Kodifikasyon (Yahudi Hukuk Kanunlarıyla İlgili Eserleri)

Saadia Gaon’un kodifikasyon alanında yazdığı bilinen on eseri vardır. Ancak, bunlardan sadece Miras hukuku alınında yazdığı eserine ait elyazmalarına ulaşılabilmiştir. Diğer eserlerin ise sadece bazı kısımlarına ait parçalarına ulaşılabilmiştir. Bunların isimlerini, eski yazarların eserleri hakkında bilgi veren diğer kaynaklardan öğreniriz³²⁹.

2.4.3.1. Miras Hukuku Kitabı ( ִתיראומלא באתכ - Kitabu’l-Mevârîs)

Veraset, bir kimsenin vefatı üzerine mevcut mal varlığının kanuni varislerine intikal etmesidir. Miras bırakan bu kişinin malları ölümüyle kendiliğinden mirasçılarına intikal eder. Miras bırakan bu kişi ile mirasçıları arasındaki münasebete de veraset denir.

Saadia Gaon’un Yahudi miras hukuku alanından bahsettiği bu eser, ilk defa Steinschneider tarafından Bodleian’da bulunan elyazmaları arasında keşfedilmiştir.

Daha sonra S. Fuchs, bu elyazmasının bir nüshasını çıkarmış, hem içeriği hakkında bilgi vermek hem de bir kısmını İbranice’ye tercüme etmek suretiyle neşretmiştir³³⁰. Joel Muller, Saadia’nın tüm eserlerinin neşri serisinin son cildinde, metni Judeo-Arabic olarak yayımlamış, S. Horovitz ise İbranice תושוריה רפס (Sefer ha-Yeruşôt - Miraslar Kitabı) adıyla tercüme etmiştir³³¹.

326 Schechter, Saadyana Geniza, s. 79.

327 Nehemiah Allony, “Alfaz al-Mishnah (Millot ha-Mishnah)” (The Words of the Mishnah), Sefer Zikkaron keha-Rav Yishaq Nissim… Seder Shelishi (Studies in Memory of the Rishon le-Zion R. Yitzhak Nissim), Edi. M. Benayahu, Vol. III, Jerusalem 1985, s. 13-26.

328 Brody, s. 269.

329 Ginzberg, Geonica, I, s. 165.

330 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 344; Brody, s. 255.

331 Muller, Œuvres Completes de R. Saadia ben Joseph al-Fayyoûmi, Traite Des Successions, Volume IX, s. 1-53. Eserde, sayfanın üst kısmında Kitabu’l-Mevârîs adıyla Judeo-Arabic metin, hemen altında da Sefer ha-Yeruşôt başlığıyla İbranice tercümesi yer alır.

Eserin çoğu verasetle ilgili temel hukuksal esasların belirtilmesine yöneliktir. Saadia’ya göre insanların sahip olduğu mal mülk ancak miras, satış ya da hediye olmak üzere üç yoldan biriyle bir kişiden başka birine geçebilir. Eserin hemen başında belirtilen bu açıklamadan sonra bir malın veraset yoluyla başka birine geçişiyle ilgili hukuksal kaideleri, muris ile mirasçıları arasındaki akrabalık bağına göre açıklar. Eserin geriye kalan bölümünde ise mirasçının miras üzerindeki hakkı ve malın mirasçılar arasında nasıl taksim edileceğine dair sorular ve açıklamaları vardır³³².

2.4.3.2. Mevduat Hükümleri ( העידולא םאכחא - Ahkâmu’l-Vedîa)

Vedîa, koruması için bir kimseye emanet olarak bırakılan maldır. Saadia’nın, vedîayla ilgili Yahudi hükümlerini anlattığı bu esere ait Arapça elyazmasını, Schechter Judeo-Arabic olarak neşretmiştir³³³. Ancak parçalar halinde neşredilen bu nispeten kısa eserde, emanet olarak bırakılan mallara ilişkin hükümler ele alınır. Özellikle Çıkış 22. perekte açıklanan emanet hukukuna dair Rabbânî Yahudiliğin görüşlerini savunan gelenekselci yaklaşımı benimsediği, kendi döneminde bu görüşlere aykırı fikirleri öne sürenleri reddettiği görülmektedir³³⁴.

Friedlander, elyazmaları arasında Saadia’nın bu eserine ait olduğunu düşündüğü bazı parçalar bulduğunu ileri sürmüş ve bunları İbranice tercümeleriyle beraber neşretmiştir.

