Kolluk Yetkisinin Kullanılmasında Kamu Düzeni

2.2.3.1. Kolluk Yetkisinin Kapsamı

Toplum içerisindeki bireylerin canlarının, mallarının, ırz ve namuslarının her türlü tehdit, saldırı ve hatta kazalara karşı korunması anlamına gelen kamu düzenini sağlama amacında olan kolluk hizmeti, toplumda devletin öncelikli görevi olan düzeni sağlamak ve korumak amacına yönelmiştir.²⁵¹ Kolluk yetkileri esasen ikiye ayrılır. Bunlar adli kolluk ve idari kolluktur. İdari kolluğun görevi kamu düzenini sağlamaktır.²⁵² Adli kolluğun görevi ise kamu düzenini bozanları kovuşturmak ve yargı yerlerine teslim etmektir.²⁵³ Bu noktada Gözler, önleme-bastırma ölçütünün yetersiz olduğunu belirtmekte ve Fransa’da 1951 tarihli Baud ve Dame Noulek kararlarında geliştirilen “belirli bir suçla ilgili olma ölçütüne” işaret etmektedir. Bu ölçüt ile adli kolluğun henüz işlenmemiş ve teşebbüs aşamasındaki suçlara müdahalesinin mümkün olduğunu; belirli bir suç nedeniyle başlayan kolluk faaliyetinin adli kolluk, belirli bir suç nedeniyle başlamamış kolluk faaliyetinin idari kolluk olduğunu belirtmektedir.²⁵⁴

Esasen devletin kolluk yetkisi, kamu düzeni kavramından hareketle tanımlanır. “Kolluk, idarenin kamu düzenini sağlamak ve korumak adına toplumdaki bireylerin temel hak ve özgürlüklerini etkileyecek şekilde giriştiği faaliyetidir.”²⁵⁵

251 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 302. Emine CİN, “Kamu Düzeni, Kolluk Faaliyeti ve Arama Yetkisi”, Prof. Dr. Ali Naim İnan’a Armağan, Seçkin Yayınları, Ankara, 2009, s. 1109.

252 GÜNDAY, s. 263.

253 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 303.

254 GÖZLER, İdare Hukuku, Cilt II, s. 479-480.

255 CİN, “Kamu Düzeni, Kolluk Faaliyeti ve Arama Yetkisi”, s. 1110.

Diğer bir deyişle “toplumsal yaşamın gerektirdiği düzenin sağlanması için, yönetimin bireylerin özgürlüklerine karışmasına, sınırlarını belirlemesine idari (yönetsel) kolluk denir.”²⁵⁶ Ancak bireyi ve idareyi karşı karşıya getiren kolluk yetkileri²⁵⁷ kullanılırken anayasal ve yasal sınırların aşılmamalı, ölçülülük ilkesine, kademelilik ilkesine, orantılılık ilkesine aykırı hareket edilmemelidir.²⁵⁸ Bunlar kolluk yetkisinin anayasal sınırlarını oluşturmaktadır.²⁵⁹ Böylece bireylerin kısıtlanan hak ve özgürlükleri ile kamu düzeninin sağlanması adına kullanılan kolluk yetkisi arasında bir denge sağlanmış olacaktır.

Düzen, hem güvenliğin hem de özgürlüğün sağlanmasında korunması gereken asgari gerekliliktir. Kolluk güçleri tarafından alınan önlemler bu düzenin sağlanmasına yöneliktir. Bireyin insan onuruna yaraşır bir yaşam sürmesi için elverişli ortam ve düzen kolluk güçleri tarafından gerçekleştirilecektir.²⁶⁰ Ancak dikkat edilmesi gereken nokta kolluğun görevinin maddi düzeni korumak ile sınırlı olduğudur.

Düşünce ve ahlak gibi bireyin iç dünyasına yönelik bir düzenin korunması kolluğun görevi dışında kalmaktadır. Bu noktada ahlaki bir düzensizlik, dış dünyaya

256 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 302.

257 Başlıca kolluk yetkileri şunlardır: Arama yetkisi, el koyma yetkisi, parmak izi ve fotoğraf alma yetkisi, durdurma ve kimlik sorma yetkisi, yakalama yetkisi, zor ve silah kullanma yetkisi, karakola davet etme yetkisi, men ( yasaklama) yetkisi, idari para cezası verme yetkisi.

