Rodosçuk’da Beslenen Hayvanlar

Rodosçuk‟da satıĢı yapılan ve kara tuz (siyah tuz), beyaz tuz, Eflak tuzu olarak

adlandırılan toplamda üç çeĢit tuza rastlanmıĢtır. Beyaz ve siyah tuzun nitelikleri hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmamakla bilikte, Eflak tuzunun sadece Rodosçuk‟ta değil Ġstanbul‟da da oldukça taleb gördüğünü ve diğerlerine oranla daha pahalı olduğunu söyleyebiliriz. 202

1531 numaralı defterdeki narh listelerinde bu tuzlardan sadece siyah tuz ve beyaz tuz tespit edilebilmiĢ, Eflak tuzuna iliĢkin bir bilgiye ulaĢılamamıĢtır. Narh listelerinde siyah tuzun kıymeti 18, 20, 25 olarak değiĢiklik gösterirken beyaz tuzun kıymeti 32 olarak kaydedilmiĢtir. Bu kayıt, kesin bir yorum yapabilmek için yeterli bir bilgi olmasada genel itibariyle beyaz tuzun siyah tuza göre daha değerli olduğunu düĢündürtmektedir.

3.2.11. Rodosçuk’da Beslenen Hayvanlar

Rodosçuk‟da ziraatle birlikte hayvancılılık da kırsal nüfusun temel geçim kaynağını oluĢturmaktaydı. Bölge ve civarında tarımsal üretim ve buna bağlı olarak hayvancılık sadece kırsal da değil aynı zamanda Ģehrin ve Ġstanbul iaĢesi için de

202

Ümit Ekin, a.g.m. , s. 52-53.

29 Siyah tuz 56b/I, 56a/I

30 ġalgam 43a/I, 56a/I

31 ġerbet 41a/ II

32 Tarhana 56a/I

33 Tatlu pestil 56a/I

34 TurĢu 41a/ II

oldukça mühim bir yer tutmaktaydı. Özellikle koyun üreticiliği bölgede yaygın olarak yapılmaktaydı. 203

Tekirdağ kırsalında kümes hayvanları yetiĢtiriciliği de önemli bir uğraĢtı. Bazı köyler avarız karĢılığı olmak üzere matbah-ı amire mühimmâtı için tavuk ve piliç gibi kümes havyanları vermekle yükümlü tutulmuĢtu. Bundan dolayı bazı köylerde bu kümes hayvanları beslenmekteydi. 204

Geleneksel Osmanlı köy yapısı içerisinde büyükbaĢ hayvan beslenmesi temel beslenme ihtiyaçlarının karĢılanması açısından bir gerekliliktir. Aynı zamanda tarımın henüz makineleĢmemiĢ olması nedeniyle tarımla uğraĢanların en önemli sermayesi hayvan sayısıydı. Tarımla uğraĢan kiĢiler hem tarlalarını sürerken hayvanların gücünden yararlanıyor hem de toprağın verimini artırma konusunda hayvanın gübresinden faydalanıyordu. ve hayvan sayısı kiĢinin iĢlenecek ne kadar toprağı olduğu konusuna da ıĢık tutmaktaydı. 205

Biz de incelediğimiz dönemde Rodosçuk‟daki hayvancılık faaliyetlerini inceleyebilmek açısından aĢağıdaki tabloyu hazırladık.

Tablo 12: 1531 Numaralı Rodosçuk (Tekirdağ) ġer’iyye Sicilinde Adı Geçen ve Rodosçuk’da Beslenen Hayvanlar Tablosu

Sıra No Beslenen Hayvanlar Belge No

1 Ġnek 12a/ III, 32b/ IV,

2 Camus Ġneği 16b/ I, 12a/ II, 18a/ I, 26a/ I, 29a/ II

3 Camus öküzü 12b/ II, 18a/ I, 22a/ III

4 Camus 12a/ II, 50b/ III

5 Camus Düğesi 22a/ III

203 Hacer AteĢ, a.g.t. , s. 275.

204 Hacer AteĢ, a.g.t. , s. 275.

205 Selahattin Özçelik, “ XIX.yy Türkiyesinde Köy ve Kasaba Hayatı Üzerine Gözlemler “, Osmanlı, C. IV. Ankara 1999, s. 124.

