünüldüğünde lojistik olmadan pazarlamanın, üretimin ve uluslararası ticaretin gerçekleşmesinin çok zor olduğu görülmektedir23. Lojistiğin; üretimin, pazarlamanın ve uluslararası ticaretin gerçekleşmesine olanak vermesi, lojistiği önemli kılan etkenlerden biri olarak gösterilebilmektedir. Lojistiğin yer ve zaman faydası sağlaması, istenen ürünün istenen zamanda, istenen yerde bulunması da lojistiği önemli kılan bir diğer etken olarak görülebilmektedir.

Firmaların, benzer kalitedeki ürünleri benzer fiyat düzeylerinden sunabildiklerinden daha önce söz edilmişti. Bu noktada firmalar rekabet avantajı elde etmek için fark yaratmak zorundadırlar. Bu farklılığı en etkili şekilde ortaya koyabilecekleri alanlardan birisi de, lojistiktir. Lojistik etkinliklerde farklılık, firmaların rakiplerinden farklı hizmetler sunmasını ifade etmektedir. Örneğin bir müşteri; firmaya teslim ettiği kargonun hangi gün ve saat kaçta ulaşacağını bilmek yerine; kargosunu, yola çıktığı andan itibaren internet aracılığıyla takip etmeyi tercih edebilmektedir24. Bu durumda, internet destekli hizmeti sunan firmanın talep edilirliği artar ve lojistik etkinliklerdeki farklılık sayesinde rakiplerine göre üstünlük sağlamış olur.

23 _{Donald J. Bowersox, David J. Closs ve M. Bixby Cooper, Supply Chain Logistics Management,}

Mc. GrawHill Ed., New York, 2002, s. 31.

24_{Atilla Yıldıztekin, “Lojistiğin Yarattığı Fark”, Dünya Gazetesi, Şubat, 2001,}

Ayrıca lojistik süreçlerin iyileştirilmesi sayesinde firmalar maliyetlerini en küçükleyebilmektedir (minimize edebilmektedir). Ürün fiyatının belirlenmesinde önemli bir kalem olan lojistik maliyetlerin düşürülmesi, ürün fiyatının da düşmesine neden olur. Böylelikle, daha düşük bir fiyatla pazara giren firma, rakiplerine göre fiyat konusunda da bir üstünlük sağlamış olur. Bunun yanı sıra; lojistik, firmaların ucuz ham madde kaynaklarına, yeni pazarlara ulaşmalarına olanak vermekte ve üretim verimliliğinin artırılmasına da katkı sağlamaktadır25.

Lojistik sadece mal ve hizmet üreten işletmeler için değil aynı zamanda ülke ekonomileri açısından da önem taşımaktadır. Lojistik etkinlikler sonucu elde edilen gelirler, ekonomiyi de olumlu yönde etkilemektedir.

Sonuç olarak; ticaretin küreselleşmesi, tüketicilerinin beklentilerinin artması, teknolojideki ilerlemenin sürekliliği ve çevre bilincinin artması gibi etmenler lojistiğin gelişim nedenleri olarak gösterilirken; lojistiğin yer ve zaman faydası yaratması, firmaların rakiplerinden farklı olmalarına olanak tanıması, maliyetleri düşürmesi, rekabet avantajı sağlaması ve ülke ekonomilerine katkısı lojistiğin önemini ortaya koyan ögelerdir. Lojistik ile; maliyet yönetiminde etkinlik artmakta, planlamada etkinlik ve izlemsel yaklaşım sağlanmakta, zaman yönetimi önem kazanmakta, gelişen zamanın değişen koşullarına uygun çözüm yolları ve seçenekler (alternatifler) üretilerek cevap verilebilmektedir26.