Konteyner Taşımacılığına Đlişkin Mevzuat

Konteyner taşımacılığına ilişkin mevzuatı iki ayrı açıdan değerlendirmek gerekmektedir. Öncelikle konteyner ile ilgili gümrük mevzuatı incelenmiş, daha sonra ise konteyner içindeki yükün hasarlanması durumundaki hukuksal süreç özetlenmiştir.

2.7.1 Konteyner taşımacılığına ilişkin gümrük mevzuatı

Konteyner her ne kadar bir taşıma kabı da olsa, gümrük mevzuatı açısından tam olarak bu şekilde değerlendirilmemekte ve ülkeye geçici olarak kabul edilmektedir.

Konteyner taşımacılığına ilişkin geçerli olan aşağıdaki iki sözleşme ve bir yönetmelik bulunmaktadır (TC Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, 2009):

i. 1972 Konteynerlerle Đlgili Gümrük Sözleşmesi (02.06.1994 tarihli ve 21948 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış),

ii. Geçici Đthalat Sözleşmesi (21.10.2004 tarihli ve 25620 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış),

iii. 1972 Konteynerlerle Đlgili Gümrük Sözleşmesinin Ve Geçici Đthalat Sözleşmesinin Konteynerlerle Đlgili Hükümlerinin Uygulanmasına Dair Yönetmelik (16.04.2005 tarihli ve 25788 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış).

Uygulamada Türkiye’ye girişi yapılacak konteynerin temsilcileri tarafından Giriş Konteyner Kayıt ve Takip Formunun doldurularak giriş gümrüğüne ibraz edilmekte ve evrakların tescilinden itibaren konteynerin 6 ay içerisinde yeniden ihracı zorunlu olmaktadır.

Geçici ithalat yoluyla yurda girişine izin verilen konteynerlerin en yakın güzergahı takip etmek koşuluyla bir defaya mahsus olmak üzere ülke içinde taşınmasına izin verilmektedir. Ancak, izin verilen konteynerleri yurtiçinde taşıyan veya çeken araçlar, mutlaka Türk plakalı ya da bayraklı olmak zorundadır. Belirli süre zarfında yurtdışına çıkarılamayan konteyner ile ilgili olarak da ilgili gümrük müdürlüğü konteynerin temsilcisine sürenin dolduğuna dair tebligatta bulunulmakta ve 30 gün içinde konteynerin yurtdışına çıkartılması talep edilmektedir. Ancak konteyner bu süre zarfında da yurtdışına çıkarılmaz ise, gümrük cezası oluşmakta ve konteyner yakalanıp gümrük müdürlüğüne teslim edilmektedir. Oluşan cezanın karşılanmaması durumunda ceza bedeli karşılığı olarak konteyner ve içindeki yük ihaleye çıkartılmaktadır. Ayrıca geçici olarak çıkarılacak konteynerlerin yurt dışında kalma süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir (TC Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, 2009).

2.7.2 Konteyner taşımacılığında yük hasarlanmasına ilişkin mevzuat

Hukuksal açıdan konteynerin bir ambalaj, geminin bir kısmı veya bir taşıma aracı olup olmadığının belirlenmesi önem taşımaktadır. Konteyner farklı teçhizatlara ait çeşitli araçlarla taşınmaya uygundur ancak bu durum konteynere taşıma aracı özelliği kazandırmamaktadır. Konteyner her ne kadar ambalajlama masrafları açısından bir tasarruf sağlasa da, bir ambalaj değildir. Bu durumda doktrindeki hakim fikir, konteynerlerin gördükleri iş açısından geminin yük bölümleri olduğudur (Deniz, 1982).

Daha önce belirtildiği üzere türlerarası yük taşımacılığının birçok faydası bulunmaktadır. Ancak birden fazla taşıma türünün birlikte kullanıldığı taşıma sürecinde yükün hasarlanması, çalınması gibi durumların hukuksal açıdan çözümlenmesinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Yükün hasarlanması durumunda, öncelikle yükün taşımanın hangi aşamasında hasarlandığının belirlenmesi gerekmektedir. Bu tespit yapıldıktan sonra, taşımanın ilgili sürecine ait mevzuat

devreye alınmaktadır. Türlerarası taşımacılıkta yükün hasarlanmasına ilişkin hangi taşımacılık türünde hangi mevzuatın geçerli olacağı Çizelge 2.8’de görülmektedir.

