Kuru denemede bitki boyu

Kuru denemeye ait 5 ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel 10 F1

generasyonunun bitki boyuna ait ön varyans analiz sonucu Çizelge 4.42‟de verilmiĢtir. Çizelgede görüldüğü gibi, bu özellik yönüyle genotiplerin arasındaki farklılık %1 düzeyinde önemli çıkmıĢ ve kalıtım analizleri yapılmıĢtır.

Çizelge 4.42. Kuru Denemede Genotip ve Melezlerin Bitki Boyuna Ait Ön Varyans Analizi

Kaynaklar SD KT KO

Tekerrür 1 11.285 11.285

Ebeveny ve Melezler (Genotip) 14 4986.627 356.188**

Hata 14 156.755 11.197

Genel 29 5154.667

Kuru denemeye ait 5 ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel melez kombinasyonlarına ait bitki boyu değerleri Çizelge 4.43‟de sunulmuĢtur.

Çizelge 4.43. Kuru Denemede Genotip ve Melezlerin Bitki Boyları (cm)

1 2 3 4 5 Konya 2002 (1) 90.7 132.3 111.8 120.6 94.9 YÇ 45 (2) 122.3 127.7 121.8 127.9 Gerek 79 (3) 103.5 122.3 113.7 YÇ 52 (4) 115.0 122.7 Ahmetağa (5) 92.9 Melez ortalaması 119.6 Anaç ortalaması 104.9 Genel ortalama 114.7 AÖF (%5): 7.18

Çizelge 4.43‟de görüldüğü gibi, kuru Ģartlarda denenen genotiplerin bitki boyları genel ortalaması 114.7 cm olurken, anaçların ortalaması 104.9 cm ve melezlerin ortalaması ise 119.6 cm olmuĢtur. Anaçlardan en düĢük bitki boyu değerini (90.7 cm) Konya 2002 çeĢidi verirken, en yüksek değeri (122.3 cm) YÇ 45 genotipi vermiĢtir. Melezlerde ise en düĢük bitki boyu 94.9 cm ile Konya 2002 x Ahmetağa melez kombinasyonunda belirlenirken, en yüksek 132.3 cm ile Konya 2002 x YÇ 45 melez kombinasyonunda belirlenmiĢtir. Akçura (2006)‟ya göre Konya 2002, Ahmetağa ve Gerek 79‟a ait boylar orta, YÇ 45 ile YÇ 52 ise uzun boylu genotipler grubunda yer almıĢtır. YÇ 45 ve YÇ 52 genotipleri ile melez kombinasyonlarının uzun boylu olmaları, boğum ve boğum aralarında biriktirilen kuru maddenin daha sonra bitkide kullanımı açısından kuru Ģartlar için önem arz etmektedir. Bu nedenle kuru Ģartlarda hem ebeveynlerin baĢka genotiplerin boyunun uzatılmasına yönelik melezlemelerde kullanılması hem de mevcut kombinasyonların uzun boylu genotip elde etmede takip edilmesi önemli gözükmektedir.

4.4.2.1.1. Kuru denemede bitki boyuna ait genetik komponentler

Kuru denemeye ait 5 ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel 10 F1

generasyonunun bitki boylarına ait genetik komponentler Çizelge 4.44‟de gösterilmiĢtir. Dominantlık varyansının (H1) (355.019) eklemeli varyantsan (D) (183.993) büyük

etki değerinin (D-H1) 1‟in altında çıkması (-171.027) dominant gen etkilerinin eklemeli

gen etkilerinden fazla olduğunu göstermektedir. Ortalama dominantlık derecesinin (H1/D)1/2 1‟den büyük olması (1.389) üstün dominantlığın var olduğunu

kanıtlamaktadır. Ebeveynlerin dominant genlerin sayısının resesif gen sayısına oranının (KD/KR) 1‟e yakın olması (0.961) dominant ve resesif gen sayılarının eĢit olduğu anlamına gelmektedir. Dominant ve resesif allellerin oranının (H2/4H1) (0.348) 0.25