6 Kara sığır tosunu 22a/ III

7 Sığır 50b/ III, 51a/ I

8 Davar 51a/I, 50b/III

9 Koyun 39b/ I, 40a/ I, 50b/ III, 51a/ I

10 Kara Sığır Ġneği 24a/ II, 51b/ I, 12a/ II, 16b/ I, 18a/ I,

32a/ IV, 33b/ III, 34b/ IV

11 Yund 24a/ II

12 Buzağı 51b/ I, 12a/ II

13 Bargir 35a/ I, 22a/ II, 13a/ II, 34a/ I, 37b/ II

14 Kara Sığır Öküzü 24a/ II, 18a/ I, 12a/ II, 16b/ I, 34b/ IV

15 Merkeb 51b/ I, 52a/ I

16 ġahin 42/II, 46/II

1531 numaralı sicilimizde, incelenen dönemde Rodosçuk‟da genelde inek, sığır, dana, düğe, buzağı gibi büyükbaĢ hayvanların varlığı tespit edilmiĢtir. Bu büyükbaĢ hayvanların da “kara sığır öküzü, camus düğesi, kara sığır ineği, su sığırı ineği, su sığırı öküzü …” gibi çeĢitlerinin de özellikleri belirtilmiĢtir. Günümüzde kullanılan “tosun(?)”tabirine de sicilimizde rastlıyoruz. Sicilde “kara sığır tosunu” olarak geçmektedir. 206

KüçükbaĢ olarak koyun, keçi, kuzu gibi hayvanların yetiĢtirildiği görülmektedir.

206

Terekelerde çift öküz önemli bir göstergedir. Üç çift öküz demek, tarım yapabilmek için kiĢinin bugünkü değeriyle üç traktörü olması anlamındadır. Yani köydeki ekonomik hayatın ölçüsü öküzdü. Bizans devletinde de vergi toprağa göre değil, öküz sayısına göre alınıyordu. 207

Sicilimizde bir çift öküzlere ve dört çift öküze rastlanmıĢtır. ²⁰⁸ Rodosçuk‟da tarımın ne boyutlarda yapıldığının kesin tespiti için bölgeye ait tereke kayıtlarında hayvanlarla ilgili verilen bilgileri detaylı olarak incelemek gerekmektedir.

Bunun yanında sicilimizde, yük taĢıma, ulaĢtırma veya tarımda kullanıldığını tahmin ettiğimiz merkeb, yund, bargir, midilli beygir gibi hayvanların isimleri de görülmektedir.

“Narh-ı yumurta” ²⁰⁹, “narh-ı kaz ve ördek” 210

gibi ifadelerin tespiti bölgede, tavuk, kaz, ördek gibi kümes hayvanlarının da beslendiğini göstermektedir.

Tarih boyunca insanlar hayvanların gücünden, etinden, yününden, sütünden vs. faydalanmıĢlardır.

Ġncelediğimiz dönemde Rodosçuk‟da tespit edilen hayvansal ürünler aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir.

Tablo 13: 1531 Numaralı Rodosçuk (Tekirdağ) ġer’iyye Siciline Göre Ġncelenilen Dönemde Rodosçuk’da Hayvansal Gıda Ürünleri Tablosu

Sıra No

Hayvansal Gıdalar Belge No

1 Alakerde 41a/II

2 Asel 43a/I

3 KaĢkaval Peyniri 56a/I

207

Halil Ġnalcık, “Eyüb Sicillerinde Toprak, Köy Ve Köylü”, 18.yy Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te

Sosyal Yaşam, ed. Tülay Artan, Tarih Vakfı Yurt Yay, Ġstanbul 1998, s. 9. 208 R.ġ.S., No. 1531, vr. 12a/II, vr. 12b/II.

209 R.ġ.S., No. 1531, vr. 56a/I.

210

4 Kebab 41a/ II

5 Keçi eti 56a/I

6 Koyun eti 56a/ I

7 Kuru balık 41a/ II

8 Kuzu eti 56b/I

9 Lakerda²¹¹ 41a/II

10 Malkara balı 41a/ II

11 Midilli peyniri 56b/I

12 Otlu peynir 56a/I

13 Palamud balığı 43a/ I

14 Peynir 41a/ II

15 Sığır eti 43a/I

16 Sığır pastırması 41a/ II

17 Sığır yahnisi 41a/ II

18 Sulu yoğurd 41a/ II

19 Tulum peyniri 43a/I, 56a/I, 43b/I

20 Yoğurd 41a/ II

211 Palamut ve özellikle altıparmak, torik vb. balıkların kalın dilimler hâlinde kesilerek yapılmıĢ salamurası. Bkz. http://lugatim.com/s/lakerda

