Kentsel Kültür Mirası için Zarar Azaltmaya Đlişkin Planlama ve Uygulama

3.4.1 JICA raporu ve Đstanbul Deprem Master Planı

JICA Mikrobölgeleme Raporu (JICA Interim Report, 2002) Đstanbul genelinde risk sektörlerinin analizi açısından önemli bir kaynaktır. JICA (Japan International Cooperation Agency) Raporunda kentsel kültür mirası alanları için var olan riskler de senaryo depremleri açısından değerlendirilmektedir. JICA, ĐBB tarafından hazırlanan raporda dört senaryo depremi modeli belirlenmiştir. Buna göre Model A’ da 1999 Gölcük depremi fayının batısından Silivri’ ye kadar uzanan 120 km uzunluğundaki fayda oluşacak depremdir. Olasılığı en yüksek olan bu modelde beklenen deprem büyüklüğü M= 7.5’ tir. Đstanbul için kullanılabilecek senaryo depremi büyüklüğü M=7.5, kıyılara yakın bölgelerde oluşacak zemin ivmeleri 0.5 g – 0.6 g civarında olacaktır (Erdik ve diğ., 2001). Verilen bu değerler JĐCA, ĐBB tarafından ön görülen Model A ile çakışmaktadır. Tez kapsamında olası Đstanbul depremine ilişkin kabul değerleri JICA A Senaryosuna göre ele alınmaktadır. JICA-ĐBB tarafından hazırlanan Deprem Master Planı’na göre, senaryo A Depremi’ne göre Đstanbul’da yaklaşık 51.000 binanın ağır hasar göreceği veya yıkılacağı, 73.000 can kaybının olacağı tahmin edilmektedir. JICA Raporuna göre öncelikli hasar görecek tarihi çevreler, Tarihi Yarımada ve Adalar bölgesidir (JICA Interim Report, 2002).

Marmara depremlerini izleyen yasal ve yönetsel çalışmalardan Đstanbul için en önemlisi 2003’te Đstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin koordinasyonunda, ĐTÜ, ODTÜ, Boğaziçi Üniversitesi ve YTÜ işbirliğiyle ile hazırlanan Đstanbul Deprem Master Planı’dır. Raporda verilerinden yararlanılan JICA'ya göre, senaryo depremin gerçekleşmesi durumunda, Đstanbul’da, 223 000 kişinin ölü, kayıp veya yaralanmış olacağı, 3.7 milyon kişiyi barındıran binalarda çeşitli derecelerde hasar oluşacağı belirtilmektedir (Deprem Master Planı, 2003: 130-133). Deprem Master Planı uygulama projeleri ile beraber bir program ya da bir rol haritası olarak farklı paydaşların bir araya geldiği, risk yönetim gereklilik ve faaliyetlerinin tanımlandığı bir belgedir. ĐTÜ-ODTÜ grubu12 varolan yapıyı “güçlendirme” yaklaşımıyla

12 _{Đstanbul Teknik Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Grubu}

Prof. Dr. Ahmet Sağlamer, (ĐTÜ Đnşaat Fakültesi), Prof. Dr. Haluk Sucuoğlu (ODTÜ, Đnşaat Mühendisliği Bölümü) ve Yard. Doç. Dr. Pınar Özdemir (ĐTÜ Đnşaat Fakültesi) 1. Mevcut Durumun Tespiti, JICA Raporlarının incelenmesi ve Bilgi Altyapısı

82

hazırlanan öneride, Kentsel Risk Analizi metodu ile kentsel risk sektörleri tanımlanmış ve bu risklerin uzun vadeli yönetiminde farklı paydaşların katılımı ile alt-proje paketleri önermektedir (ĐBB, ĐTÜ, BÜ, YTÜ, 2003).

Deprem Master Planı, deprem bölgesinde tarihi kentsel dokuların korunmasını da ayrı bir bölümde ele almakta ve Đstanbul için tarihi çevrede öncelikli müdahale alanlarını işaret etmektedir. Plan, koruma alanında var olan yetki ve organizasyon sistemi ve yasal çerçeve için bir değerlendirme yapmış ve sorumluluk alanlarını belirleyebilmek için birtakım düzenleyici öneriler getirmiştir. Bu yapılanmalar, genel olarak afetle ilgili sorumlulukların, eşgüdümün daha iyi sağlanabilmesi amacıyla, merkezileşmesi ve organizasyon sisteminin sadeleşmesi yönündedir. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ve üniversitelerle ortaklaşa hazırlanan Đstanbul Deprem Master Plan raporunda (2003) korunacak yapılarda deprem riski azaltımına ilişkin olarak, öncelik gruplarının ve mevcut durumun belirlenmesi, taşınmazların yapısal durumları kullanıcıları ve çevreleri bağlamında değerlendirilmeleri, maliyet analizi yapılması, gibi konu başlıkları öngörülmüştür. Tarihi yapı gruplarında alt bölgeler olarak ise Tarihi Yarımada, Beyoğlu, Boğaz köyleri- Haliç kıyı şeridi, Adalar gibi alt bölgeler tanımlanmıştır (ĐBB, ĐTÜ, BÜ, YTÜ, 2003).

3.4.2 Đstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi - ISMEP

Dünya Bankası ile ortak olarak hazırlanan Đstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (Đstanbul Seismic Risk Mitigation and Emergency Preparedness - ISMEP) projesi Đstanbul yerel yönetimleri düzeyinde sismik risk azaltımı çalışmalarına katkıda bulunmayı ve depremlerin sosyal, ekonomik ve finansal etkilerini azaltabilmek için acil durum hazırlıklarında kapasite artırımını gerçekleştirebilmeyi hedeflemektedir (World Bank, 2005).

