Kurağa Duyarlılık Ġndeksi

Kurağa duyarlılık indeksi kuru ve sulu Ģartlarda yetiĢtirilen genotiplerin verimleri üzerinden hesaplanmaktadır. Genotiplerin kurağa dayanıklılık yönünden sınıflandırılmasında; kuru koĢullarda, sulu koĢullara göre meydana gelen verim azalması temel alınarak belirlenmektedir (Bruckner ve Frohberg 1987; Öztürk, 1998). DüĢük indeks değeri kurağa tolerans parametresi olarak kullanılmaktadır. Ancak düĢük kurağa duyarlılık indeksi gösteren genotipler kurak Ģartlara dayanıklılık gösterirken, iyi Ģartlarda verimleri düĢük olmaktadır (Dencic ve ark. 2000).

Sulu ve kuru denemelerin verimlerinden hesaplanan 5 ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel 10 F1 generasyonunun kurağa duyarlılık indeksi bakımından

ön varyans analiz sonucu Çizelge 4.87‟de sunulmuĢtur. Çizelgede görüldüğü gibi, bu özellik yönüyle genotipler arasındaki farklılık %1 düzeyinde önemli çıkmıĢ ve kalıtım analizlerine gidilmiĢtir.

Çizelge 4.87. Ekmeklik Buğday Genotip ve Melezlerin Kurağa Duyarlılık Ġndeksine Ait Ön Varyans Analizi

Kaynaklar SD KT KO

Tekerrür 1 0.010 0.010

Ebeveny ve Melezler (Genotip) 14 0.600 0.043**

Hata 14 0.148 0.011

Genel 29 0.759

VK: %10; ** %1 düzeyinde önemli

5 ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel 10 F1 generasyonunun

kurağa duyarlılık indeksi değerleri Çizelge 4.88‟de verilmiĢtir.

Çizelge 4.88. Ekmeklik Buğday Genotip ve Melezlerinin Kurağa Duyarlılık Ġndeksleri

1 2 3 4 5 Konya 2002 (1) 0.97 0.91 0.66 0.74 0.91 YÇ 45 (2) 1.13 1.15 1.09 1.15 Gerek 79 (3) 1.07 1.07 0.90 YÇ 52 (4) 1.02 0.92 Ahmetağa (5) 1.06 Melez ortalaması 0.95 Anaç ortalaması 1.05 Genel ortalama 0.98 AÖF (%): 0.22

Çizelge 4.88‟de takdim edildiği gibi, genotiplerin kurağa duyarlılık indeksi genel ortalaması 0.98 olurken; anaçların ortalaması 1.05 ve melezlerin ortalaması ise 0.95 olmuĢtur. Anaçlardan en düĢük kuraklık indeksi değerine (0.97) Konya 2002 çeĢidi, en yüksek değere ise (1.13) YÇ 45 genotipi sahip olmuĢtur. Melezlerde ise en düĢük kuraklığa duyarlılık indeksi 0.66 ile Konya 2002 x Gerek 79 melez kombinasyonunda olurken, en yüksek 1.15 ile YÇ 45 x Gerek 79 ve YÇ 45 x Ahmetağa melez kombinasyolarında olmuĢtur.

4.5.1. Kurağa duyarlılık indeksine ait genetik komponentler

BeĢ ekmeklik buğday genotipi ve bunların yarım diallel 10 F1 generasyonunun

kurağa duyarlılık indeksine ait genetik komponentler Çizelge 4.89‟da gösterilmiĢtir. Çizelgede görüldüğü gibi, dominantlık varyansının (H1) (0.076) eklemeli varyanstan

(D) (0.004) büyük çıkması bu karakterin eklemeli olmayan gen etkisinde olduğunu göstermektedir. Gen etki değerinin (D-H1) negatif çıkması (-0.072) dominant gen

etkilerinin eklemeli gen etkilerinden fazla olduğu anlamına gelmektedir. Ortalama dominantlık derecesinin (H1/D)1/2 1‟den büyük olması (4.591) üstün dominantlığa iĢaret

etmektedir. Ebeveynlerin dominant genlerin sayısının resesif gen sayısına oranının (KD/KR) 1‟den küçük olması (0.555) resesif allellerin gen frekansının üstün olduğunu göstermektedir. Dominant ve resesif allellerin oranının (H2/4H1) (0.247) 0.25 değerine

yakın olması dominant ve resesif allellerin frekansının birbirine yakın olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Kurağa duyarlılık indeksi üzerinde eklemeli olmayan genlerin etkili olması, geniĢ anlamda kalıtım derecesinin orta, dar anlamda kalıtım derecesinin çok düĢük olması, bu özellik üzerinde çevrenin etkisinin büyük olduğunu ve bu özelliğe bağlı seçimin durulmanın daha stabil olduğu geç generasyonlarda yapılmasının uygun olacağına iĢaret etmektedir.

