1. BÖLÜM
3.3. Anna Karenina’nın Karşılaştırmalı Çeviribilimsel Analizi
3.3.10. Söz dizimi boyutunda cümle türlerine göre değişen çeviri
3.3.10.8. Koşul (Если) ve gerçekleşmemiş olayı bildiren (Было бы)
K. M. : “Он чувствовал, что, если он признáет это, ему будет доказано, что он говорит пустяки, не имеющие никакого смысла.”553
H. A.E. : “Bunu kabul ederse, hiçbir anlamı olmayan saçmasapan şeyler söylediğinin kendisine ispat edilmiş olacağını hissetti.”554
R.T. : “Anlamsız birtakım gevezelikler etmekle suçlanacağını anladı ama, (…)”555
E. A. : “Bunu kabul ederse, sözlerinin saçmalığının, anlamsızlığının kendisine kanıtlanabileceğini hissediyordu.”556
Z. Y. : “Bunu kabul ederken önemsiz şeylerden söz ettiğini kanıtlamış olduğunu hissetti”557
A.H. : “Bunu kabul edecek olursa hiçbir anlamı olmayan boş sözler söylediğinin kendisine kanıtlanmış olacağını hissediyordu.”558
L. Ş. : “Bunu kabul ederse, anlamsız, boş sözler söylediğinin kanıtlanmış olacağını hissediyordu.”559
Cümlede henüz gerçekleşmemiş bir durumu ifade eden “kabul etme” koşulu, Tınaz ve Yıldırım’ın çevirilerinde aynı anlam yakınlığıyla çevrilememiştir. Durum Yıldırım’ın çevirisinde gerçekleşmiş gibi, Tınaz’ın çevirisinde gerçekleşecek gibi herhangi bir koşul sağlamadan aktarılmıştır.
K.M. : “– А завтра ты будешь судиться: – что же, тебе приятнее было бы, чтобы тебя судили в старой уголовной палате?”560
H.A. E. : “Yarın bir davan olursa, eski ağırceza mahkemesinde yargılanman daha mı hoşuna gider?”561
553 Толстой, Л. Н. (1969). Анна Каренина. A. g. e. 266.
554 Tolstoy, L. N. (1975). Anna Karenina. (Çev. Hasan Ali Ediz). A. g. e. 434.
555 Tolstoy, L. N. (1970). Anna Karenina. (Çev. Rasin Tınaz) . A. g. e. 213.
556 Tolstoy, L. N.(2006). Anna Karenina. (Çev. Ergin Altay). A. g. e. 250.
557 Tolstoy, L. N. (2012). Anna Karenina. (Çev. Zarina Yıldırım). A. g. e.15.
558 Tolstoy, L. N. (2011). Anna Karenina. (Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu). A. g. e. 322.
559 Tolstoy, L. N. (2012). Anna Karenina. (Çev. Leyla Şener). A. g. e. 331.
560 Толстой, Л. Н. (1969). Анна Каренина. A. g. e. 268.
561 Tolstoy, L. N. (1975). Anna Karenina. (Çev. Hasan Ali Ediz). A. g. e.437.
R.T. : “Yarın mahkemeye düşersen eski Ceza Mahkemesi’nde mi yargılanmak istersin?”562
E. A. : “Peki yarın senin yargılanman gerekirse, eski mahkemelerde yargılanmak daha mı hoşuna giderdi?”563
Z. Y. : “Yarın yargılanırsan, eski ağır ceza mahkemesinin huzuruna çıkmak daha iyi mi olurdu?”564
A. H. : “ Yarın yargılanacak olsan, seni eski ceza mahkemesinde yargılamaları hoşuna gider miydi?”565
L. Ş. : “Yarın yargılanacak olsan, seni eski ceza mahkemesinde yargılamaları hoşuna gider miydi?”566
Tınaz dışında beş çevirmen “было бы” ifadesiyle cümleye katılan gerçekleşmemiş durumu doğru aktarabilmiştir. Tınaz’ın soru cümlesinin ise bu ifadeye uygun olmadığı göze çarpmaktadır.