258 CİN, s. 1112.

259 GÜNDAY, s. 276-277.

260 KABOĞLU, Özgürlükler Hukuku, s. 94-95.

dönük olarak kamu düzenini bozucu bir nitelik kazanırsa, kolluk devreye girerek bu bozulmayı önleyebilir.²⁶¹

Kanun koyucu, Anayasa’nın ilgili hükümlerinde kamu düzeni nedeni ile sınırlanması öngörülmüş olan temel hak ve özgürlükleri, bu nedenle sınırlayarak idareye müdahale etme yetkisi vermektedir.²⁶² Örneğin idari kolluk yetkilerinden olan önleme araması kamu düzenini korumak amacıyla özel hayatın gizliliği ve konut dokunulmazlığı özgürlüklerinde sınırlama yapılmasını gerektirir.²⁶³

2.2.3.2. Kolluk Yetkisinin Kullanıldığı Yerler

Toplumun maddi ve dış düzeni ile ilgilenen idari kolluk, güvenlik, esenlik ve sağlığın korunması için kamuya ayrılan yerlerde (yollar, parklar gibi), kamuya açık yerlerde (kahveler, sinemalar, tiyatrolar, oteller, hamamlar gibi), özel iş yerlerinde, bireylerin toplu bulunduğu yerlerde (okullar, hastaneler gibi), konutlarda kamu düzenini sağlamak ve korumakla görevlidir.²⁶⁴ Kamusal alandan özel alana gidildikçe kolluğun yetkileri sınırlı kullanılmaktadır. Örneğin kamuya ayrılan yerlerde kolluğun yetkisi en geniş iken, konutlarda en sınırlı şekilde kullanılmaktadır.²⁶⁵

261 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 303.

262 GÜNDAY, s. 276.

263 Şemsettin AKSOY, Önleme ve Koruma Tedbiri Olarak Arama, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007, s.

15. CİN, s. 1115.

264 DURAN, s. 254.

265 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 306. GÜNDAY, s. 282.

2.2.3.3. Kolluk İşlemleri

İdari kolluk, kamu düzeninin sağlanmasında iki türlü işlem tesis edebilir.

Bunlar; düzenleyici işlemler ve bireysel işlemlerdir.

2.2.3.3.1. Düzenleyici İşlemler

Anayasa’nın 13. maddesine göre temel hak ve özgürlükler ancak kanunla sınırlanabilir. Fakat kanun koyucu bireylerin kamu düzenini tehlikeye düşürecek ya da tehdit edecek nitelikteki tüm davranışlarını ayrıntıları ile önceden düzenleyemeyeceğinden bu tür tutum ve davranışların ayrıntıları idarenin düzenleyici işlemleri ile belirlenir. Kanun koyucu genel ilke ve esasları koymakla yetinir.²⁶⁶

Düzenleyici işlemler bireyin idareden önceden izin alması, haber vermesi ya da idarenin yasak koyması şeklinde olabilir. Kolluk yetkilileri tüzük, yönetmelik ya da genel emir çıkarmak yoluyla düzenleyici işlem tesis edebilirler. Bunun için yasal bir dayanak olması gerekmektedir. Düzenleyici işlemler buyurucu, önleyici ya da koruyucu nitelikte olabilir.²⁶⁷

266 GÜNDAY, s. 271.

267 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 306.

2.2.3.3.2. Bireysel İşlemler

Düzenleyici kolluk işlemlerinin bireylere uygulanması sonucu bireysel kolluk işlemleri ortaya çıkar. İzin verme, yasaklama ya da yasaklara uyulup uyulmadığını denetleme şeklinde olabilecek düzenleyici işlemlere uyulmadığı takdirde kolluk yetkilileri çeşitli yaptırımlar uygulayabilirler. Örneğin kamu sağlığının korunması için getirilen kurallara uymayan lokanta kapatılabilir.²⁶⁸ Petrol İşleri Genel Müdürü, petrol sahalarında çevre kirlenmesine ilişkin önlemleri yeterli görmediği takdirde yeni önlemler alınmasını ya da önlemlerin artırılmasını petrol hakkı sahiplerinden isteyebilir.²⁶⁹ 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’na göre terör kapsamında cebir ve şiddet kullanarak; baskı, korkutma, yıldırma, sindirme veya tehdit yöntemlerinden biriyle,… kamu düzenini veya genel sağlığı bozmak amacıyla bir örgüte mensup kişi veya kişiler tarafından girişilecek her türlü suç teşkil eden eylemler de yer almaktadır. Bu noktada kolluk güçlerinin kamu düzeninin sağlanması için

“zorlama”²⁷⁰ya başvurma yetkileri mevcuttur. Bu zorlama yetkisi yine Terörle Mücadele Kanunu’nun ek 2. maddesine göre terör örgütlerine karşı icra edilecek operasyonlarda “teslim ol” emrine itaat edilmemesi veya silah kullanmaya teşebbüs edilmesi halinde tehlikeyi etkisiz kılabilecek ölçü ve orantıda, doğrudan ve duraksamadan hedefe karşı silah kullanmaya kadar gidebilir.²⁷¹

268 ibid, s. 306.

269 Bu duruma ilişkin hüküm, 11.05.1989 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile 17.07.1989 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Petrol Tüzüğü’nün 6. maddesinde yer almaktadır.

270 Zorlama, düzeni sağlayabilmek için maddi güç kullanılmasıdır. GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 307.

271 GÖZÜBÜYÜK, Yönetim Hukuku, s. 307.