değerinden farklı çıkması dominant ve resesif allellerin frekanslarının eĢit olmadığını göstermektedir. GeniĢ anlamda kalıtım derecesi yüksek (0.830) ve dar anlamda kalıtım derecesi orta derecede bulunmuĢtur (0.322). Bu özelliğin eklemeli olmayan gen etkisi altında olması, üstün dominantlığın olması ve dar anlamda kalıtım derecesinin orta düzeyde olması, kuru koĢullar için yapılacak çeĢit geliĢtirme çalıĢmalarında bu özelliğe göre yapılacak seleksiyonların ileri generasyonlarda yapılmasının gerekliliğine iĢaret etmektedir. Bitki boyu özelliğinin kalıtımı konusunda yapılan çalıĢmalarda Ketata ve ark. (1976), Kan ve Sade (2000), Tulukcu ve Sade (2005) ve Göçmen (2006) ekmeklik buğdayda bitki boyu üzerine eklemeli olmayan gen etkilerinin önemli olduğunu tespit ederek araĢtırma sonuçlarımıza benzer sonuçlar elde etmiĢlerdir. Yine bu konuda araĢtırma yapan Edwars ve ark. (1976), Javaid ve ark. (2001) Toklu (2001) ve Yıldırım (2005) ise ekmeklik buğdayda bu özelliğin eklemeli gen etkisi altında olduğunu bildirmiĢlerdir. Arshad ve Chowdhry (2002), ekmeklik buğdayda sulu koĢullarda bitki boyu üzerine eklemeli genlerin etkisini önemli bulurken, kuru koĢullarda eklemeli olmayan genlerin etkisini önemli bulmuĢlardır. Kan ve Sade (2000), Tulukcu ve Sade (2005) ve Göçmen (2006) ekmeklik buğdayda yapmıĢ oldukları araĢtırmalarda bu özellik için geniĢ anlamda kalıtım derecesini yüksek, dar anlamda kalıtım derecesini düĢük bulmuĢlardır. Topal ve Soylu (1998) ise makarnalık buğdayda bu özellik için dar anlamda kalıtım derecesinin yüksek olduğunu belirlemiĢlerdir.

Çizelge 4.44. Kuru Denemede Genotip ve Melezlerin Bitki Boylarına Ait Genetik Komponentler

Genetik Komponentler Parametre

Eklemeli Gen Etkileri (D) 183.993

Genlerin Dominant Etkileri Varyansı (H1) 355.019

Gen DağılıĢına Göre DüzeltilmiĢ Dominantlık Varyansı (H2) 494.572

Heterozigot Lokusun Dominantlık Etkisi (h2_{) 548.101}

Ortalama Dominantlık Derecesi (H1/D)1/2 1.389

Dominant ve Resesif Allellerin Oranı H2/4H1 0.348

Ebeveynlerin Dominant Genlerin Sayısının Resesif Gen Sayısına Oranı (KD/KR) 0.961

Gen Etki Değeri (D-H1) -171.027

GeniĢ Anlamda Kalıtım Derecesi (H2_{) 0.830}

Kuru denemeye ait 5 ekmeklik buğday genotipi ve yarım diallel melez kombinasyonunda. bitki boyu açısından genel ve özel kombinasyon etki değerleri Çizelge 4.45.‟de verilmiĢtir. Genel kombinasyon etki değeri bütün anaçlarda %1 düzeyinde önemli olup, YÇ 45 ve YÇ 52 genotipleri pozitif önemli (sırasıyla 9.457, 4.200); Konya 2002 ve Ahmetağa çeĢitleri negatif önemli (-6.714ve -6.157) etkiye sahip olmuĢtur. Melezler arasında özel kombinasyon etki değeri bakımında en yüksek değeri 14.890 ile Konya 2002 x YÇ 45 melezi verirken, en düĢük değeri -6.895 ile Konya 2002 x Ahmetağa melezi vermiĢtir. Konya 2002 x Gerek 79, YÇ 45 x Gerek 79 ve Gerek 79 x YÇ 45 melez kombinasyonları %5 düzeyinde olmak üzere diğer melezlerin tamamında özel kombinasyon etki değeri %1 düzeyinde önemli bulunmuĢtur. YÇ 45 x YÇ 52 ve Konya x Ahmetağa melez kombinasyonları negatif önemli özel kombinasyon etki değerine sahip olurken, diğer tüm melez kombinasyonları pozitif önemli etki değerlerine sahip olmuĢtur. Kuru koĢullarda orta ve orta-uzun boylu genotip geliĢtirilmesi belirli biomas oluĢturarak makineli hasadın mümkün olabilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Bitki boyu uzunluğunu artırıcı yönde YÇ 45 ve YÇ 52 genotipleri, azaltıcı yönde ise Konya 2002, Gerek 79 ve Ahmetağa çeĢitlerinin kuru Ģartlar için yapılacak melezleme çalıĢmalarında anaç olarak kullanılma potansiyelinde olduğu ifade edilebilir. Çok uzun boylu olup ta yatmaya hassas olan hastalıklara toleranslı, kalite değerleri yüksek ve özelliklede yüksek verim gibi özellikleri bulunan çeĢitlerin yatmadan kaynaklı verim düĢüklüklerinin (Kelbert ve ark., 2004) önüne geçmek ve bitki boyunu makul seviyede azaltmak adına Konya 2002 ve Ahmetağa çeĢitleri kullanılabilir. Konya 2002 x Ahmetağa ve YÇ 45 x YÇ 52 melez kombinasyonları kuru koĢullarda, bitki boyunu azaltan ve geri kalan diğer tüm kombinasyonlar bitki boyunu artırıcı yönde melez popülasyonlar olarak takip edilebilir nitelikte görülmüĢtür. (Çizelge 4. 45).