562 Tolstoy, L. N. (1970). Anna Karenina. (Çev. Rasin Tınaz) . A. g. e. 214.
563 Tolstoy, L. N.(2006). Anna Karenina. (Çev. Ergin Altay). A. g. e. 252.
564 Tolstoy, L. N. (2012). Anna Karenina. (Çev. Zarina Yıldırım). A. g. e. 17.
565 Tolstoy, L. N. (2011). Anna Karenina. (Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu). A. g. e. 324.
566 Tolstoy, L. N. (2012). Anna Karenina. (Çev. Leyla Şener). A. g. e. 334.
SONUÇ
Antik Çağ’dan 20. yüzyıla kadar “sadık çeviri”, “serbest çeviri”, bir diğer anlamda anlam mı, biçim mi? şeklinde tartışmalar devam ederken, 20 yüzyılda dilbilim çalışmaları altında “çevrilebilirlik”, “çevrilemezlik” tartışmaları gündeme gelir.
Aynı yüzyılın ikinci yarısında erek ve işlevsel odaklı kuramsal yaklaşımlarla birlikte iki yönlü bu tartışma daha esnek bir hal alır ve çeviride “eşdeğerlik” arayışı ön plana çıkar.
Kendine özgü anlamı, çağrışımı ve yaratıcılığı olan yazınsal metinlerin çeviri güçlüğü göz ününde bulundurularak 6 farklı çevirmenin kaleminden yeniden yaratılan çeviri metinler orijinaliyle kıyaslandığında çevirmenlerin ortak davranışları, stratejileri ve kararlarının çevirinin iletişim gücü, eşdeğerliği üzerindeki etkisi çeşitli sonuçlar ortaya koymuştur. Çevirmenlerin en sık başvurduğu yöntemlerden açıklama ve açımlama, kültürel bilgi alışverişini sağlama ve kaynak metne, kültüre daha çok yakınlaştırma açısından çeviri eşdeğerliğini artırmıştır. İncelememizde çevirmenlerimizin daha çok duruma özgü ifadelerde uyguladığı yerlileştirme stratejisi, iki dilin ifade gücünde anlamsal yakınlık kurabilmiştir. Çevirmenleri bir anlamda zorunlu kılan yabancılaştırma stratejisiyle erek dilde karşılığı bulunmayan ifadelere yeni tanımlar getirilmiştir. Yabancılaştırıcı stratejinin çevirmenler tarafından sıkça uygulanmasının bir başka nedeni de yazarın kendi dilinde sık kullandığı Fransızca sözcük ve cümleleri olduğu gibi aktarma zorunluluğudur. Bir bakıma yazarın üslubuna olan saygıdan bu yöntemi tercih ettikleri gözlenmiştir.
Anlam kapalılığını gidermek adına yer yer dipnotlarla bu yönteme açıklık getirilmiştir.
Yazınsal metinlerin çevirisinde her zaman birebir uygulaması mümkün olmasa da yazarın üslubunun açık, ifadesinin net olduğu yerlerde çevirmenler erek dilin söz dizgesi içinde kaynak metnin biçemi ve iletisine sadık kalarak çevirmeyi başarabilmiştir. Çevirmenlerin davranışları, en sık uyguladıkları bu yöntemler iki dil dizgesi arasında aktarım gücünü artıran çabalardır. Bunun dışında uyguladıkları diğer yöntemler; kaynak metinden sözcük ya da cümle atarak, kaynak metinde olmayan ifadeyi gereksiz yere erek metne ekleyerek, uzun cümleler haricinde sıkça cümleleri bölerek çevirme iki dil dizgesi arasında yeterli ilişkinin kurulamadığını, anlatım yapısının yoksullaştığını gösterir. Erek dilde kaynak dilin dizgesine yakın biçimde aktarma imkanı varken çevirmenlerin bunu tercih etmemesi, çevirinin
kalitesi açısından bir anlamda ölçüt sayılan eşdeğerliği olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymuştur. Özneleri değiştirerek çevirme, cümle yapılarındaki zaman farkının gözden kaçırılması, cümle türlerinde ünlem cümlelerinin soru cümlesi olarak ya da düz cümlenin ünlem cümlesi olarak aktarılması, soru cümlesinin düz cümleye dönüştürülmesi, amaç, neden bildiren cümlelerinin aynı anlam yakınlığıyla aktarılamaması, edilgen yapıdaki cümlenin etken yapıya dönüştürülmesi, karşılaştırma ifadesinin cümlede yakalanamaması, bağlaçların yanlış kullanılması ya da hiç kullanılmaması, koşul ya da gerçekleşmemiş durum bildiren cümlelerde aynı ifadeyle aktarılamaması gibi çeviride en sık karşımıza çıkan sorunlar gerek çevirmenlerin dilbilgisi yetersizliğinden gerekse iki dil arasındaki dizgesel bağı kendi tercihleri doğrultusunda kurmamalarından kaynaklanmaktadır. Çevirmen ancak iki dilin birbirine olan uzak mesafesinden dolayı özgür sayılabilir. Akrabalık ilişkisi olmayan dillerde iki dil- iki kültür olgusunun buluşması elbet çok zor iken, yazınsal metinlerin çevirisinde çevirmen bu tür engelleri aşmalı ve yazarın kurduğu dizgeye, seçtiği sözcüğe uygun erek dil dizgesi yaratabilmelidir. Çünkü en çok karşılaştığımız bu sorunlar erek dil dizgesinde aşılamayacak kadar karmaşık engeller değildir.
