Konya Belediyesi Atlı Tramvay Hattı’nın İnşaatının Başlaması

Ticaret ve Nafıa Nezâreti, 11 Mart 1323 (24 Mart 1907)’de Konya Vilâyeti’ne gönderdiği telgrafta; Konya Belediyesi Mühendisi Petraki Efendi’nin tramvay hattı çalışmalarında yer alabileceğini, ancak yetki ve sorumluluk yüklenemeyeceğini ve Belediye’nin bu konuda eğitim almış bir mühendis istihdam etmesi gerektiğini söylediyse de Konya Valisi Cevad Bey, 2 Haziran 1323 (15 Haziran 1907)’de Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne bir yazı gönderdi. Cevad Bey ilgili yazısında, demir çubukların arasının 1 metre olanından yapılması kararlaştırılan Konya Atlı Tramvayı’nın tüm etüd çalışmalarının Belediye Mühendisi Petraki Efendi tarafından hazırlandığını, Vilâyet Baş Mühendisi tarafından da gerekli denetimin yapıldıktan sonra tasdik edildiğini, ihale şartnamelerinin belirlendiğini ve alınacak malzemelerin ilânının yapılabileceğini34 bildirdi. Vali Cevad Bey, aynı yazıyı aynı tarihte bir de Sadaret’e gönderdi. Vali Sadâret’e gönderdiği yazısında Sadrazam Ferit Paşa’dan, malzeme ihale ilânının bir an evvel askıya çıkarılması hususunda verilecek iznin hızlandırılarak ihalenin yapılabilmesini istedi35.

Petraki Efendi’nin hazırladığı Konya Vilâyeti Baş Mühendisi’nin onayladığı etüt çalışmasındaki Tramvay Yolu Güzergâhları’nın son durumunun gösterildiği ve kullanılacak malzemelerin miktarlarının yer aldığı cetvellerde; yolcu hattının uzunluğu, iniş-çıkışları, kıvrımları, eşya nakil hattının uzunluğu, çukur ve yokuşları, köprüleri ile tüm fizibilite raporları dahil istatistiki bilgiler vardı36. Ayrıca 4 adet üstü açık yazlık yolcu vagonu, 4 tane üstü kapalı kışlık yolcu vagonu, 10 adet yük vagonu, toplamda 18 vagonun ihale şartları, döşenecek ray demirleri ve diğer malzemelerin miktarları ile ihale şartlarının detaylı bilgileri mevcuttur. 18 vagona ait ihale şartları şunlardır:

1) Adı geçen vagonlar belirlenen şart ve resimlerine uygun olarak, gümrük resmi ve Haydarpaşa’dan Konya’ya kadar nakliye ücreti, Belediye’ye ait olmak kaydıyla, bunun dışında kalan her türlü taşıma ve ithal ve ihraç masrafları ile gümrük vergileri müteahhide ait olacaktır.

34 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 40. 35 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 41. 36 BCA., 230.01/138.07.03

2) Eksiltme ilânı sonucu vagonlar için belirlenen fiyat mecidiye 20 kuruş ve Osmanlı altını 108 kuruş hesabıyla yarısı vagonlar Haydarpaşa’ya geldiğinde, diğer yarısı da, Konya’da teslim edildikten sonra, nakden Konya Belediyesi sandığından ödenecektir.

3) Pey sürenlerden %10 depozite veya Osmanlı vatandaşlarından muteber bir kefil verecek ve her ne sebeple olursa olsun belirlenen süre zarfında taahhütlerini yerine getiremezse veya vagonlar istenilen şartlara uymayıp reddedilirse depozite parası zapt olacak ve kefil verildiği halde, bu kefil mahkemeye gidilmeksizin depoziteye ek tazminat verecektir.

4) Geçen tarih göz önüne alınmaksızın Temmuz ayının 3’üncü haftasının Salı günü akşamında askıya çıkarılacak olan eksiltme ilânı 4’üncü haftasının Çarşamba günü akşamına kadar askıda kalacak, aynı gün akşamında ihalesi yapılacaktır. Teşrîn-i Evvel (Ekim) ayının ilk haftasının Salı günü akşamına kadar da vagonların tamamen teslimi gerçekleştirilmiş olacaktır.

5) Dellaliye resmi müteahhide ait olacaktır.

6) İşbu taahhütten dolayı müteahhit ile Konya Belediyesi arasında anlaşmazlık zuhur ederse mahkemesi Konya mahkemelerinde görülecektir.

7) Vagonlar belirlenen şartlara uygun olmayıp iade olunursa, Haydarpaşa’dan Konya’ya kadar sevk için, Belediye’ce verilmiş olan nakliye ücretini müteahhit ödeyecektir37.