Ancak aradan fazla zaman geçmeden, bu iddiasından vazgeçmiş ve bunların Saadia’nın başka eserine ait olduğunu savunmuştur³³⁵.

2.4.3.3. Şahitlik ve Resmî Evraklar Kitabı (קיאתולאו הדאהשלא באתכ - Kitabu’ş-Şehâde Ve’l-Vesâik)

Hartwig Hirschfeld, Cambridge’de bulunan geniza elyazmaları arasında tespit ettiği

“Şahitlik ve Resmî Evraklar Kitabı”nın giriş bölümüne ait bazı parçalarını yayımlamıştır. Bu parçanın bulunuşuna kadar bu esere ait, ismi dışında, hiçbir bilgiye ulaşılamamıştı. Neşri yapılan parçaya göre bu eser, Saadia’nın medeni hukuk alanında

332 Brody, s. 256.

333 Schechter, Saadyana Geniza, s. 37-41. Schechter, eserin ismini İbranice olarak ןודקפה רפס (Sefer ha-Piggadôn-Mevduat Kitabı) olarak verir.

334 Brody, s. 257.

335 Poznański, Ginzberg's "Geonica" Geonica by Louis Ginzberg, s. 410.

yazdığı ilk eserdir. İlk olarak şahitlikle ilgili meseleleri ele almasının asıl sebebi de insanların bu konuda gerçekten aydınlatılmaya ihtiyaç duymalarıdır³³⁶.

Eser, bir giriş ve sekiz bölümden oluşur. İlk dört bölümde genel olarak şahitlik hukuku, son dört bölümde ise yazılı şahitlikle ilgili meseleler ele alınmıştır³³⁷.

2.4.3.4. Zinanın Hükmü Kitabı ( תוירעלא ריספת - Tefsîru’l-‘Arayôt)

Saadia Gaon’un evlenilmesi yasak olan kimseler hakkında bir eser yazdığı bilinmektedir³³⁸. XI. yüzyıl Karaîm mezhebi âlimlerinden Yeşua b. Yahuda’nın yazdığı תוירעלא רפס (Sefer al-‘Arayôt - Zina Kitabı)’nda aynı konuda eser yazmış olan Saadia’dan uzun bir alıntı bulunur³³⁹. Hartwig Hirschfeld, Cambridge’de bulunan geniza elyazmalarına dayanarak, Saadia’nın evlenilmesi yasak olan kimseler hakkında yazdığı esere ait olduğunu düşündüğü elyazmalarını neşretmiştir. Eserdeki ifadelerden, Karaîm mezhebine karşı cevabi bir risale olarak yazıldığı anlaşılmaktadır³⁴⁰. Bunların, Yeşu’ah b. Yahuda’nın eserinde bulunan alıntılardan farklı olduğunu ve eser hakkında daha fazla bilgi sunduğunu savunmuştur³⁴¹.

Saadia Gaon hakkında yaptığı araştırmalarla bilinen Henry Malter ise aslında Saadia’nın böyle bir eser kaleme almadığını ileri sürer. Çeşitli eserlerde geçen atıfların (Arapça veya İbranice), elyazmalarının ve diğer belgelerin Saadia’nın bu konuda müstakil bir eser yazdığına delil olamayacağını söyler. Bu belgelerin, en iyi olasılıkla, Tevrat üzerine yazdığı uzun tefsirinin Levililer XVIII. bölümünün müstakil olarak neşredilip yayılması neticesinde ortaya çıkan esere ait olduğunu iddia eder³⁴².

336 Hartwig Hirschfeld, “The Arabic Portion of the Cairo Genizah at Cambridge (Fourth Article.) Further Saadyāh Fragments”, The Jewish Quarterly Review, Vol. 16, No. 2, Jan. 1904, s. 294-299. Hartwig, esere ait bu parçanın bulunuşuna kadar, eserin isminin קיאתולא (El-Vesâik), İbranice olarak da תורטשה רפס (Sefer ha-Şetarôt) olarak bilindiğini söyler.

337 Brody, s. 258.

338 Hartwig Hirschfeld, “The Arabic Portion of the Cairo Genizah at Cambridge. (Tenth Article.): Further Sa'adyāh Fragments”, The Jewish Quarterly Review, Vol. 17, No. 4, Jul. 1905, s. 713, 715.