Çizelge 4.45. Kuru Denemede Genotip ve Melezlerin Bitki Boyuna Ait Genel ve Özel Kombinasyon Yeteneği Etki Değerleri

1 2 3 4 5 Konya 2002 (1) -6.714** 14.890** 4.633* 8.448** -6.895** YÇ 45 (2) 9.457** 4.362* -6.524** 9.833** Gerek 79 (3) -0.786 4.219* 5.976** YÇ 52 (4) 4.200** 9.990** Ahmetağa (5) -6.157**

4.4.2.1.2. Kuru denemede bitki boyuna ait melez gücü

Kuru denemede bitki boyu bakımından anaç ortalaması (heterosis) ve üstün anaca göre (heterobeltiosis) melez güçleri Çizelge 4.46‟da verilmiĢtir.

Çizelge 4.46. Kuru Denemede Melezlerin Bitki Boyuna Ait Melez Gücü Değerleri (%) YÇ 45 (2) Gerek 79 (3) YÇ 52 (4) Ahmetağa (5) Konya 2002 (1) Hs 23.94* 15.14* 17.26* 3.38 Hb 8.18** 8.02* 4.87** 2.15 YÇ 45 (2) Hs 13.11* 2.65 24.66* Hb 4.42 -0.41 4.58** Gerek 79 (3) Hs 11.95* 15.78* Hb 6.35* 9.86** YÇ 52 (4) Hs 18.04* Hb 6.70* Ortalama heterosis (Hs)………..: 14.59 Ortalama heterobeltiosis (Hb)...: 5.47 AÖF (%5): 7.18, AÖF (%1): 9.96; ** %1. *%5 düzeyinde önemli

Kuru denemeye ait bitki boyu açısından heterosis (Hs) değerleri; Konya 2002 x YÇ 45, Konya 2002 x Gerek 79, Konya 2002YÇ x 52, YÇ 45 x Gerek 79, YÇ 45 x Ahmetağa, Gerek 79 x YÇ 52, Gerek 79 x Ahmetağa ve YÇ 52 x Ahmetağa melezlerinde %5 düzeyinde pozitif-önemli (sırasıyla 23.94, 15.14, 17.26, 13.11, 24.66, 11.95, 15.78 ve 18.04) bulunmuĢtur. Bitki boyu heterobeltiosis (Hb) değerleri Konya 2002 x YÇ 45 %1, Konya 2002 x Gerek 79 %5, Konya 2002 x YÇ 52 %1, YÇ 45 x Ahmetağa %1, Gerek 79 x YÇ 52 %5, Gerek 79 x Ahmetağa %1 ve YÇ 52 x Ahmetağa melezlerinde %5 düzeyinde pozitif-önemli (sırasıyla 8.18, 8.02, 4.87, 4.58, 6.35, 9.86 ve 6.70) olmuĢtur. Kuru Ģartlarda bitki boyu bakımından hem ortalama heterosis değerinin (14.59) hem de heterobeltiosis değerinin (5.47) pozitif olmasından dolayı, bu popülasyonlardan kuru Ģartlarda uzun boylu hatlar geliĢtirme potansiyelinin olduğu görülmektedir. Benzer araĢtırmalarda bitki boyu özelliği için buğdayda heterosis ve heterobeltiosis değerlerini Soylu (1998) sırasıyla %8.4 ve %-0.65, Kan ve Sade (2000) %-3.82 ve -7.16, Tulukcu ve Sade (2005) %10.68 ve 5.37, Yıldırım (2005) %5.54 ve % -1.99 ve Göçmen (2006) %16.77 ve %9.99 olarak hesaplamıĢlardır.