Konya Belediyesi tarafından inşa olunacak tramvay hattına alınacak demir ve diğer aksama ait ihale şartları ise;

1) Demir ve ferşiyatının (ek malzemesi-dolgu malzemesi) fiyatı ile ilgili eksiltme ilanıdır.

2) Tramvay hattının toplam uzunluğu 4828 metredir. 3) İki ray demiri arasındaki mesafe 1 metre olacaktır.

4) Demir çubuklar çelikten ve resimde görüldüğü gibi olacak ve çubuğun her metre uzunluğu 15,5 kilodan fazla ve 14 kilodan noksan olmayacaktır.

37

5) Traversler çelikten ve ebatları resimde gösterildiği üzere olacak ve her birinin ağırlığı 10,5 kilodan fazla ve 9 kilodan noksan olmayacaktır.

6) Demir çubukların bağlantı plâkaları 4 delikli ve İsveç demirinden olacaktır. 7) Kullanılacak tüm vidalar yumuşak demirden olacak ve sert veyahut dökme olursa kabul edilmeyecektir.

8) Demir çubukların traversler üzerine tutturulması resimde gösterildiği üzere olacak ve traverslerin kendi aralarındaki mesafeleri de 77 cm olacaktır.

9) Feridiye Karakolu’nun önünde, yani iki hattın birleştiği noktada 1, İstasyon’da hattın eşya ambarıyla İstasyon’a ayrıldığı noktada 1, eşya ambarının önünde 1 ve tramvay hattı ahırlarının önünde 1 olmak üzere toplam 4 adet makas yapılacaktır38.

10) Tüm demirler, Almanya’nın “Artukorill”, Fransa’nın “Dekovil” ve Belçika’nın “Aşillergrank” fabrikaları malından veyahut imalâtına mütenasib ve mükemmeliyeti Nafıa Nezâreti’nce tasvip ve uygun görülecek diğer fabrikalardan da alınabilecektir.

11) Demirler Haydarpaşa üzerinden getirilmeye mecbur olup, muaf olan gümrük resmi ve Haydarpaşa’dan Konya’ya kadar tren yolu ücreti Konya Belediyesi’ne ve bundan başka tüm nakliye ve vagon ithali ve ihracı ve rıhtım resmi müteahhide ait olacaktır. Şartlara uymayan, kullanılmış olduğu anlaşılan demirler müteahhide iade edilecek ve şayet çubuklar ve raylar kabul olup da yalnız istenilenden fazla gelirse, bu durumda kullanılmayanlar hesaba katılmayacak ve bu fazla gelenlerin yol ücret nakliyesi ile istenilen şartlara uygun olmayan demirlerin getirilmesi için yapılan harcamaların tamamı Belediye’ce verilmişse müteahhitten geri tahsil edilecektir.

12) Hat güzergâhındaki toprakların tesviyesi Belediye’ye, makas ve sair teferruatıyla birlikte tanzimi ve döşenmesi müteahhide aittir.

13) 8 gün askı müddeti tayin olunmuş ve müddet bitiminde yapılacak ihaleyi müteakip, demirlerin celbine ve müteakiben de döşenmesine başlanacaktır.

14) Dellaliye resmi müteahhide ait olacak ve eksiltme bedeli mecidiye 20 kuruş ve Osmanlı altını 108 kuruş hesabıyla, birisi demirlerin tamamen Haydarpaşa’ya getirilişi, diğeri Konya’ya taşınmasıyla, üçüncüsü hattın tamamen

38

döşenmesiyle ve son taksiti de, hattın kesin olarak teslim alınmasıyla 4 eşit taksitte ödenecektir.

15) Pey sürenlerden %10 depozite akçesi alınacak. Şayet müteahhit depoziteyi tediye etmez ve malzemeleri yabancı ülkelerden alırsa o zaman Osmanlı vatandaşlarından muteber kefil gösterecek. Bilahare müddeti zarfında taahhüdünü yerine getiremez ise depozite akçesi iade edilmeyecek ve kefil taahhüt edilmiş ise, kefil olan zat mahkemeye gidilmeksizin ek tazminat verecektir.

16) İş bu taahhütten dolayı bir anlaşmazlık çıkarsa muhakemesi Konya mahkemesine ait olacaktır39.