Çizelge 4.89. Ekmeklik Buğday Genotip ve Melezlerinin Kurağa Duyarlılık indekslerine Ait Genetik Komponentler

Genetik Komponentler Parametre

Eklemeli Gen Etkileri (D) 0.004

Genlerin Dominant Etkileri Varyansı (H1) 0.076

Gen DağılıĢına Göre DüzeltilmiĢ Dominantlık Varyansı (H2) 0.075 Heterozigot Lokusun Dominantlık Etkisi (h2

) 0.022

Ortalama Dominantlık Derecesi (H1/D) 1/2

4.591

Dominant ve Resesif Allellerin Oranı H2/4H1 0.247

Ebeveynlerin Dominant Genlerin Sayısının Resesif Gen Sayısına Oranı (KD/KR) 0.555

Gen Etki Değeri (D-H1) -0.072

GeniĢ Anlamda Kalıtım Derecesi (H2_{) 0.567}

Dar Anlamda Kalıtım Derecesi (h2_{) 0.033}

Kurağa duyarlılık indeksi açısından genel ve özel kombinasyon etki değerleri Çizelge 4.90‟da sunulmuĢtur. Anaçlar arasında en yüksek genel kombinasyon etki değerini 0.095 ile YÇ 45 genotipi verirken, en düĢük -0.106 ile Konya 2002 çeĢidi vermiĢtir. Genel kombinasyon etki değeri YÇ 45 genotipinde pozitif önemli olurken, Konya 2002 çeĢidi negatif-önemli etkiye sahip olmuĢtur. Melezlerden Konya 2002 x Gerek 79 ve Konya 2002 x YÇ 52 negatif-önemli özel kombinasyon etki değerlerine

(sırasıyla -0.224, -0.130 ve -0.099) sahip olmuĢlardır. Diğer melez kombinasyonlarında ise özel kombinasyon etki değeri bakımından önemlilik olmamıĢtır. Kurağa tolerans bakımından kurağa duyarlılık indeksinin düĢük değerde olmasının istenmesinden dolayı, burada negatif etki değerine sahip genotip ve kombinasyonlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle Konya 2002 çeĢidi bu amaç için anaç olarak kullanılabilir. Konya 2002 x Gerek 79 ve Konya 2002 x YÇ 52 melez kombinasyonları kurağa duyarlılık indeksi açısından ümit var kombinasyonlar olarak gözükmektedir.

Çizelge 4.90. Ekmeklik Buğday Genotip ve Melezlerinin Kurağa Duyarlılık Ġndeksine Ait Genel ve Özel Kombinasyon Yeteneği Etki Değerleri

1 2 3 4 5 Konya 2002 (1) -0.106** -0.06 -0.224** -0.130* 0.015 YÇ 45 (2) 0.095** 0.065 0.024 0.059 Gerek 79 (3) 0.003 0.091 -0.099 YÇ 52 (4) -0.006 -0. 075 Ahmetağa (5) 0.014

** %1. *%5 düzeyinde önemli SH (GKY): 0.025; SH (ÖKY): 0.050 SH=standart hata

4.5.2. Kurağa duyarlılık indeksine ait melez gücü

Yarım diallel 10 F1 melez kombinasyonunun kurağa duyarlılık indeksi

bakımından anaç ortalaması (heterosis) ve üstün anaca göre (heterobeltiosis) melez gücü değerleri Çizelge 4.91‟de sunulmuĢtur.

Çizelge 4.91. Ekmeklik Buğday Melezlerinde Tespit Edilen Kurağa Duyarlılık Ġndeksine Ait Melez Gücü Değerleri (%)

YÇ 45 (2) Gerek 79 (3) YÇ 52 (4) Ahmetağa (5) Konya 2002 (1) Hs -0.13** -35.29** -25.63** -10.34** Hb -19.47* -38.32** -27.45* -14.15 YÇ 45 (2) Hs 4.54** 1.39* 5.02** Hb 1.77 -3.54 1.77 Gerek 79 (3) Hs 3.39** -15.49** Hb 0.00 -15.89 YÇ 52 (4) Hs -11.54** Hb -13.21 Ortalama heterosis (Hs)………..: -8.51 Ortalama heterobeltiosis (Hb)...: -12.85 AÖF (%5): 0.22, AÖF (%1): 0.31; ** %1. *%5 düzeyinde önemli

Kurağa duyarlılık indeksi açısından melezlerden Konya 2002 x YÇ 45, Konya 2002 x Gerek 79, Konya 2002 x YÇ 52, Konya 2002 x Ahmetağa, Gerek 79 x

Ahmetağa ve YÇ 52 x Ahmetağa melezleri negatif-önemli heterosis değerlerine sahip olurlarken (sırasıyla -0.13, -35.29, -25.63, -10.34, -15.49 ve -11.54); YÇ 45 x Gerek 79, YÇ 45 x YÇ 52, YÇ 45 x Ahmetağa ve Gerek 79 x YÇ 52 düzeyinde pozitif-önemli heterosis değerine (sırasıyla 4.54, 1.39, 5.02 ve 3.39) sahip olmuĢlardır. Kurağa duyarlılık indeksi açısından melezlerden Konya 2002 x YÇ, Konya 2002 x Gerek 79, Konya 2002 x YÇ 52 negatif-önemli heterobeltiosis değerleri (sırasıyla -19.47, -38.32 ve -27.45) gösterirlerken; diğer melez kombinasyonlarında istatistiksel önemlilik olmamıĢtır. Kurağa duyarlılık indeksinde düĢük indeks değerinin kurağa duyarlılık açısından önemli olduğu kabul edildiğinden, bulunan negatif önemli heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin kalıtım açısından olumlu değerlendirilmesi yorumu yapılmıĢtır. Bu nedenle ortalama negatif-önemli (-8.51) heterosis ve heterobeltiosis (- 12.85) değerlerine sahip olması, bu popülasyonlardan kurağa duyarlılık indeksi düĢük hatların geliĢtirilme olasılığının yüksek olduğunu göstermektedir.