Kendini Ayarlamanın Ölçülmesi

Araştırmada kullanılan ölçekler ve özellikleri yöntem bahsinde ele alınacak olmakla birlikte, bu başlık altında, kedini ayarlamanın ne ile ölçülüp ölçülemeyeceğine dair tartışmalara yer verilerek bir anlamda tanımlanması probleminin kronolojik bir özeti sunulacaktır.

Kendini ayarlama teorisine göre bireyler sosyal durum ve ortamlarda içerisinde bulundukları sosyal bağlama (context) uygun davranış örüntüleri oluşturabilmek için bilgi arayışına girmektedirler. Bu hususta, bireyin genel olarak başvurabileceği iki bilgi kaynağından bahsedilebilir: Birincisi, bireyin kendi içsel durum, tutum ve kişisel yönelimleri iken ikinci kaynak dış çevreden toplanabilecek olan durumsal ipuçlarıdır.²⁴⁸ Kendini Ayarlama Ölçeği (KAÖ) de, bireylerin bahsi geçen kaynaklardan hangisini daha yoğunlukta kullandığını tespit etmek üzere yapılandırılmış bir ölçek olarak karşımıza çıkmaktadır.

KAÖ ilk olarak 1974 yılında Mark Snyder tarafından, bireylerin benlik sunumlarını, dışa vurumcu davranışlarını ve sözsüz duygusal göstergelerini ayarlamadaki farklılıklarını ortaya çıkarmak üzere, 25 madde olarak hazırlanmıştır.

Doğru-yanlış cevap sistemine sahip olan ölçek, psikometrik kusurları olduğu yönünde ciddi eleştiriler almıştır. Pek çok farklı araştırmacı tarafından kullanılan ve farklı açılardan yetersiz veya kusurlu bulunan ölçeğe yöneltilen eleştirilerin en başında, ölçeğin Snyder’ın teoride tarif ettiği ve kendini ayarlama olarak adlandırdığı

247 Alan Reifman, Jill G. Klein, Sheila T. Murphy, “Self-Monitoring and Age”, Psychology and Aging, C. 4, S. 2, 1989, s. 246.

248 Richard Lennox, “The Problem With Self-Monitoring: A Two-Sided Scale and a One-Sided Theory”, Journal of Personality Assessment, C. 52, S. 1, 1988, s. 59.

yapıyı ölçmediği şeklindeki tenkitler gelmektedir.²⁴⁹ Aldığı eleştiriler doğrultusunda ölçek, problematik yapısından arındırılma gayesiyle, 1986 yılında Snyder ve Gangestad tarafından revize edilmiş ve 18 maddeye indirgenmiştir. Ölçek, bireyin kendi benlik sunumunun sosyal uygunluğu ile ilgilenme düzeyi, duruma uygun benlik sunumu sergilemekte kullanmak üzere sosyal kıyas bilgisine dikkat ediyor olması, kendi benlik sunumu ve dışavurumcu davranışını kontrol edebilme ve değiştirebilme kabiliyeti, bu kabiliyeti özel durumlarda kullanabilmesi, özel sosyal durumlara uyum sağlaması amacıyla dışa vurumcu davranışını ve benlik sunumunu ne ölçüde uyarladığını yoklayan ifadeler dizisinden oluşmaktadır.²⁵⁰

Ölçeğin geçerlilik çalışmaları kapsamında akran değerlendirmesi (peer-rating), kriter grubu (criterion group), duyguların ifadesi, ötekilerin davranışlarına karşı hassasiyet gibi ölçütler ele alınmıştır. Yapılan testler, ölçeğin geçerliliğini ispatlar mahiyette sonuçlar vermiştir.²⁵¹ Dolayısıyla Snyder, KAÖ’nün ölçmek istediği hususların tespitinde yeterli olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca kendini ayarlamanın, benzer yapılardan ayrı bir konsepte sahip olduğunu ortaya koymak adına ayırdedici geçerlilik çalışmaları da yapılmış ve bu yapılar ile kendini ayarlama arasında önemsiz, istatistiksel olarak anlamlı olmayan ilişkiler tespit edilmiştir.²⁵² Kendini ayarlama ile bağlantılı olmadığı tespit edilen psikolojik yapıları sıralamak gerekirse: Onay ihtiyacı, makyevalyanizm, kontrol odağı, içten yönetimli-dıştan yönetimli sosyal karakter, sosyal bukalemun, alan bağımlılığı, Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri-Psikopatik Sapma Skalası (MMPI Pd), hipnoza yatkınlık, nevrotiklik, bastırma-duyarlılaştırma (repression-sensitization), başarma anksiyetesi, zeka, akademik başarı, kamusal özbilinç, kişisel özbilinç, sosyal anksiyete, Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri-Yalan Skalası (MMPI L), Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri-Sosyal İçedönüklük Skalası (MMPI Si), mesleki ilgiler vd.²⁵³