ISMEP Projesinin B Bileşeni kapsamında, mülkiyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı 25 taşınmaz kültür varlığının envanteri çıkarılmakta ve Đstanbul Rölöve ve Oluşturulması; Prof. Dr. Polat Gülkan (ODTÜ, Đnşaat Mühendisliği Bölümü), Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy (ĐTÜ Mimarlık Fakültesi)

2. Đdari Yapının Değerlendirilmesi, Yerleşim, Hukuki Çalışmalar ve Kaynaklar: Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy (ĐTÜ Mimarlık Fakültesi), Prof. Dr. Murat Balamir (ODTÜ Mimarlık Fakültesi)

3. Yapıların Đncelenmesi, Güçlendirme ve Teknik Eğitim: Prof. Dr. Erkan Özer (ĐTÜ Đnşaat Fakültesi), Prof. Dr. Zekai Celep (ĐTÜ Đnşaat Fakültesi), Prof. Dr. Güney Özcebe (ODTÜ Đnşaat Mühendisliği Bölümü)

4. Afet Yönetimi ve Halk Eğitimi: Prof. Dr. Nuray Karancı (ODTÜ, Psikoloji Bölümü) Doç. Dr. Derin Ural (ĐTÜ Đnşaat Fakültesi)

83

Anıtlar Müdürlüğü tarafından seçilen binalar için sismik risk değerlendirmesi ile beraber güçlendirme projeleri hazırlanmaktadır. Kültürel miras yapılarına yönelik risk değerlendirmesi ve güçlendirme çalışmaları için 2,8 milyon $ ayrılmıştır. Proje başvuru aşamasında Başbakanlık denetiminde iken şu an Đstanbul Proje Koordinasyon Birimi (Đstanbul Special Provincial Administration’s-IPCU) tarafından yürütülmektedir. 2006’da başlayan ve 2010’da tamamlanması planlanan bu proje iki aşamadan oluşmaktadır. Öncelikle Kültür ve Turizm Bakanlığı mülkiyetindeki çoğunluğu Tarihi Yarımada üzerinde olan 25 yapının detaylı envanter ve analiz bilgileri tamamlanacaktır. Đkinci aşamada da gerek görüldüğü takdirde Kariye Camii, Mecidiye Köşkü (Topkapı Sarayı içinde) ve Arkeoloji Müzesi için daha detaylı inceleme ve güçlendirme çalışması öngörülmüştür. Bu üç yapı için yürütülecek çalışmanın diğer yapılar için örnek model olarak kullanılması amaçlanmaktadır (UNESCO izleme raporu, 2006).

ĐSMEP çalışmasının kentsel kültür mirası yapılarına yönelik güçlendirme çalışması yürütülecek olan yapıların seçim kriterlerinin belirlenmesi ve bu çalışmaların izleme ve değerlendirmesine ilişkin tanımlı bir uygulama çerçevesi bulunmamaktadır. Kariye Camii gibi önemli kültür mirası yapılarına yapılacak her tür müdahalenin ve müdahalenin denetiminin uzmanlarca yapılması gerekliliği vardır. ĐSMEP çalışmasında kentsel kültür mirası ile ilgili B bileşeninde, bağımsız bir uzman denetleme sistemi yerine Dünya Bankası uzmanlarının da bulunduğu bir iç denetim sistemi tercih edilmiştir.

3.4.3 1999 Marmara Depremleri sonrasında yapılan çalışmalar

Var olan yasal sistemde koruma ve risk azaltımı araçlarının çelişen tarafları ve 1999 Marmara depremlerinin, kentsel kültür mirasına yönelik koruma uygulamaları üzerindeki olası farklılıkları değerlendirmek için, kentsel kültür mirası öğelerinin en yoğun olduğu Tarihi Yarımada’da bir değerlendirme çalışması yapılmıştır. Tarihi Yarımada’da yapılmakta olan uygulamalarda 1999 Marmara depremleri ve depremleri izleyen risk analizi ve zarar azaltma çalışmalarının etkisini görebilmek amacıyla, 1960–2006 yılları arasında Tarihi Yarımada’daki koruma uygulamalarından sorumlu olan, 2 No.lu Koruma Kurulunun toplantı tutanaklarında arşiv taraması yapılmıştır. Bu taramada, sadece Kültür Bakanlığı’na bağlı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı bazı anıtsal yapılar ve dini yapılar dışında, özel

84

mülkiyetteki kültür mirası ile ilgili olarak deprem ile bağlantılı herhangi bir onarım başvurusu veya kurul kararına rastlanmamıştır.

Bunun dışında 1999 sonrası Tarihi Yarımada’da yapılmış olan depreme yönelik analiz ve güçlendirme çalışmaları ağırlıklı olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olan ve/veya anıtsal mimari özelliği olan yapılarda tekil güçlendirme çalışmaları şeklinde gerçekleştirildiği tespit edilmiştir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Đstanbul 2 no.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Toplantı Tutanakları, 1960–2006).

Uygulama çalışmalarına yönelik analiz CBS tabanlı HazUS’un Türkiye veri ve parametreleri ile ele alınan versiyonu HazTURK’e ilişkin önemli çalışmalar ortaya konmuş ve geliştirilen program kullanılarak Zeytinburnu ilçesi için yapısal ve yapısal olmayan tehlikeleri içeren bir deprem riski analizi gerçekleştirilmiştir (Şahin, 2007).