Tramvay tesisi için alınacak malzemelerin belirlenmesinden sonra Konya Valisi Cevad Bey, 5 Haziran 1323 (18 Haziran 1907) tarihinde Konya'dan Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne gönderdiği telgrafta, ihale ilamının öncelikli olarak İstanbul’da da askıya çıkarılmasını istedi40. Aynı konuda Sadrazam Ferit Paşa ise, 10 Haziran 1323 (23 Haziran 1907) tarihli tezkeresini Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne göndererek; “Konya Valisi’nin ilgili isteğinin bir an önce tetkikinin yaptırılarak gereğinin icrasını”41 belirtti. İlgili dosya, Nafıa Nazırı tarafından 12 Haziran 1323 (25 Haziran 1907)’de Nezâret İdare Heyeti’ne havale edildi. Nezâret İdare Heyeti ise 1 gün sonra tetkik edilmek üzere Nafıa Nezâreti Fen Müşavirliği’ne gönderdi.

Nafıa Nezâreti Fen Müşavirliği gerekli incelemeyi yaparken, Vali Cevad Bey bu sefer “çok acildir” diyerek Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne 11 Haziran 1323 (24 Haziran 1907)’de çektiği telgrafta; “eksiltme ilanında 1 metre uzunluğundaki demir çubukların ağırlığının 14-15,5 kiloya kadar diye gösterildiğini, ancak her metresinin 20 kilo ağırlığında olursa dayanıklılık açısından daha iyi olacağını konunun uzmanlarından işittiğini, bunun gereği üzerine tashihinin yapılmasını ve ilgili mercilere iletilmesini”42 istedi. Vali’nin isteğini Nafıa Nazırı, dilekçenin üzerine, “içeriğine göre icabının acilen yerine getirilmesi” notunu ilave edip Fen Müşavirliği’ndeki önceki dosyası ile birleştirilmek üzere 12 Haziran 1323 (25 Haziran 1907)’de havale etti.

39 BCA., 230.01/138.07.03 40 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 39. 41 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 38. 42 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 37.

Demir çubukların ağırlığının 14-15,5 kilodan 20 kiloya çıkarılmasını isteyen Konya Valiliği, neticesinin ne olduğunu çok merak etmiş olacak ki Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne 20 Haziran 1323 (3 Temmuz 1907) tarihinde çektiği telgrafta; “demir çubukların ağırlığı ile ilgili olarak henüz bir cevap alınamamıştır”43 diyerek kendilerine bu yönde bir malûmat verilmesini beklediklerini ifade etti.

Konya Atlı Tramvay Tesisi’nde kullanılacak olan malzemerin türü ve nitelikleri konusu incelemedeyken Avrupa’ya sipariş edilen yolcu ve yük vagonları İstanbul’a geldi. Konya Valiliği mukaveledeki, “yolcu ve yük vagonları Haydarpaşa’ya gelince yarı ücreti ödenir” maddesine göre Nâfıa Nezâreti’nden vagonların yarı ücretinin ödenmesini talep etti. Nezâret durumu Nezâret İdare Heyeti’nden sordu. İdare Heyeti bu konudaki görüşünü 19 Haziran 1323 (2 Temmuz 1907)’de Nezâret’e; her ne kadar mukavelede öyle deniyorsa da ödemenin yapılamayacağını, çünkü vagonlar mahalline ulaştıktan sonra esaslı bir muayeneden geçirilip sonra ödemenin yapılabileceğini, şayet ödeme yapılırsa bunun vagonları kabul etme manâsına geleceğini, halbuki olabilecek olumsuz herhangi bir durumla karşılaşılırsa müteahhit veya kefilinden o miktarda depozite talep edilse bile, talebin meydana gelecek zararı karşılamayacağı, durumun çözümünün bu şekilde olabileceğini iletti44.

Vagonlarla ilgili ödeme probleminin çözümü anlaşılmışken Nafıa Nezâreti Fen Müşavirliği (Teknik Servisi) hatda döşenecek raylar konusunda uzman Dr. Lulerag’a başvurdu. Lulerag hazırladığı 18 Haziran 1323 (1 Temmuz 1907) tarihli raporunda; “yol hariç bütün belgeler mevzuata uygundur. Yol konusunda sunulan proje o kadar zayıftır ki inanılması güçtür. Teklif edilen yol, demir traversli dekovil (Decouville) tipi yoldur. Bu yol tipi normal demiryoluna uygun bir yol tipi olup tramvay için uygun değildir. Halen üst kısmında tekerlek izi olan Phoneix ray kullanılmaktadır. Böyle olunca da Vilâyet’in bahsettiği 1 metre rayın ağırlığının 19-20 kilo olsun yolundaki önerisi zayıf bilgiden kaynaklanmaktadır. Böyle yollarda uzunluğu 1 metre olan rayın ağırlığı 30 kilogram olmalıdır. Çünkü ekteki krokide raylar taş temel üzerine oturtulmakta olup demir bağlantılara sahiptir. Her şey normaline uygunsa da yol tipi yeniden düzenlenmelidir”45 demektedir.

