Son yıllarda su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için bütünleşik çözümler getirilmesi ve havza bazında yönetil-mesi önem kazanmıştır. Bu nedenle su havza-larının doğal kaynakhavza-larının korunması, gelişti-rilmesi ve sürdürülebilir kullanımı ile ilgili orta ve uzun vadeli kararlara ve yatırım programla-rına rehberlik sağlamak, toplumumuzun havza-ların ekolojik, ekonomik ve sosyal fayda ve hiz-metleri ile ilgili ihtiyaç ve beklentilerinin yeterli düzeyde ve sürdürülebilir olarak karşılanması için yapılacak çalışmalara ortak bir yol göster-mek gayesiyle Ulusal Havza Yönetim Stratejisi
(UHYS) hazırlanmıştır. UHYS, ülke ihtiyaçlarını önceliklendiren, AB çevre ve su yönetim stan-dartları ile tutarlı ve Türkiye’nin sürdürülebilir yaşam öncelikli kalkınma gündemini destekle-yen güçlü bir entegre doğal kaynak yönetim po-litika çerçevesinin ve stratejisinin önemli bir bi-leşenini oluşturmaktadır. Bu kapsamda ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, koru-nan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hid-rolojik havza belirlenmiş ve önceliklendirilerek eylem planı çalışmalarına başlanmıştır.
Tedbir 5. Toplu taşıma hizmet kalitesinin yük-seltilerek kullanımının teşvik edilmesi
Tedbir 6. Kent merkezlerinde taşıt trafiğinden arındırılmış yaya bölgelerinin artırılması ve meydanların yapılması, kent merkezi çeper-lerinde ve yayalaştırılacak alanların yanında otopark alanlarının yapılması, kent merkezleri-ne ulaşmak isteyen kişilerin, özel araçlarını kent merkezi dışında düzenlenen otopark alanların-da bırakarak toplu taşıma araçlarını kullanımını teşvik eden “park et - devam et” (park and ride) sisteminin yaygınlaştırılması
Tedbir 7. Kent içi araç trafiğini hafifletmek için ana akslara alternatif ulaşım ağlarının
sağlan-Tedbir 8. Ulaşımda konut – merkez - işyeri – eğitim bağlantılarının entegrasyonunu en iyi sağlayacak çözümlerin üretilmesi ve kent içi ulaşım modları (Tramvay-bisiklet-yaya-kara-yolu )arası entegrasyonun sağlanması
Tedbir 9. Kent içi yük taşımacılığının, lojistik merkezlerle ilgili düzenlemelerin, depolama, el-leçleme, aktarma ve dağıtım hizmetlerinin, kent içi trafiğini olumsuz etkilemeyecek şekilde ya-pılmasının sağlanması
Tedbir 10. Bursa ve Eskişehir merkezinin Gem-lik liman bölgesine demiryolu bağlantısının sağ-lanması
göl-Yenişehir, Bilecik’in büyük bir kısmı ve Eski-şehir Sakarya Havzası’nda, Bursa ilinin geri ka-lan kısmı ve Bilecik’in kuzeyinde yerleşim aka-lanı bulunmayan küçük bir alan ise Susurluk Havza-sı’nda yer almaktadır. TÜBİTAK-MAM tarafın-dan Susurluk ve Marmara Havzası için Eylem Planı hazırlanmış ve plan kapsamında havzayı korumak için tedbirler belirlenmiştir. Sakarya Havzası’na yönelik halen devam etmekte olup Eylül 2013’te tamamlanması planlanmaktadır.
Ayrıca Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yürütülen Türkiye’de Havza Bazında Hassas Alanların ve Su Kalite Hedeflerinin Belirlenme-si ProjeBelirlenme-si ile havzalarda su kirliliği açısından hassas alanların, nitrata duyarlı alanların ve bu alanları etkileyen hassas bölgelerin tespiti ve su kalitesinin iyileştirilmesi için alınacak tedbirle-rin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Benzer bir projede ise tehlikeli madde kirliliğinin kontrolü-ne ilişkin çalışmalar pilot bölgelerden biri olan ve bölgemizde bulunan Susurluk Havzası’nda yürütülmektedir.
fından yürütülen Havza Yönetim Planlarının uygulamaya geçmesi ve tüm paydaşların katılımı, bütüncül bir yaklaşımla su kaynak-larının korunmasını sağlayacak bir strateji olarak benimsenmelidir.
