KumaĢ ÇeĢitleri

Rodosçuk‟da giyim ürünlerinden bahsetmeden önce bu ürünlerin imal edildiği dönemin kumaĢ çeĢitlerini incelememiz faydalı olacaktır. Ġncelediğimiz dönemde Rodosçuk‟da kullanılan kumaĢ çeĢitlerini yünlü kumaĢlar, ipekli kumaĢlar ve pamuklu kumaĢlar olmak üzere üçe ayırarak inceleyeceğiz.

Kayıtlarda kumaĢlar ve giysiler betimlenirken “cedîd, köhne, müsta‟mel” gibi genel geçer sıfatlar kullanılmıĢtır. Hatta bazı vesikalarda sadece kumaĢ adıyla yetinilip giysinin adının söylenmediği görülmektedir. Bu bizlere öncelikli olanın kumaĢ olduğunu göstermektedir. 248

3.2.16.1. Yünlü Dokumalar

Rodosçuk‟a ait defterde yün kumaĢlar olarak Tablo 16‟da da belirtildiği üzere çuha (çuka), aba, keçe çeĢitleri görülmektedir.

Çuha kumaĢı, çözgü ve atkısıyla tek kat yün ipliğinden, sık dokunmuĢ kalın bir kumaĢ olup dokunduktan sonra terbiyelemek maksadıyda; dinkleme, fırçalama,

248 Ġlker Er-Serdar Genç, “XVII. Yüzyıl Sonlarında Balıkesir‟de Giyim KuĢam”, Balıkesir

makaslama iĢlemleri uygulanır ve mengeneden geçirilerek perdahlanırdı. 249

Yünlü bir kumaĢ çeĢidi olan çuka, kadınlara kıĢlık ferâce kesiminde kullanılmakla birlikte aslında erkek kıyafetlerinde daha sıklıkla kullanılmıĢtır. Çukadan, yelek, cepken, çakĢır yapılmıĢtır. Erkek kıyafetlerinde çuka, üstlüklerin göğüs kısımları, omuzları, kol yenleri çakĢırlarda da dizden yukarı ön kısımlar bazen parçalar ipekle veya sırma ile iĢlenerek süslenmiĢlerdir. 250

Yünden sıkı olarak dokunmuĢ, dayanıklı ve havlı bir kumaĢ olan çuka ya da çuhanın kırmızısı makbuldür. 251

Ġncelediğimiz sicilde, Rodosçuk‟da çukanın en fazla kullanıldığı giysi çeĢidinin ferâce olduğu anlaĢılmaktadır. Ferâce dıĢında çukadan “cebe donu dolama” olarak adlandırılan bir giysi çeĢidinin de yapıldığı görülmektedir. Ayrıca sicilimizde çukanın siyah, mavi ve kırmızı renklerine de rastlıyoruz.

Yünlü kumaĢlardan biri de keçedir. Keçe, yünlerin ıslatılıp dövülmesiyle elde edilen yünlü çeĢididir. XVII. yüzyılda keçe üretiminde öne çıkan yerler arasında Selanik, Muğla, Edirne, Rodos bulunmaktadır. 252

Sicilimizde “sarı yan keçesi, siyah keçe” Ģeklinde geçen keçe türlerine rastlıyoruz. Ayrıca Selanik‟te üretildiğini düĢündüğümüz “uzun yan keçesi Selanik” olarak adlandırılan bir keçe türü daha bulunmaktadır.

Kalın bir yünlü kumaĢ olan aba, Ģalvar, potur, cebken, salta, yelek, cübbe, yağmurluk, mest ve terlik yapımında kullanılmaktadır. Sicilimizde aba kumaĢı kullanıĢ Ģekli ile karĢımıza çıkmamakla birlikte iki belgede aba tabirine rastlıyoruz.

3.2.16.2. Pamuklu Dokumalar

Rodosçuk‟da incelediğimiz dönemde pamuklu kumaĢların, boğası, alaca çeĢitlerine rastlıyoruz.

249 Ġbrahim Etem Çakır, “ Sofya ġehrinde Kadın Giyim KuĢam Kültürü: XVII. Yüzyılın Ġkinci Yarısı”

, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 56, Erzurum 2016, s. 1381. 250 Ġlker Er-Serdar Genç, a.g.m. , s. 109.

251 Zübeyde GüneĢ Yağcı-Serdar Genç, “ XIX. Yüzyılda Balıkesir‟de Giyim-KuĢam Zevki Ve Bir KumaĢ Tüccarı”, Turkish Studies, C. 2/1, Ankara 2007, s. 235.