Yazın çevirisinde kaynak metnin sözcük, sözdizimi, anlam düzeyi, söylem bütünüyle ilgili çevirmenin gözden kaçırdığı her durum biçimsel eşdeğerliğin sağlanmasını engeller. Bu durumda anlam kayıpları da artar. Çeviri elbet özgün metnin aynısı olamaz, kaynak metinden az ya da çok kayıplar verir. İki dil ve kültürle yakından tanışık olan çevirmen ciddiyetle bu sorumluluğu üzerine aldığı sürece benzer kayıpları daha aza indirgeyecektir. Biçim ve içerik aktarımının son derece önemli olduğu yazın çevirisinde karşılaştırmamızın genel tablosundan çıkardığımız sonuçla iki dil arasında eşdeğerlik dengesini en iyi kurmaya çalışan çevirmenlerimizin sırayla Ayşe Hacıhasanoğu, benzer yakınlıkla Leyla Şener ve dönemine göre çok iyi sayılabilecek Hasan Ali Ediz çevirileri olduğunu söylemek mümkündür. Zarina Yıldırım, Ergin Altay ve Raşin Tınaz çevirileri bu sırayı takip etmektedir.
Son dönem çeviri kuram ve incelemeleri çevirinin erek dildeki varlığına, işlevine yönelik olup, bir anlamda kaynak dil ve metnini arka planda bıraksa da çalışmamızın yalnızca bir yanını oluşturan karşılaştırmalı inceleme ve betimlemeden yola çıkarak özgün ve çeviri eseri eşit mesafeden değerlendirmek gerektiği kanaatindeyim. Erek ve işlevsel odaklı kuramlarla çalışmalarını sürdüren genç bilim dalı çeviribilimin her iki dil ve kültürü kapsayacak şekilde yeni kuramlara
ihtiyacı olduğu görüşü çeviribilimcilerin sıklıkla altını çizdiği önemli bir noktadır. Bu görüşten hareketle çeviri niteliği ve başarısını etkileyen “eşdeğerlik” ölçütümüz, her iki dil normlarını eşit şekilde değerlendirmeye yönelik olmuştur.
KAYNAKÇA
Acar, S. (2004). Martin Luther'in İncil Çevirisinin Ortak Alman Dilinin Oluşmasındaki Rolü, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1 (1).
Aykut, A. (2006). Türkiye'de Rus Dili ve Edebiyatı Çalışmaları - Rus Edebiyatından Çeviriler (1984 - 1940) ve Rusça Öğrenimi (1883 - 2006), Ankara
Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (2).
Aytaç, G. (2013). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, İstanbul: Say Yayınları.
B. Eichenbaum. (2002). Tolstoy’un Bunalımları, Tolstoy Hayatı, Eserleri Üzerine Makaleler ve Aforizmalar, İstanbul: Kaknüs Yay.
B. Korkankorkmaz. (2011). Kitaplarla Söyleşi, İstanbul: Camgöz Kitap
Bilim, C. Tercüme Odası. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uyguama Merkezi Dergisi.
Çakmak, D. Osmanlı Telif Hukuku İle İlgili Mevzuat, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Ankara.
Ece, A. (2010). Edebiyat Çevirisi ve Çevirmenin İzinde, İstanbul: Sel Yayınları.
Eruz, F. S. (2003). Çeviriden Çeviribilimi, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Göktürk, A. (1994). Çeviri: Dillerin Dili, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Gürçağlar, Ş. T. (2011). Çevirinin ABC'si, İstanbul: Say Yayınları.
https://www.engelliler.biz/forum/alinti-yazilar/49440-tolstoy-un-sanati-ve-edebi-kisiligi.html
K. Tahir. (2002). Tolstoy’da Neden Durakladım?, Tolstoy Hayatı, Eserleri Üzerine Makaleler ve Aforizmalar, İstanbul: Kaknüs Yay.
Kızıltan, R. (2001). Tarihte Çeviri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41 (1).