Kanalizasyon hizmeti alan nüfus oranının yük-sek olması bölgenin güçlü yönleri arasında yer almakla birlikte halen kanalizasyon sistemi olmayan veya yenileme gerektiren ilçeler bu-lunmaktadır. Bölgemizde su kirliliği problemi-ni önlemek amacıyla alınacak tedbirler olarak arıtma tesisi bulunmayan yerleşim yerlerine tesislerin en kısa zamanda tesislerin kurulma-sı ile birlikte mevcut atıksu arıtma tesislerinde kapasite artırımı ve yenileme ihtiyacı ön plana çıkmaktadır. Genel olarak atıksu arıtma tesisi-nin bulunmadığı ilçelerde kanalizasyon suları herhangi bir arıtıma tabi tutulmadan doğrudan su kaynaklarına deşarj edilmekte ve bu durum ciddi bir su kirliliği problemine sebep olmakta-dır. Arıtılmadan deşarj edilen sanayi kaynaklı atıksular da akarsu ve göller ile yeraltı sularını hızla kirletmektedir.
Tablo 46. Belediye - Atıksu Göstergeleri
Kaynak: TÜİK, 2010
Türkiye TR41 Bursa Eskişehir Bilecik
Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu
içindeki oranı (%) 88 93 93 92 97
Atıksu arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki
oranı (%) 62 77 85 69 0
Belediyelerde deşarj edilen kişi başı günlük atıksu miktarı (litre/kişi-gün) 182 185 183 169 273
ve fosfor) ve diğer öncelikli kirleticiler arıtımı-nı gerektirebilir. Su kaynaklarıarıtımı-nın sıarıtımı-nırlı olduğu yerlerde arıtılmış atıksuyun tekrar kullanımı giderek önem kazanmaktadır. Aynı zamanda, atıksu arıtma proseslerinin modern ve enerji verimliliği yüksek günümüz standartlarına ula-şabilmesi ancak tüm prosesin otomasyon siste-mine entegre edilebilmesi ile mümkün olacaktır.
Su kirliliği hem sağlıklı içme ve kullanma suyu teminini hem de tarımsal sulama kalitesini etki-lediğinden sağlıklı ve temiz su kaynaklarına eri-şilebilirliği güçleştirmektedir. Bilinçsiz ve kont-rolsüz kullanılan zirai gübre ve ilaçlar nedeniyle tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan yayılı kir-leticiler de su kaynaklarındaki kirlilik yükünü artırmaktadır. Yapılan çalışmalarda özellikle tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu Bursa’nın Karacabey ve Mustafakemalpaşa Ovaları’n-da gübre tüketim rakamlarının diğer bölgelere oranla yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
Tedbir 1. Sakarya, Susurluk ve Marmara hav-zaları bazında bütünleşik su ve çevre yönetimi planlarının tamamlanması ve uygulamaya ge-çirilmesi ile su kaynakları kirliliğinin önlenmesi Tedbir 2. Kırsal alanlarda içme ve kullanma suyu temini ve kalitesinin artırılması
Tedbir 3. Yüzeysel ve yeraltı su kaynakları en-vanterinin hazırlanması, akım ve kalitesinin iz-lenmesi ve yeraltı suyu kullanımın etkin deneti-minin sağlanması
Tedbir 4. Şebeke suyunda otomasyona
geçil-tarımsal sulama stratejilerinin geliştirilmesi ve bilinçli gübre ve zirai ilaç kullanımın sağlanması Tedbir 6. Tekstil, deri ve kâğıt gibi su tüketimi fazla olan sanayilerin daha etkin su tüketiminin sağlanması ve suyun geri dönüşümle kazandı-rılması
Tedbir 7. Belediye hizmet alanları içerisinde kanalizasyon sistemlerinin tamamlanması ve atıksu arıtma sistemleri ile sonlanması, köy öl-çeğinde kanalizasyon, paket arıtma ve doğal arıtma sistemlerinin kurulması
Tedbir 8. Kapasite artırımına ihtiyaç duyulan mevcut atıksu arıtma tesislerinin (AAT) kapasi-tesinin arttırılması ve atıksu arıtmada otomas-yon sistemine geçişin sağlanması
Tedbir 9. Yağmur suyu toplama kanallarının inşa edilerek kanalizasyon şebekesinden ayrıl-ması, yağmur suyu ve atıksu arıtma tesislerin-de arıtılan suyun kullanma suyu standartlarına getirilerek (refüj sulama gibi) geri kazanılması ve kullanılması