21 Yumurta 56a/I

Tablo 13‟de de görüldüğü üzere, bölgede balıkçılık önemli bir uğraĢ teĢkil etmektedir. ġöyle ki resmi makamlarca belirlenen ve her yerde geçerli olan fiyat yani narh, palamut balığına da konulmuĢtur. 212

Bunun dıĢında defterde, lakerda denilen, balıkları salamura yapılarak elde edilen bir yiyecek türüne bu dönemde de rastlanılmıĢ olması oldukça dikkat çekicidir. Bu kayıtlar, incelenilen dönemde Rodosçuk‟da balık satıĢının ve dolayısıyla balık tüketiminin bugün olduğu gibi o dönemde de önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda bu kayıtlar, Rodosçukluların balıkları sadece taze değil aynı zamanda hem lakerdasını yaparak yani salamura halinde hem de kurutulmuĢ Ģekilde tükettiklerini göstermesi bakımından da önem arz etmektedir.

Rodosçuk‟un baĢka bir denize kıyısı olmadığından bölgede, Marmara Denizi‟nde tutulan balıkların dıĢında herhangi bir balık türüne ya da deniz ürününe rastlanmamıĢtır. Bölgedeki balık türlerinden biri olan Alekerde, yine sicillerde ismi geçen Lakerda ile karıĢtırılmamalıdır. Alakerde‟nin renginin siyah-beyaz, boyunun bir metre civarında olduğunu ifade eden ÂĢık Mehmed, aynı zamanda bu balığın Haliç‟te sıklıkla bulunduğunu bildirmektedir. Evliya Çelebi ise bu balığın Boğaz‟ın her iki yakasında da avlanan balıklardan biri olduğunu ifade etmektedir. 213

Ġncelediğimiz dönemde alakerde ve palamud balığından baĢka herhangi bir balık çeĢidine rastlanmasa da bölgede balığın sık tüketildiği düĢüncesindeyiz. Muhtemelen özellikle kırmızı ete göre daha ucuz olan balık sıklıkla halk tarafından tüketiliyordu. 1531 numaralı defterimizdeki kayırlarda; sığır pastırması, sığır yahnisi, koyun eti, kebab gibi et ürünleri tespit edilmiĢtir. Aynı zamanda kebab ĢiĢi, kebab demiri, kebab tabesi gibi mutfak gereçlerinin de kayıtlarının geçmesi incelenen dönemde Rodosçuk halkının beslenmesinde et tüketiminin önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.

212 R.ġ.S., No. 1531, vr. 43a/ I.

Defterde, H. 998 (M. 1589) tarihine ait bir kayıtta sığır pastırmasının değeri 6 olarak belirtiliyor. Aynı tarihte lahm-ı kuzu yani kuzu etinin değeri 6, keçi eti 4, öküz eti 3, inek eti 31 olarak verilmiĢtir. Ġnek etinin küçükbaĢlara göre daha değerli olduğu anlaĢılmaktadır. Kayıtta geçen kebabın değeri 30 olarak verilirken, sığır yahnisi 880 kıymet olarak belirtilmiĢtir. Sığır yahnisi diğer et ürünlerine göre çok fazla değere sahiptir. Bu nedenle sığır yahnisinin her kesim tarafından kolaylıkla tüketilmediği tahmin edilmektedir.

Hem hayvansal hem de ziraî ürün çeĢitliliğinin bol olduğu Rodosçuk‟da arıcılık da yapıldığı tespit edilmiĢtir. Ġncelediğimiz sicilde sık sık baldan söz edilmemekle birlikte resm-i kovan yani kovandan alınan vergiden bahsedilmesi bölgede arıcılığın yapıldığının kanıtıdır. Kayıtlarda “Malkara balı” Ģeklinde geçen bir bal türü vardır ki muhtemelen Malkara‟da üretilen ve Rodosçuk‟da satıĢı yapılan ve tüketilen bir üründü.

Ġncelediğimiz sicilde çeĢitli peynirlere de yer verilmektedir. Peynir çeĢitlerini, “tulum peynir, otlu peynir, midilli peyniri ve kaĢkaval peynir” Ģeklinde sıralayabiliriz. Rodosçuk‟da H. 1033 (M.1623-1624) tarihinde özellikle “kaĢkaval peynir” ifadesinin kullanılması tarihçiler için önemli bir bilgidir. Bu kayıt, kaĢar peyniri anlamına gelen kaşkavalın incelediğimiz dönemde de tüketildiğini göstermektedir.