Çizelge 2.9 : Taşıma türüne göre geçerli olan mevzuat (Lowe, 2005).

Taşıma Türü Geçerli Mevzuat

Karayolu CMR

Demiryolu CIM

Denizyolu Lahey/Visby Kuralları

Geleneksel yük taşımacılığında yükün hasarlanması taşıma sırasında dışarıdan kolayca fark edilebilmektedir ve dolayısıyla hasarla ilgili tutanak anında tutulabilmektedir. Ancak konteyner taşımacılığında hasarın hangi evrede gerçekleştiğini tespit etmek pek de kolay değildir. Yük konteyner içinde kapalı bir ortamda taşındığı için, olası bir yük hasarı durumunda yükün hasar tespiti ancak konteynerin kapısının yükün alıcısı tarafından açılmasıyla ortaya çıkmaktadır. Konteyner taşımacılığında yükün hangi aşamada hasarlandığının belirlenmesi için dikkate alınan en önemli belge konteynerin bir taşıma türünden diğerine aktarıldığı sırada tutulan değişim (interchange) raporudur. Ayrıca yükün taşınmasına dair hazırlanmış olan konşimento, malın değerini ifade eden satış faturası gibi diğer evraklar da önemli belge niteliğindedir. Yükün ıslanması gibi bir hasar çeşidi ile karşı karşıya kalınmışsa, yükün deniz suyu ile ıslanıp ıslanmadığı anlamak için kimyasal bir test olan deniz suyu testi yapılabilmektedir. Eğer test sonucu olumlu çıkarsa, bu durumda yükün denizyolu taşıması sırasında hasarlandığı kanıtlanabilecek ve Lahey/Visby Kuralları geçerli olacaktır. Deniz hukukunda genel kabul görmüş, 100’den fazla ülke tarafından imzalanmış olan Lahey/Visby Kuralları’nın yanı sıra, 1978’de sadece 31 ülke tarafından imzalanmış olan Hamburg Kuralları Antlaşması bulunmaktadır. Hamburg Kuralları, taşıyıcının sorumluluğu, kusur, ispat külfeti vb. hükümleri nedeniyle fazla benimsenmemiştir. Hamburg Kuralları’na göre taşıyıcı sadece zararın kendi kusuru sonucu oluşmadığını ispatlamakla yükümlüdür. Lahey/Visby Kuralları’na göre taşıyıcı, yükün korunması ile yükümlüdür (Yavuz, 2006). Lahey/Visby Kuralları ve Hamburg Kuralları arasında bir uyum sağlanamadığından dolayı yakın zamanda yeni bir çalışma yapılarak 23 Eylül 2009 tarihinde Rotterdam Kuralları imzaya açılmıştır. Rotterdam Kuralları, uluslar arası deniz taşımacılığı ile birlikte bu ulaşım türünün öncesinde ya da sonrasında, ya da arasında diğer ulaşım türlerinin de dahil olduğu çok türlü taşımayı kapsamakta ve bu anlamda da

denizyolu ile birlikte karayolu, demiryolu, içsuyolu ve havayolu taşımacılığı dahil olmak üzere çok türlü bir taşımaya özgü olmaktadır (Şişmanyazıcı, 2009). Ayrıca Rotterdam Kuralları, hasar ve eksikliğin belirlenmesi konusunda “ortak tespit” mekanizması öngörmekte, zaman aşımı konusunda da Hamburg Kuralları’na benzer biçimde 2 yıllık zaman aşımı esasını getirmiştir (Akten, 2009).

Bu bölümde çalışmaya konu olan sorun açık bir şekilde ifade edildikten sonra, türlerarası konteyner taşımacılığı konusu ile ilgili detaylı bilgi verilmiştir.