Lisans alanın lisans konusu ürüne rakip malları üretmemesi ya da satmaması ile ilgili sözleşme yükümlülükleridir. Rekabet etmeme yasağı genellikle lisans konusu korunan hakkın varlığından çıkan hak olarak görülmemekte ve buna ilişkin şartlar Rekabet Hukukunun getirdiği yasaklar içinde değerlendirilmektedir369. Lisans veren
367 RKK, 04- 26/286-64 sayılı ve 15.04.2004 tarihli karar (karar tam metni için bkz.
http://www.rekabet.gov.tr/dosyalar/kararlar/karar804.pdf).
368 RKK, 02-02/17-2 sayılı ve 15.01.2002 tarihli karar (karar tam metni için bkz.
http://www.rekabet.gov.tr/dosyalar/kararlar/karar327.pdf).
369 ÖZDEMĐR, Oktay, Saibe, Sınai Haklara Đlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet Hukuku Düzenlemelerinin Lisans Sözleşmelerine Uygulanması, Beta Basım, Đstanbul 2002, s. 230.
lisans sözleşmesiyle, sözleşme konusu patent ve knowhow’ını geliştirirken yapmış olduğu yatırım harcamasının karşılığını lisans alanın rekabetçi varlıkları ve kaynakları sayesinde geri almayı hedeflemektedir. Bu sebeple, sözleşme süresince lisans alanın rakip faaliyetlere yoğunlaşarak lisanstan beklenen faydaları azaltmayacağı garantisini aramaktadır370.
Beck’s anlaşmasında, “Beck’in yazılı onayını almadan Efesin anlaşma süresince Beck’s birasının benzer tipinde herhangi bir diğer Avrupa birasını üretmesi, ithal etmesi, dağıtması, satması ya da bunlarla ilgili yatırımlarda bulunmasını”
yasaklayan hükmü bu çerçevede değerlendirilmiştir. Bu tür yasakların, RKHK’nun 4.
maddesini ihlal ettiğine, rekabeti sınırlayıcı ve anlaşmayı menfi tespit belgesi almaktan alıkoyan bir yükümlülük olduğuna karar verilmiştir. Bununla birlikte Kurul, yine bu kararlarda rekabet etme yasağının bazı koşullar altında yarattığı; yeni bir markanın piyasaya girebilmesini, yeni ürününün pazarda tutunabilmesini sağlaması gibi etkinlikler sebebiyle, belirli bir süre için, 4. madde uygulamasından muaf tutulabileceğine hükmetmiştir. Beck’s kararı ile Nine West Group Inc. ve Park Bravo Dıs Ticaret A.S. arasında yapılan “Dağıtım ve Lisans Anlaşması”na menfi tespit belgesi verilmesi veya muafiyet tanınması talebinde, sözleşmenin sona ermesinden sonraki dönem için lisans alana rekabet etme yasağı getiren hükümler de rekabet ihlali olarak kabul edilmiştir. Ancak 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalar Hakkındaki Tebliğ’in 5.
maddesinin 2. fıkrası uyarınca; üç koşulun varlığı halinde buna izin verilebileceği ifade edilmiştir. Bu koşullar; anlaşma konusu mal ya da hizmetlerin rakip olması, yasaklamanın anlaşma süresince alıcının faaliyette bulunduğu tesis ya da arazi ile sınırlı olması, aktarılan know how’ın korunması için zorunlu olmasıdır371.
Kurul, Anadolu Efes Biracılık ve Malt Sanayii A.S. ile Carlton and United Beverages Limited ve Foster’s Group Limited arasında imzalanan Foster’s markalı bira üretimi ve dağıtımına dair inhisarı marka lisansı anlaşması hakkında verdiği kararda372 da rekabet etmeme yükümlülüğünü incelemiştir. Kurul, bu kararda inceleme konusu anlaşmanın RKHK’nun 5. maddesi uyarınca muafiyetten yararlanabilmesi için içerdiği
370 ANGI, Gözlükaya, Fatma, “Lisans Sözleşmelerinde Yer Alan Bazı Hükümlere Đlişkin Rekabet Hukuku Uygulaması”, Rekabet Dergisi, S.23, s. 18.