252

Pamuklu bir kumaĢ çeĢidi olan boğası, daha çok astarlık kumaĢ olmak üzere pamuk ipliğinden dokunurdu. Ortaçağda, değiĢik Anadolu Ģehirlerinden Ġtalya‟ya boğası ihracı yapılmaktaydı. Bu nedenle Ġtalya‟da “bocassino” adı ile ün yapmıĢtı. Lüks kaliteye kadar çeĢitleri ve beyaz yanında birçok farklı renkte üretilmiĢti.253

Bu kumaĢ daha çok kaftan, kapama, zıbûn gibi giyeceklerde kullanılmasının yanı sıra döĢemeliklerde de kullanılmıĢtır. 254

Sicilimizde, boğası kumaĢının daha çok zıbûn yapımında kullanıldığını görüyoruz. Ayrıca kırmızı, mavi ve beyaz renkte boğasıların varlığı dikkat çekmektedir.

Bir diğer kumaĢ türü olan alaca ise genellikle kırmızı zemin üzerine sarı çubuklu bir pamuklu kumaĢtır. Alaca kumaĢı ipeklisi de dokunduğu için pamuklu alaca ve ipekli alaca olmak üzere ikiye ayrılırdı. 255

Ġncelediğimiz sicilde, alaca kumaĢından yapılmıĢ olan kaftanlara rastlıyoruz. Bu kaftanlardan birinin yeĢil renkte bir alaca kumaĢtan dikildiğini tespit ettik. Buradan da anlaĢılacağı üzere alaca kumaĢının da tıpkı çuka ve boğası kumaĢları gibi renkleri mevcuttur.

Boğası ve alaca farklı cinslerinin değiĢen fiyatlarına rağmen çoğunlukla orta gelir düzeyli kiĢilere hitap eden kumaĢlar arasındadır. Öte yandan bu kumaĢların ipekli olanları, ġam alacaları, heft renk boğasılar, büyük ihtimalle daha zengin kimselere hitap ediyor, zenginler tarafından taleb görüyordu. 256

3.2.16.3. Ġpekli Dokumalar

Rodosçuk‟da ipekli kumaĢların kemha, atlas, kadife, tafta, çetari, darayî gibi çeĢitleri görülmektedir.

Ġpekli dokumalar arasında bulunan kemha, sarayın ve halkın beğenisine en uygun ağır, gösteriĢli, tok bir kumaĢtır. Atkısı ve çözgüsü ipek, üst sıra atkısı ayrıca gümüĢ ya da altın kılabdanla takviyelidir. Kemha daha çok kaftanlık ve döĢemelik olarak

253 Ġlker Er-Serdar Genç, a.g.m. , s. 110.

254 Zübeyde GüneĢ Yağcı-Serdar Genç, a.g.m. , s. 234-235.

255 Ġlker Er-Serdar Genç, a.g.m., s. 110.

256

kullanılan bir kumaĢ olmuĢtur. 257

Ġncelediğimiz sicilde de kemha kumaĢının daha çok kaftan yapımında kullanıldığını görüyoruz.

Atlas; ipekten dokunmuĢ elbise yapımında kullanılan, kırmızı, yeĢil, sarı, mavi

olmak üzere daima düz renkte olan bir kumaĢ çeĢididir. Atlas kumaĢının üstünde herhangi bir süsleme bulunmaz. ²⁵⁸ Rodosçuk‟da incelediğimiz dönemde bu kumaĢ türünden, kaftan ve zıbûn yapıldığını tespit ettik. Tespit edilen kaftanlardan biri sarı renklidir.

Kadife; düzüne “sade” , desenlisine “münakkaĢ” , tellisine “müzehhep” , çift

zeminlisine “çatma” denen çözgüsü ve atkısı ipek olan havlı bir kumaĢtır. ²⁵⁹ Ġncelediğimiz defterde kadifeden yapılmıĢ bir kavuk serpûĢ dıĢında baĢka bir giyim eĢyasına rastlanmamıĢtır.

Sert bir ipekli kumaĢ olan tafta ve yine ipekli kumaĢ çeĢitleri arasında zikredilebileceğimiz çetari kumaĢ da sicilimizde tespit edilmiĢtir. Sicilimizde çetari kumaĢtan dikilmiĢ bir kaftan ve al yani kırmızı renkte tafta kumaĢ tespit edilmiĢtir. Kayıtlarda karĢımıza çıkan bir diğer ipekli kumaĢ darayîdir. Darayî, Anadolu‟ya Ġran‟dan ithal edilen çeĢitli renkler üzerinde kalın bir kumaĢtır. ġam‟da dokunan benzerlerine “ġam darayîsi” diğer bir cinsine de “püladî darayî” denirdi. 260

1531 numaralı sicilde tespit edildiği üzere Rodosçuk‟da darayî, kaftan yapımında kullanılmıĢtır.