339 Poznański, The Anti-Karaite Writings of Saadiah Gaon, s. 259; Yeşua b. Yahuda’nın yazdığı eser, ilk defa tam metin olarak Steinschneider tarafından 1856 yılında neşredilmiştir.

340 Hirschfeld, The Arabic Portion of the Cairo Genizah at Cambridge. (Tenth Article.): Further Sa'adyāh Fragments, s. 713-720; Eserin Karaîm mezhebine karşı kaleme alınmış olduğunu gösteren delillerden biri de Saadia’nın evlenilmesi haram olan kimseler konusunda, Karaîm mezhebinin aksine, kıyas yapmayı kesinlikle kabul etmediğini bildirmesidir (Poznański, The Anti-Karaite Writings of Saadiah Gaon, s. 259).

341 Hirschfeld, The Arabic Portion of the Cairo Genizah at Cambridge. (Tenth Article.): Further Sa'adyāh Fragments, s. 715.

342 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 346-347.

2.4.3.5. Yasak Gıdalar Kitabı (תופרטלא באתכ - Kitâbu’t-Terafôt)

Trefa (çoğulu Terafôt) Tevrat’ta yasaklanmış olan gıdalardır. Örneğin, tırnağı yarık olmayan ve geviş getirmeyen dört ayaklı hayvanların et ve sütleri, doğal bir şekilde ölen, yaralanarak ölen ya da Yahudi dini kesim kurallarına aykırı olarak kesilen hayvanların eti, sürüngen ve böceklerin eti haramdır. Koşer kurallarına göre yenilmesine izin verilmeyen hayvanların etlerine de Trefa denir³⁴³.

Schechter, Saadia’nın genizada bulunan elyazmalarını yayımladığı eserinde, Saadia’nın bu isimle bir eser yazdığını söyleyen metinlerden bahseder³⁴⁴. Harkavy, St. Petersburg Kraliyet kütüphanesinde, bu eserle ilgisinin bulunduğunu düşündüğü ve הטיחש תוחלה (Halahôt Şehita- Kesim Kuralları) başlığını taşıyan iki farklı elyazması hakkında bilgi verir³⁴⁵. Sadece adından bahsedilen Kitâbu’t-Terafôt’un herhangi bir nüshası günümüze ulaşamamıştır.

2.4.3.6. Kirlilik ve Temizlik Kitabı (הרהטו האמט רפס - Sefer Tama u-Tahera)

Çeşitli Ortaçağ yazarları tarafından adından bahsedilen bu esere ait herhangi bir elyazmasına ulaşılamamıştır. Sadece isminin geçtiği bazı parçalar bulunmuştur.

Örneğin, Schechter’in yayımladığı bir elyazmasında, Saadia’nın eserlerinin isimleri zikredilirken bu eserden de הרהטו האמט רצתבמ – Muhtasar Tama ve Tahara (Kirlilik ve Temizlik Hakkında Kısa Bir İnceleme) olarak geçer³⁴⁶. Ayrıca, Meir ha-Kohen (XII.

y.y.) tarafından yazılan eserin “Cinsel İlişki Yasakları” bölümünde Saadia’nın

“Temizlik ve Kirlilik” hakkında bir eser yazdığı bilgisi verilmektedir³⁴⁷. 2.4.3.7. Hediyeler Kitabı (תונתמה רפס - Sefer Ha-Matanôt)

Halaha açısından hediyenin ve hediyeleşmenin durumunun açıklandığı eserdir. Saadia,

“Miras Hukuku Kitabı”nın başında şöyle der: “Nesnelerin insanlar arasında yer değiştirmesi (nakli) üç yolla olur: Miras yoluyla, alışveriş yoluyla ve hediyeleşme yoluyla. Bu üç yolun her birinin kendilerine ait özel hukukları vardır. Biz şimdi, bu

343 Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, Cilt III, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul 2002, s. 746.

344 Schechter, Saadyana Geniza, s. 53; 132. İlk belge, Judeo-Arabic olarak, ikinci belge ise Arap harfleriyle yazılmıştır. Ancak, תופרטלא (et-Terafôt) kelimesi İbranice harflerle yazılmıştır.

345 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 347.

