1.4. Siyasal Sistemlerde Kamu Düzeni Kavramına Yüklenen Anlam
1.4.4. Demokratik Sistemlerde Kamu Düzeni
Özgürlüklerin gerçekleşmesini sağlayacak rejim olarak görülen demokrasi ile özgürlüklerin, birbirinden ayrılmaz ikiz kavramlar olduğuna ilişkin yaygın bir kanaat mevcuttur.135 Bu yaygın kanıya karşılık Kapani, demokratik olmadan önce
133 KAPANİ, Kamu Hürriyetleri, s. 193.
134 KAPANİ, İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, s. 119.
135 KAPANİ, Kamu Hürriyetleri, s. 167. Anıl ÇEÇEN, İnsan Hakları, 3. Baskı, Savaş Yayınları, Ankara, Ekim 2000, s. 53.
özgürlükçü olan İngiltere örneğini vermekte ve İngiltere’de parlamentonun kuruluşunun demokratik bir temele dayanmamasına rağmen vatandaşların kişi güvenliği, konut dokunulmazlığı, dernek kurma, toplanma, düşünceyi açıklama özgürlüğü gibi özgürlüklere sahip olduklarını belirtmektedir.136
Tunaya’ya göre siyasal muhalefet bir anayasa kurumu olarak varsa, çoğulcu siyasal hayat söz konusu ise demokratik bir yönetimden bahsedilebilecektir.137
“Burjuvazinin öncülüğünde ortaya çıkmış olan” demokratik sistemlerdeki ortak özellikler arasında kapitalist ekonomik sistem ve çoğulculuk ilkesi sayılabilir.138
Demokrasinin yapıtaşlarından biri olan liberal düşüncede özgürlük şu şekilde tanımlanır: “…özgürlük karşısındakinin -ya da başkalarının- özgürlüklerine zarar vermeyecek biçimde davranışlarını kendine göre düzenleme yeteneği olup uğradığı tek baskı da gene başkalarının özgürlüğünün başlangıcıdır.”139
Liberal düşüncenin temelinde yer alan bireyin, kendi yetenekleri doğrultusunda tespit edilecek özgürlük alanının sınırları yasayla çizilecektir. Bu sınırların amacı ise karşısındakinin alanına sataşmayı ve toplumda çatışmayı
136 KAPANİ, Kamu Hürriyetleri, s. 168-169.
137 TUNAYA, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 1980, s. 413.
138AKAD - VURAL DİNÇKOL, s. 384.
139 G. BURDEAU, Le Libéralisme, Paris, Seuil, 1979, s. 40, Aktaran Mehmet AKAD, Teori ve Uygulama Açısından 1961 Anayasası’nın 10. Maddesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1984, s. 11.
önlemektir.140 İşte bu sınırlardan birini de kamu düzeni oluşturmaktadır.“Liberalizm, hiç kuşkusuz bir özgürlük öğretisidir, ama düzen içinde bir özgürlüğün…”141
Bu bakımdan Dönmezer, kullanılması sorumluluk doğurmayan hak ve özgürlük olmadığını ifade etmektedir. Dolayısıyla her bir hak ve özgürlük belirli bir sorumluluk alanı oluşturur. Hiçbir sorumluluk getirmeyen bir özgürlük, hukuken varlık bulamaz ve toplumsal açıdan böyle bir özgürlük aslında zamanla aşırı bir sınırlamayı getirecektir.142 Bu nedenle hak ve özgürlüklerin hukuken sınırları belirlenmiş bir toplum düzeni içinde kullanılması mümkündür.
Çağdaş demokrasilerde temel ilkeler siyasal çoğulculuk, temsil, seçim, çoğunluğun yönetme hakkı, muhalefet etme özgürlüğü, temel hak ve özgürlüklerin korunması ve yasa önünde eşitliktir.143 Bir hoşgörü rejimi olan demokratik sistemlerde birbirini dinleme, karşıt görüşlere saygı gösterme esastır.144 Bu esastan hareketle toplanma, dernek kurma, basın ve haberleşme gibi özgürlükler, herhangi bir mahkumiyet tehdidi olmadan kullanılır. Bu özgürlükler, iktidara karşı olsa da, farklı akımların kamuoyuna ulaşmalarının güvencesini oluşturur.145
140 AKAD, Teori ve Uygulama Açısından 1961 Anayasası’nın 10. Maddesi, s. 12.
141G. BURDEAU, Le Libéralisme, Paris, Seuil, 1979, s. 48, Jean RİVERO, Les Libertés Publiques, P.U.F., Paris, 1978, s. 57-65, Aktaran Mehmet AKAD, Teori ve Uygulama Açısından 1961 Anayasası’nın 10. Maddesi, s. 12.
142 Sulhi DÖNMEZER, Basın Hukuku, Cilt I, 2. Bası, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1964, s. 75.
143 GÖZÜBÜYÜK, Anayasa Hukuku, s. 25-28.
144 ÇEÇEN, İnsan Hakları, s. 81.