249 Aron O’Cass, “A Psychometric Evaluation of a Revised Version of the Lennox and Wolfe Revised Self-Monitoring Scale”, Psychology&Marketing, C. 17, S. 5, 2000, ss. 400-401.

250 Mark Snyder, “Self-Monitoring Processes”, ss. 89-90.

251 Mark Snyder, Public Appearances Private Realities, ss. 20-23.

252 Snyder, a.g.e., ss. 24-27.

253 Mark Snyder, “Cognitive, Behavioral, and Interpersonal Consequences of Self-Monitoring”, s.

188.

Snyder, KAÖ’nün yukarıda sayılan beş hipotetik bileşeni sorguladığını iddia etmiş olsa da, farklı araştırmacılar tarafından ölçek üzerinde yapılan ve ölçeğin daha çok üç faktöre yüklendiğini gösteren faktör analiz çalışmaları sonucunda fikrini değiştirmiş ve ölçeğin üç faktörlü yapısını kabul etmiştir. Buna göre bu üç faktör şöyle sıralanabilir: Dışa dönüklük (extraversion), dıştan yönetimlilik (other-directedness) ve rol yapma kabiliyeti (acting).²⁵⁴ Zaten ölçeğin beş değil de üç faktörlü olması, farklı boyutlar arası pozitif iç korelasyon gösterdiği ve dolayısıyla emprik açıdan uyumlu bir yapı arz ettiği sürece büyük bir kusur sayılmamaktadır.

Daha önemli bir husus, gözlenen her faktörün bir ya da daha çok hipotetik bileşene tekabül etmesi meselesidir. Burada ise yalnızca dıştan yönetimlilik ile sosyal kıyas bilgisine dikkat arasında makul bir eşleşme görülmektedir. Dolayısıyla dışa dönüklüğün Snyder tarafından çizilen bileşenlerden birinde bir karşılığı görünmemektedir ki bu da önemli bir ölçek-yapı örtüşme problemi şeklinde nitelendirilmektedir.²⁵⁵ Yani bu durum ölçeğin, ölçmeyi iddia ettiklerini değil, başka değişkenleri ölçtüğü anlamına gelmektedir. Kısaca bu durum ölçeğin iç tutarlılığının düşük olabileceği şeklinde yorumlanabilir.

Ölçeğin çok faktörlü oluşu, kendini ayarlamanın bütünlüklü bir yapısının olup olmadığı sorusunu gündeme getirmiştir.²⁵⁶ Bu soru ise aslında daha temel bir meseleye gitmektedir ki, o da kendini ayarlama diye ayrı, bağımsız ve özgün bir yapının varlığının sorgulanmasıdır. Bu görüşte olanlardan bazıları kendini ayarlamanın Beş Büyük Faktör kuramının dışadönüklük faktörü ile aynı içeriğe sahip olduğunu iddia etmiştir. Örneğin Lennox ve Wolfe, Snyder’ın KAÖ’sünü, bir kişilik özelliği olan dışadönüklüğü tespit eden bir yapıda olduğu hususunda eleştirmiştir.²⁵⁷ Buna göre KAÖ’den yüksek puan alan bireyler, dışadönük bireyler olarak nitelendirilebilirken, kendini ayarlama şeklinde ayrı bir yapının özelliklerini taşıyıp taşımadıkları sınanmış olmamaktadır. Bunun üzerine Snyder’ın ölçeğini

254 Gangestad, Snyder, a.g.m., s. 533; Richard D. Lennox, Raymond N. Wolfe, “Revision of the Self-Monitoring Scale”, Journal of Personality and Social Psychology, C. 46, S. 6, 1984, s. 1349;

Briggs, Cheek, “The Role of Factor Analysis in The Development and Evaluation of Personality Scales”, s. 116.