346 Schechter, Saadyana Geniza, s. 79.

347 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 348.

eserin konusu olan miras hukukunu açıklayacağız”³⁴⁸. Saadia’nın bu ifadelerinden yola çıkarak her üç alanda da eser yazdığı sonucuna ulaşılır. Ancak, şu ana kadar ulaşılan belgelere göre, Saadia’nın alışveriş hukukunda eser yazdığı bilinmemektedir. Ancak, en azından XII. yüzyılın sonuna kadar “Sefer ha-Matanôt” kitabının kullanımda olduğu bilinmektedir. Çünkü, XII. yüzyılın büyük Yahudi düşünürlerinden Nahmanides, Mişna’nın üçüncü bölümü Naşim (Kadınlar)’in son risalesi Kidduşîn (Nişanlanma) üzerine yazdığı kısa risalesinde Saadia’nın bu eserinden bahseder³⁴⁹. Eserin herhangi bir nüshası günümüze ulaşamamıştır.

2.4.3.8. ADET GÖRME İLE İLGİLİ KURALLAR (הדנ תוחלה - HALAHÔT NİDA) Saadia Gaon, kendi yazdığı “Oluşum Kitabının Tefsiri (ידאבמלא באתכ ריםפת - Tefsir Kitabu’l-Meb’âdî)”nde bu eserine atıfta bulunur³⁵⁰. Eserle ilgili herhangi bir elyazmasına ulaşılamamıştır. Steinschneider, bu eserin “Kirlilik ve Temizlik Kitabı”nın bir parçası olduğunu, dolayısıyla müstakil bir eser olarak değerlendirilemeyeceğini savunur³⁵¹.

2.4.3.9. Faiz Üzerine Bir Risale (אברלא יפ לוק - Kavlun Fi’r-Riba)

Cambridge’de bulunan geniza elyazmaları arasından Hartwig Hirschfeld tarafından bulunan bir belgede Saadia Gaon’un faiz hakkındaki yazısı bulunmuştur³⁵². Oldukça kısa ve yıpranmış olan bu elyazmasının başlığı “Faiz Üzerine Bir Risale (אברלא יפ לוק - kavlun fi’r-riba)’dır. Burada belirgin olmayan nokta bunun bir eser başlığı mı yoksa başka bir eserin bölümünün başlığı mı olduğudur. Ayrıca, başka hiçbir belgede Saadia’nın böyle bir eser yazdığına ilişkin herhangi bir notun bulunmaması da ayrı bir tartışma konusudur.

Elyazmasında bulunan açıklamaya göre eserin yazarı Saadia’dır. Girişte, her zamanki üslubuyla tasnif yapar ve dört ana grup etrafında on dört başlıkta faiz konusunu ele alacağını belirtir. Bunlardan sadece üç tanesi okunaklıdır: Kâr, artma ve azalma. Ayrıca

348 Muller, Œuvres Completes de R. Saadia ben Joseph al-Fayyoûmi, Traite Des Successions, Volume IX, s. 9.

349 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 348.

350 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 349; Saadia, Commentaire sur le Séfer Yesira, s. 43 (Arapça kısmı).

351 Malter, Saadia Gaon, His Life and Works, s. 349.

352 Hartwig Hirschfeld, “The Arabic Portion of the Cairo Genizah at Cambridge (Eleventh Article)”, The Jewish Quarterly Review, Vol. 18, No. 1, Oct. 1905, s. 119-120.

çeşitli ticari işlemler hakkında da bilgiler verir. Örneğin, meyvelerin veya tahılların olgunlaşmadan önce satışının yapılması; hileli işlemlerden sakınma; borç alınan herhangi bir malın değerinin düşmesi veya yükselmesi durumunda yapılması gerekenler gibi çeşitli konular hakkında bilgi verir³⁵³.

2.4.3.10. Kohenlerin Hediyeleri (הנוהכ תונתמ - Matanôt Kehona)

Yahudiler, belli durumlarda Harun’un soyundan gelen Kohenlere³⁵⁴, yaptıkları hizmetler karşılığında bazı hediyeler ve paylar vermek zorundadır. Toplamda yirmi dört olan bu hediyelerin en bilineni Pidyon ha-Ben³⁵⁵ (Erkek Çocuğu Rehinden Kurtarma) töreninde verilen nakit paradır.

Saadia Gaon’un Kohenlere verilmesi gereken bu hediyeler hakkında bir eser yazdığı bilgisi, geniza belgelerinde geçmektedir³⁵⁶. Ancak, eserin kendisi mevcut değildir.