Tedbir 10. İlçelerde bulunan organize sanayi bölgelerinde altyapının tamamlanması ve atık-su arıtma tesislerinin kurulması
Tedbir 11. Marmara Denizi ve kıyı ilçelerinde çevreyi olumsuz etkileyen sanayi ve taşımacı-lık faaliyetlerin önlenmesi ve olası kazalara yö-nelik müdahale kapasitesinin geliştirilmesi
Bursa, İnegöl ve Eskişehir Düzenli Depolama Tesislerine atık getiren belediyeler dışında, böl-gede yer alan belediyelerin tamamı katı atıkla-rını düzensiz (vahşi) depolamaktadırlar. Ancak düzenli depolanan katı atık miktarı göz önünde bulundurulduğunda bölgede oluşan evsel nite-likli atıkların %70’i düzenli depolanmakta olup,
bu oran Türkiye ortalaması olan %54’ün üstün-dedir (TÜİK, 20102 ). Bilecik Belediyeler Birliği tarafından faaliyete geçirilecek olan ve tüm Bi-lecik merkez ve ilçelerine hizmet verecek tesi-sin işletmeye alınması ve Büyükşehir Belediye Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle bölgemizde kontrolsüz bertaraf edilen belediye atık oranı ciddi oranda azalacaktır. Bununla birlikte mev-cut vahşi depolama alanlarının rehabilite edil-mesi gerekecektir.
Bölgemizde yoğun sanayileşme olmasına rağ-men kısıtlı miktarda tehlikeli atık kabul eden çimento fabrikaları dışında tehlikeli atık berta-raf tesisi bulunmamaktadır. Bu nedenle mün-ferit çözümler yerine bölge düzeyinde sanayi kaynaklı tehlikeli atık envanterinin yapılması, toplanması, taşınması ve bertarafı için fizibilite çalışması yapılması daha verimli olacaktır.
Artan tüketim ve üretimin doğal dengeyi boz-ması ve doğaya verilen zararın en aza indiril-mesi için atıkların geri kazanımı ve yeniden değerlendirmesi için çalışmalar yürütülme-lidir. Bu kapsamda hayvansal atıkların gübre veya enerji elde edilmesi için değerlendirilmesi, hafriyat atıklarının geri kazanımı, ambalaj atık-ların geri dönüşümü benzeri faaliyetler teşvik edilmelidir.
Öncelik 7. Katı atıkların belirli bir sistem içinde ayrı toplanması, taşınması, depolanması, geri kazanılması ve bertaraf edilmesi için entegre katı atık yönetim sistemlerinin kurulması
Şekil 32. Belediye Bertaraf Yöntemine Göre Atık (2010)
Kaynak: TÜİK, 2012
2 İnegöl düzenli depolama sahası 2011 yılında
faaliyete geçtiğinden, söz konusu veriye dahil edilmemiştir.
Tedbir 1. Düzenli depolamaya geçişin sağlan-ması ve insan sağlığı ile çevre açısından risk oluşturan mevcut vahşi depolama alanlarının rehabilite edilmesi
Tedbir 2. Bölgede katı atık (evsel, endüstriyel, tehlikeli, vb.) envanterinin yapılması, toplan-ması, lojistiği ve bertarafı için fizibilite çalışması yapılması
Tedbir 3. Bölgede katı atık depolama ve berta-raf kapasitesinin artırılması, gerekli bölgelere transfer istasyonlarının kurulması
Tedbir 4. Altyapı ve üstyapı inşaatı (Kentsel dö-nüşüm, büyük ölçekli ulaşım yatırımları gibi) ile
oluşacak hafriyat atıklar için sahalarının belir-lenmesi ve bu atıkların optimum düzeyde geri kazanımının sağlanması
Tedbir 5. Atık azaltılması, atıkların kaynağında ayrışması, uygun metotlarla geri kazanımı ve değerlendirilmesinin teşvik edilmesi, bu konuda bilinçlendirme yapılması ve farkındalık oluştu-rulması (Hayvansal atıklar, ormana dayalı bi-yokütle, mermer atıkları, ambalaj atıkları gibi) Tedbir 6. Katı atıkların evsel ve sanayi kaynaklı atık çamur bertarafına yönelik fizibilite çalış-malarının yapılması ve bertaraf tesisinin kurul-ması