43 BCA., 230.01/138.07.03 44 BCA., 230.01/138.07.03 45 BCA., 230.01/138.07.03, lef. 33.

Ticaret ve Nafıa Nezâreti İdare Heyeti’nin para ödeme konusu ile ilgili düzenlemenin yeniden yapılması, Nafıa Fen Müşavirliği (Teknik Heyeti)’nin ise, yol tipi ve rayların kilosu ile ilgili yapılandırmanın yeniden düzenlenmesi raporları doğrultusunda, Ticaret ve Nafıa Nezâreti, 4 Temmuz 1323 (17 Temmuz 1907) tarihli yazısını Konya Vilâyeti’ne gönderdi. Yazıda; “demir çubukların ağırlıkları ile ilgili düzenlemenin yeniden yapılarak uygulamada fenkes (Phoenix) usulü ray tercih edilmesini, bu ray tipinin de 1 metre uzunluğunun 30 kilo ağırlığında olmasını, çünkü ray döşeme şeklinde, rayların kırma taş üzerine oturtularak iki sıra rayın birbirine demir çubuklar ile bağlanmaları gerektiği belirtilerek”46 ihale şartlarının buna göre yeniden düzenlenmesini istedi.

Ticaret ve Nafıa Nezâreti’nin isteği doğrultusunda 21 Temmuz 1323 (3 Ağustos 1907)’de hazırlanan yeni ihale şartları, Konya Valiliği’nce, 3 nüsha olarak 23 Temmuz 1323 (5 Ağustos 1907) tarihinde Ticaret ve Nafıa Nezâreti’ne takdim edildi47. Bir an önce askıya çıkarılarak ihalesinin yapılması istendi. Yeni ihale şartlarına göre Konya tramvayı;

1- 18 vagon, 8 yolcu vagonu, 10 yük vagonu, yol, ray, traversler ve yapımı gerçekleştirilecek.

2- 4824 metre uzunluğunda tek hat döşenecek, 3- Raylar arası 1 metre olacak,

4- Raylar 17-18 metrelik parçalar halinde olacak, 5- Raylar fabrikada eğilecek,

6- Çelik traversler 9,5 ile 10,5 modeline uygun olacak,

7- Bağlantı pilakalarıyla birlikte 4 delikli çelik raylar İsveç çeliğinden olacak, 8- Yumuşak demirden yapılmış civatalar kullanılacak,

9- Traversler plândaki gibi 97 cm aralıklarda döşenecek,

10- Raylar Korpel veya Decouville veya Legrand ya da bu gibi fabrikaların ürünü olacak,

11- 4 adet makas ve geçiş yolu yapılacak,

46

BCA., 230.01/138.07.03 47

12- Yolcular için alınacak vagonların 4’ü açık, 4’ü kapalı olacak, 13- Yollar ve köprülü şoseleri Belediye yapacak

14- Malzemenin gümrük muafiyetinin yanısıra Haydarpaşa’dan Konya’ya kadar nakliye ücretini Belediye karşılayacak, ama istasyondan sonraki kısmı ve liman harçları müteahhide ait olacak,

15- Müteahhit Haydarpaşa’dan itibaren gidiş yolu güzergâhı seçebilir. Ancak bunu önceden belirleyip ihale dosyasına koyacak,

16- Hatla ilgili bütün malzemeler kamyonlarla taşınacak, müteahhit malzemenin geldiğini haber verecek, Belediye de bir uzmanını Haydarpaşa’ya veya İzmir’e malzemelerin uygunluğunu tespit etmek üzere gönderecek. Uzmanın olurundan sonra malzeme Konya’ya nakledilecek.

17- 21 Temmuzdan sonra 8 gün beklemede kalacak, 30 Ağustos 1323 (12 Eylül 1907)’de ise kesin ihale edilecek,

18- Teslimat 8 ay sonra olacak,

19- Gecikme söz konusu olursa her gecikme günü için 3 lira ceza kesilecek, 20- Ücretin yarısı malzemeler İzmir’e ya da Haydarpaşa’ya geldiğinde, 1/4’ü Konya’ya ulaştığında, kalan kısmı ise tramvay 15 gün çalıştıktan sonra ödenecek.

21- Müteahhit siparişin %10’unu teminat olarak verecek veya Belediye’nin onayladığı bir Osmanlı vatandaşının garantisini verecek,

22- Eğer müteahhit bu kontratın hükümlerini yerine getirmezse, teminatı kaybedecek veya kefili bu parayı ödeyecek,

23- Anlaşmazlık halinde Konya mahkemesi karar verecek48.