Bulanık mantık ile yangın riski değerlendirmesi, Sydney Olimpik Parkı-

Avustralya’da çalılık alanlarda çıkan yangınlar doğal yaşamın bir parçası olarak sayılmakla beraber8 artan nüfusun doğal alanlara yakın konumlara yerleşmesi gibi nedenlerle, bu yangınlar, hem kentsel hem de kırsal alanlar için artan bir şekilde risk oluşturmaktadır. Đncelenen bu çalışma, 2000 Sydney Olimpiyat Oyunlarının gerçekleştirildiği, dünyanın en büyük kentsel park alanlarından biri olan Sydney Olimpik Park alanı (430 ha.) için bulanık mantık yöntemini içeren bir CBS uygulama örneği üretmiştir. Alan içinde yeniden düzenlenmiş, organizasyon için yapılmış ve aynen korunmuş peyzaj öğelerinin (orman, bataklık, çayır alanları) yanı sıra, Avustralya yerlileri olan Aborijinlere ait kültürel miras değeri olan, Avrupalıların

8 _{Avustralya yerlileri olan Aborijin’lerin kültürüne göre, çalılık alanların yanması doğanın kendisini}

gelişinden önceki dönemden kalma yerleşim alanları bulunmaktadır (Zeng ve diğ., 2003).

2.5.5.1 Sydney Olimpik Parkında yangın riskinin analizi çalışmasında izlenen yöntem

Çalışma iki aşamada ele alınmaktadır (Şekil 2.16), Birinci aşamada, yangın risk faktörleri ve bunların eşik değerleri ile ağırlıkları tanımlanmakta ve buna dayalı risk haritası üretilmektedir. Đkinci aşama ise geçmişteki yangın noktaları ile tutarlılık karşılaştırması yapılmasını içermektedir.

Şekil 2.16 :Sydney Olimpik Park Alanı Çalışmasının Akışı.

Söz konusu çalışma, yangın risk faktörlerini dört grupta ele almaktadır. Bunlar; fiziksel faktörler, (alandaki) varlıkların değerleri, korunacak doğal ve kültürel değerler ve zarar azaltmadır. Bu faktörler bulanık mantık terimleri ile ifade edilmiş ve alandaki geçmiş yangınların yarattıkları hasarlara ilişkin verilere ve uzman

Sydney Olimpik Park Alanı Yangın Riski Değerlendirmesi

Yangın riskinin modellenmesi

2 . A Ş A M A 1 . A Ş A M A

Yangın riskinin değerlendirilmesi

Tarihi yangın çıkış noktalarının haritalanması

Yangın riskini oluşturan pozitif ve negatif faktörlerin belirlenmesi

(Uzman görüşü ve geçmiş yangınlara ilişkin verilere dayanarak)

Tutarlılık testi yapılması Değerlendirme ile yangtarihi yangın çıkış noktalarının üst üste çakıştırılması Fiziksel faktörler Varlıkların değerleri Korunacak doğal ve kültürel değerler Zarar azaltmada kullanılabilecek olanaklar Faktörlerin ağırlıklarının bulanık mantık ile tanımlanması

görüşlerine dayanmaktadır. Yangın risk modeli, farklı bulanık mantık fonksiyonları ve bulanıklaştırılmış verinin kullanımı ile 402 ha. büyüklüğündeki çalışma alanı için oluşturulan bir yangın risk gradyan haritası üretilmesinde kullanılmıştır.

Üretilen risk haritası, geçmişte gerçekleşen yangınların çıkış noktaları ile çakıştırılarak, tutarlılık testi yapılmıştır. Çalışma kapsamında yedi faktör kullanılmıştır (Zeng ve diğ., 2003):

Bitki örtüsü türü: Bitki örtüsünün nem tutma ve yanıcı yağlar içerme özelliklerine bağlı olarak yanıcılık sınıflandırması yapılmıştır. Alandaki yerel çayırlık alanlar tür itibariyle düşük nem içeriğine sahiptir. Yerliler tarafından diğer alanlarda yapılan düzenli yakma işlemi park alanı içinde güvenlik nedeniyle yapılmadığından, bir sezonun kuru çayırlık alanı (biyokütlesi) bir sonraki sıcak dönemin biyokütlesine eklenerek, artmaktadır. Ormanlık alanlar da yüksek risk kaynağı olarak tanımlanmıştır. Endemik bir bitki grubu olan “Casuarina” ormanları ve park alanının sonradan yapılmış bitkilendirmesi düşük riskli kabul edilmiştir.

Eğim: Diğer bütün koşulların eşit olduğu durumda yangınlar eğimli alanlarda düz alanlara göre daha hızlı hareket ederler. Bu genel kurala göre her on derecelik artışta yangın hızı iki katına çıkmaktadır. Dolayısıyla yüksek eğimli alanlarda yangın riski daha yüksek olarak kabul edilmiştir.

Yön: Araştırmanın yapıldığı Güney Yarıkürede kuzey ya da batıya yönlenen alanlar daha fazla doğrudan ve daha uzun saatlerle güneş ışığı aldıkları için kuruluk oranları daha yüksek olarak kabul edilmiştir.