371 ANGI, s. 19.
372 31.3.2005 tarih, 05-20/234-69 sayılı karar.
rekabet etmeme yükümlülükleri ile ilgili bazı koşulların uygulanmasını zorunlu tutmuştur. Anılan lisans sözleşmesinde, Foster’s Grubu’nun Türkiye’de Foster’s dışında başka bir bira türünü satmayı düşündüğünde öncelikle bu işi Efes’e teklif edeceği, anlaşma sağlanamazsa ancak o zaman başka bir teşebbüse teklif götürebileceği düzenlenmiştir. Efes’e tanınan bu öncelik hakkı, Foster’s Grubu ile Efes arasında kurulacak sıkı ticari ilişkinin ve sözleşme süresince teşebbüslere getirilen rekabet etmeme yükümlülüğünün bir neticesidir. Bununla birlikte, Foster’s Grubu’nun Efes’e götürdüğü teklifin Efes tarafından kabul edilmemesi durumunda, Foster’s Grubu’nun başka bir teşebbüse sunduğu teklifin Efes’e sunulan tekliften daha avantajlı olmayacağı da sözleşmede düzenlenmektedir. Böylece, Efes, Foster’s Grubu’nun Foster’s haricinde başka bir birayı, Efes dışındaki bir kanalla, Türkiye pazarına sunmasını önemli ölçüde engelleyebilme olanağını elde etmektedir. Söz konusu düzenlemenin, bildirim konusu anlaşmadan beklenen faydanın sağlanabilmesi için zorunlu olandan daha fazla rekabeti kısıtlayıcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır373.
Kurul, Bimaş’ın kuruluş sözleşmesine ilişkin muafiyet/menfi tespit talebiyle ilgili olarak; sözleşmeye, sözleşmenin rekabet yasağı başlıklı 34. maddesinin sözleşmeden çıkarılması ve fiilen uygulanmaması şartıyla muafiyet verilebileceğine karar vermiştir374.
Nitekim, Pınar Süt (Sodima)375 kararında Kurul, uzun süreli rekabet etme yasaklarının rekabet üzerinde olumsuz etkiler doğurabileceğini belirttikten sonra yeni bir markanın piyasaya girebilmesi ve yeni ürününün pazarda tutunabilmesi amacıyla lisans alanın belirli bir süre rakip ürünler ile ilgili faaliyetlerde bulunmama yükümlülüğü altına sokulabileceğine karar vermiştir.
373 ANGI, s. 20
374 Bu kararın yerinde olmadığını savunan yazar, sözleşmenin, sadece “rekabet yasağı” başlıklı maddesinin çıkarılarak hükmün uygulanmaması şartına bağlı olarak, 4054 sayılı Kanun m. 5’teki şartları taşır hale geldiğinin kabul edilmesi ve böylece sözleşmeye muafiyet tanınması eleştirilmesi gerektiğini belirterek, m. 5 ile getirilmiş olan muafiyet sisteminin esasen m. 4 kapsamındaki anlaşmalara uygulanabilmesi için söz konusu anlaşmanın bu maddede dört bent halinde sayılmış olan koşulların tümünü taşıması gerekmektedir. Söz konusu sözleşmede ise, sözü edilen rekabet yasağı maddesinin çıkarılması halinde bile özellikle rekabetin zorunlu olandan fazla kısıtlanmaması şartının gerçekleşmesinin kesinlikle mümkün olmadığı ve ilgili piyasada teşebbüsler açısından herhangi bir etkinliğin sağlanmadığı, her ne kadar Kurul böylece sözleşmenin amacını ve anlamını yitireceğini varsayarak bu yaklaşımı sergilemiş olsa da, bir anlaşmanın kendisi ile uygulamasını birbirinden ayrı olarak değerlendirilmesinin sağlıklı sonuçlar doğurmayacağı kanaatindedir (GEÇGĐL, Ali, Bayram, Medya Piyasalarında Hukuki Düzenlemeler Ve Rekabet Hukuku Uygulamaları, Rekabet Kurumu, Ankara 2005, s.64,65).
375 04-46/594-145 sayılı 08-07-2004 Tarihli karar. Kararın tam metni için bkz: www.rekabet.gov.tr.
III. DĐĞER REKABET YASAKLARI
Yukarıda anlatılan rekabet yasakları dışında taraflar kendi aralarında sözleşme özgürlüğü çerçevesinde farklı sözleşmeler yapabilirler. Rekabet etmeme yükümlülüklerine ek olarak, yan sınırlama olarak geçerliliği incelenmek üzere Rekabet Kurulu’nun önüne, rekabeti sınırlayan nitelikte, personel istihdam etmeme yükümlülüğüne376, sır saklama yükümlülüğüne, üretime377 ve münhasır lisans devrine378 ilişkin anlaşmalar da gelmiştir. Kurul, bunları da rekabet yasaklarıyla aynı ölçütler çerçevesinde değerlendirerek, somut olayın koşullarına göre, bunların da geçerli birer yan sınırlama teşkil edebileceğine hükmetmiştir379.