145 TUNAYA, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, s. 415.
Gerçekten sadece seçim sisteminin olduğu bir yönetimde, özgürlük ve yargı güvencesi yoksa orada demokrasi var olamaz, çoğunluğun yönetimi söz konusu olur.146
Modern demokratik devletler bakımından özgürlükler sınırlanabilir. Ancak sınırlama yapılırken uyulması gereken belli başlı kurallar bulunmaktadır. Bunlar sınırlamanın kural değil, istisna olması, kamu iradesinin ifadesi olan yasa ile sınırlama yapılması, sınırlamanın sadece belli sınırlama nedenleriyle yapılabilmesi, sınırlamanın özgürlüğün özüne dokunmaması, yani ölçülü olması, sınırlama yapılmasında mutlaka kamunun çıkarı bulunması ve sınırlamanın geçici olmasıdır.147
Bir sınırlama nedeni olarak kamu düzeni de bu kurallar çerçevesinde özgürlüğün sınırlanmasında kullanılacak bir ölçüttür. Demokratik toplum hayatının iki temel unsuru kamu düzeni ve kişi özgürlükleridir. Her ne kadar liberal felsefede bu iki kavramın karşıt olduğu tezi kabul edilse de demokratik toplum hayatının korunması için ikisi arasında bir denge kurulması gerekmektedir.148
Demokratik bir rejimde kamu düzeni ile özgürlükler arasında çok daha sıkı bir bağ söz konusu olmalıdır. Çünkü hem devlet hem de toplum düzeni demokratik temeller üzerine oturtulmuştur. Bu durumda kamu düzeninin korunması ve sağlanması demek, demokratik düzenin güvence altında olması demektir.149
Günümüzde demokratik hukuk devleti kavramı, hukuk düzeninin meşruluğunun ölçütünün özgürlük olduğuna, özgürlüğün koruyucusunun hukuk
146 KIŞLALI, s. 244.
147 MUMCU - KÜZECİ, s. 139.
148 KAPANİ, Kamu Hürriyetleri, s. 228-229.
149 ibid, s. 229.
olduğuna işaret ederken aslında demokratik bir toplumun yeterli bilgi birikimine ve düşünce üretme ve ifade etme yetisine sahip bireylere ihtiyaç duyduğunu göstermektedir.150
Yukarıda151 açıklandığı üzere demokrasinin nimetlerinden faydalanarak iktidara gelen ve totaliter bir rejime geçen Hitler karşısında ne yapılabilirdi?
Özgürlük rejimi olan demokraside düşünce, basın, toplanma, propaganda özgürlüğü vardır; demokrasi karşıtları da bu araçları kullanarak iktidara gelmiştir. Bu durumda demokrasilerde var olan düzeni korumak için özgürlüklere birtakım fren mekanizmalarının getirilmesi şart görünmektedir.
“Özgürlük düşmanlarına özgürlük yoktur” anlayışı çerçevesinde özgürlüklere, var olan düzeni korumak için sınırlamalar getirilebileceği kabul edilmektedir. Özellikle totaliter rejimler ve köktendinci akımlara karşı, demokratik kamu düzeninin korunması için özgürlük alanının sınırlarının belirlenmesi gerekmektedir.152 İşte mücadeleci demokrasi anlayışı; faşizm, nasyonal sosyalizm, komünizm gibi totaliter rejimler veya demokratik düzeni sarsmaya ya da yıkmaya yönelmiş akımlar karşısında bu rejim ya da akımları savunan birey ya da grupların düşünceyi açıklama veya örgütlenme özgürlüklerini kısıtlayan aktif demokrasi anlayışıdır.153 Devletin demokratik düzeni korumak için sınırlamalar getirmesi meşru
150 İbrahim ŞAHBAZ, Karşılaştırmalı Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara,2007, s. 25.
151Bkz. bu tez içinde Birinci Bölüm, 1.4. Siyasal Sistemlerde Kamu Düzeni Kavramına Yüklenen Anlam, 1.4.1. Totaliter Sistemlerde Kamu Düzeni, s. 35-38.
152 Abdurrahman EREN, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına Göre Avrupa Kamu Düzeninde Politik Alanın Sınırları ve Yeni Kapalı Politik Alan”, AÜEHFD, C. VII, S. 3-4, Aralık 2003, s. 209.
153 HAKYEMEZ, Militan Demokrasi Anlayışı ve 1982 Anayasası, s. 33-34.
bir davranıştır; fakat siyasal iktidarın kendi dünya görüşünü dayatmak için mücadeleci demokrasiyi araç olarak kullanması demokratik düzeni zedeleyecektir.154 Bu noktada siyasal iktidar; tüm özgürlükleri korumak adına tüm özgürlükleri kendi menfaatine uygun bir özgürlüğe, örneğin din ve vicdan özgürlüğüne, indirgeyerek mücadeleci demokrasi anlayışına sığınabilir. Burada artık mücadeleci demokrasi anlayışının varlığından söz edilemez. Özellikle Türkiye gibi demokrasi kültürünün tam olarak yerleşmediği ülkelerde, mücadeleci demokrasi anayasa ile güvence altına alınan temel ilkeleri korumaya yönelik olmalı; siyasal iktidarın kendi dünya görüşünü toplumsal düzen olarak dayatması mekanizmasına dönüşmemelidir.