Koç, Y. (2010). Cumhuriyetten Günümüze Çeviri Faaliyetleri ve Teda Projesi, Uzmanlık Tezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Köksal, D. (1995). Çeviri Kuramları, Ankara: Neyir Yayınları.
L. N. Tolstoy. (2009). Sanat Nedir? (çev. Mazlum Beyhan) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. (2009)
Mehmet Akif, Ardıç. (2004). Tolstoy’un Romanlarında İnanç Motifleri, KSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Fen-Edebiyatı Bölümü lisans tezi,
Kahramanmaraş
Mevsim, H. (2006). Eski Bulgar Edebiyatı ve Bizans Başkenti Konstantinopolis'in Eğitim ve Dinsel Kurumları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (2)
Olcay, T. (2005). Cumhuriyet Dönemi Öncesi Rus Edebiyatndan Türkçe'ye Yapılan Çeviriler Üzerine, Litera: Batı Edebiyatları Dergisi, 18
R. Rolland. (1995). Tolstoy’un Yaşamı (çev. Tahsin Yücel), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
S. Zweig. (1993). Kendi Hayatının Şiirini Yazanlar, Casanova, Stendhal, Tolstoy, (çev. Ayda Yörükan), Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Stolze, R. (2013). Almanlaştırma Eğilimli Çeviri, Çeviri Kuramları Giriş (çev. Emra Durukan), İstanbul: Değişim Yayınları.
Stolze, R. (2013). Çeviri Kuramları Giriş (çev. Emra Durukan), İstanbul: Değişim Yayınları.
T. Mann. (2002). Anna Karenina, Tolstoy Hayatı, Eserleri Üzerine Makaleler ve Aforizmalar, İstanbul: Kaknüs Yay.
Troyat, H. (2010). Lev Tolstoy (çev. Z. Canan Özatalay, Işık Ergüden), İstanbul:
İletişim Yayınları.
Ülsever, R. Ş. (2007). Karşılaştırmalı Edebiyat ve Edebi Çeviri, Eskişehir:
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
Üstünyer, İ. (2005). Maça Kızı'ndan Gizli Günce / Günlük'e A. S. Puşkin Çevirilerinin Türkiye Serüveni, Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu, İstanbul.
V. Nabakov. (2002). İvan İlyiç’in Ölümü, Tolstoy Hayatı, Eserleri Üzerine Makaleler ve Aforizmalar, İstanbul: Kaknüs Yay.
Yalçın, P. (2015). Çeviri Stratejileri Kuram ve Uygulama, Ankara: Grafiker Yayınları.
Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları
Yücel, F. (2007). Tarihsel ve Kuramsal Açıdan Çeviri Edimi, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Кашоглу А. (2004). Русский театр в Турции. Dil ve edebiyyat: Nezeri elmi metodik jurnal, 1(39), 88-91.
ОЛДЖАЙ, Т. (2010,January). Рецепция Переводов Русских Литературно-художественных Произведениях В Турции. International Journal of Russian Studies, 3(1), 23-44.
Теория машинного переводаWeb: http://faculty.ksu.edu.sa/21850/GeneralDocumentsLib/
10.08.2016’da alınmıştır.
Тютебаева, А. М. (2013). Моделирование переоводческого процесса.
Фундаментальные исслеедования, 6(1), 207 -211.
Звездина, Ю.Н. (2010). https://www.academia.edu/14549450/ 25.03. 2017'de alınmıştır.
Нелюбин, Л.Л., Хухуни, Г.Т. (2006). Наука о переводе. Москва: Издательство Флинта .
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı : OSKAY GÖKALP, Meliha Uyruğu : Türkiye Cumhuriyeti
Doğum tarihi ve yeri : Sincanlı - 06.02.1989 Medeni hali : Evli
e-mail : meliha_oskay@hotmail.com
Eğitim Derece Yüksek lisans
Eğitim Birimi
Gazi Üniversitesi Rus Dili ve Edebiyatı
Mezuniyet tarihi -
Lisans Ankara Üniversitesi Rus Dili ve Edebiyatı 2011 Lise Afyon Yabancı Dil Ağırlıklı Lisesi 2007
Yabancı Dil İngilizce, Rusça
GAZİLİ OLMAK AYRICALIKTIR…
YÜKSEK LİSANS TEZİ
RUS DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
NİSAN 2017
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MELİHA OSKAY GÖKALP ÇEVİRİBİLİM UYGULAMALARI AÇISINDAN ANNA KARENİNA ROMANININ RUSÇADAN TÜRKÇEYE YAPILAN ÇEVİRİLERİNİN ANALİZİ
NİSAN 2017