Rüzgâr: Kurutma etkisinin yanı sıra rüzgâr hızı yangının yayılma hızını da artıran bir etkendir. Hâkim rüzgâr şiddetinin yüksek olduğu bölgelerde yangın yayılma hızı yüksek kabul edilmiştir.

Kültürel değerler: Sydney Olimpiyat Park alanı, yapılaşmış çevre öğeleri ve doğal değerler içermektedir. Yüksek risk altındaki değerler, tehdidin ve değerin o tehditlere yönelik hassasiyetinin tanımlanması ile ortaya konulmuştur. Potansiyel yangın çıkış noktalarına 100 m.den yakın olarak konumlanmış doğal veya yapılaşmış miras öğeleri, risk altında kabul edilmiştir.

Komşular: Doğal ya da yapılaşmış miras öğelerine yakın olarak konumlanmış birimlerde gerçekleşmesi olası yangınlar da miras öğeleri için tehdit oluşturmaktadır.

Yangın söndürme altyapısı: Yangın muslukları ve diğer su kaynakları yangın anında yangının yayılma riskini azalttıkları için pozitif faktör olarak değerlendirmeye alınmıştır.

Veriler ArcInfo Coverage formatında elde edilmiş ve gride dönüştürülerek ArcInfo’nun bir uzantısı olan Grid Modülünde modellenmiştir. Fiziksel öğelere yakınlık değerlendirilmesi Grid modülündeki Costdistance fonksiyonu kullanılarak yapılmıştır.

2.5.5.2 Sydney Olimpik Parkında yangın riskinin analizi çalışmasının sonuçları

Alanın kuzeyine yakın alanda, yanıcılık oranı yüksek ormanlık bölge, kültürel miras alanları ve tehdit altındaki türlerin yerleştiği bölgelerin üst üste çıktığı alanlar en riskli alanlar olarak tanımlanmıştır. Toplam alanın %5’lik tehlike diliminde, 17.2 ha, %10’luk tehlike diliminde 34.9 ha., %15’lik tehlike diliminde 54.7 ha., %20’lik tehlike diliminde 70.7 ha. bulunmaktadır.

Şekil 2.17 :Çalışma alanı toplam risk değerlendirmesi, (Zeng ve diğ., 2003). Yangın açısından en yüksek riskli alanlar alanın kuzey doğusunda endemik türlerin ve kültürel miras yapılarının da yoğunlaştığı alanlar olarak tanımlanmıştır (Şekil 2.17). En yüksek risk taşıyan alan kuru otların bulunduğu yüksek eğimli bir bölgedir. Bu alan, eğimin yüksek olması ve yol alanının dışında kalması nedeniyle yangın

Kırmızı – yüksek risk Yeşil düşük risk

söndürme çalışmaları açısından da dezavantajlı durumdadır. Proje sonucunda bulanık CBS modelinin yangın riskinin azaltılması ve yönetiminde kullanılabilir bir yöntem olduğu sonucuna varılmıştır. Düşük maliyetli olması açısından da daha geniş ölçekli bir risk değerlendirmesi için öncelikleri belirlemesi açısından uygulanabilir yöntem olduğu savunulmaktadır.

Şekil 2.18 :Sonuçların tarihi yangınlarla karşılaştırılması, (Zeng ve diğ., 2003). Geçmiş yangın çıkış noktaları ile çıkarılan model sonucu belirlenen potansiyel yangın çıkış noktaları arasında yüksek korelâsyon bulunmuştur (Şekil 2.18).

2.5.5.3 Sydney Olimpik Parkında yangın riskinin analizi çalışmasının değerlendirmesi

Boolean mantık dizisi9 yerine bulanık mantık kullanılmış olması farklı derecelerdeki riskin tanımlanmasına olanak sağlamıştır. Her bir veri katmanı için tanımlamalar yeterince açık değildir. Yangın frekansı, yangın davranışı gibi yangın modellemesinin diğer yönlerini, veri eksikliği nedenleri ile gözardı etmektedir. Risk değerlendirmesinde kullanılan parametreler ve yangın riski değerlendirmesinde kullanılan eşik değeri kabullerinin hangi kriterlere dayanarak tanımlandığı yeterince açık değildir. Çalışma, alana ilişkin yangın riskinin tanımlanması açısından bir ön

9 _{Boolean mantık dizisi bir öğenin belirli bir kırılgan kümeye (crisp set) dahil olup olmadığını (1 veya}

0) tanımlar. Bulanık küme kuramında ise belirsizlik ya da doğası gereği istatistiki olmayan veriler, 1 ve 0 arasında değerleri de atayarak tanımlanmaktadır.

Yüksek risk Yüksek risk Düşük risk Lejand

♦ Tarihi yangın noktaları

değerlendirme olarak kabul edilebilir ve daha detaylı yapılacak çalışmalar için yol gösterici bir doküman olarak kullanılabilir.

2.5.6 Bulanık mantık ile yangın çıkış riski analizi, Rabun bölgesi-Amerika