255 Lennox, Wolfe, a.g.m., s. 1350.

256 Mark Snyder, “Psychology of Self-Monitoring”, International Encyclopedia of the Social &

Behavioral Sciences, (ed.) Neil J Smelser - Paul B Baltes, C. 20, New York, Elsevier, 2001, s.

13842.

257 Lennox, Wolfe, “Revision of the Self-Monitoring Scale”, ss. 1350-1351.

dışadönüklük boyutuyla faktör analizine tabi tutan Lennox ve Wolfe, ölçeğin pek çok maddesinin birlikte bu boyuta yüklendiğini tespit etmiştir.

Lennox’un yapmış olduğu araştırmada Snyder’ın ölçeğinin dışadönüklük faktörü ölçeğin diğer kısmıyla ilgisiz bulunmuştur. Yani dışadönüklüğü ölçen maddelerin, kendini ayarlamayı ölçen diğer maddelerle ve doğal olarak Snyder’ın tanımladığı yapı ve bileşenlerle ilişkisizliği ileri sürülmüştür. Ayrıca Snyder’ın kendini ayarlamanın yapısını oluşturan sacayaklarından biri olarak tarif ettiği “tiyatro gibi hayat” metaforu da Lennox’a göre kendini ayarlamanın bir ölçütü olarak değerlendirilmemelidir. Zira Lennox yapılan araştırmaların Snyder’ın iddia ettiği sahne oyunculuğu (stage acting) ile sosyal oyunculuk (social acting) benzerliğini doğrulamadığını ve kendini ayarlamada önemli olanın sahne oyunculuğu değil, sosyal oyunculuk olduğunu iddia etmektedir.²⁵⁸ Ancak Snyder, ölçeğinin faktörlerinden biri olan oyunculuk kabiliyeti (acting ability) ile aslında sosyal oyunculuğu kastetse de, oyunculuk sanatında iyi olanların sosyal oyunculukta da başarılı olabileceklerini öne sürmüş ve bunu yaptığı araştırmalarla da desteklemiştir.²⁵⁹

Bunun dışında Snyder, kendini ayarlamanın üniter bir yapı olduğunu ifade etmiştir. Bu da bir kişinin kendini ayarlamacı olarak nitelendirilebilmesi için ölçeğin yalnızca bir faktörüne dair hasletleri değil, bütün faktörlerin niteliklerini üzerinde taşıması gerektiği anlamına gelmektedir. Fakat yapılan araştırmada dışadönüklük faktörünün özelliklerini taşıyan bireylerin cana yakın (outgoing) ve kendinden emin (confident) oldukları, ancak dıştan yönetimlilik faktörünün özelliklerini taşıyanların ise utangaç (shy) ve özgüven eksikliği (lacks self-confidence) yaşayan bireyler oldukları ortaya çıkmıştır.²⁶⁰ Yani bir kişi aynı zamanda hem utangaç hem kendinden emin bir karakterde olamayacağı için, kişinin Snyder’ın ifade ettiği faktörlerin hepsine birden sahip olabilmesi paradoksal bir durum arz etmektedir. Bir başka ifade ile yapılan araştırmalar Snyder’ın, kendini ayarlamanın üniter bir yapıda olduğu iddiasını doğrulamamaktadır.

258 Richard D. Lennox, “The Problem With Self-Monitoring”, ss. 63-64.

259 Mark Snyder, Public Appearances Private Realities, ss. 185-187.

260 Richard D. Lennox, Expressive Control and Sensitivity to Others’ Expression: Validation of the Lennox-Wolfe Self-Monitoring Scale, Texas Tech Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Teksas, 1985, ss. 22-23.

Lennox ve Wolfe, KAÖ’nün yapısına dair yürüttükleri çalışmalarında Snyder’ın çerçevesini çizmiş olduğu beş bileşenin dördünün (benlik sunumunu dönüştürme kabiliyeti hariç) sosyal anksiyete ile pozitif yönlü bir ilişki içerisinde olduğunu görmüştür.²⁶¹ Bu sonuç, Snyder’ın kay bireylerin sosyal ilişkilerde iyi oldukları savının tam tersini gösterdiği için, bahsi geçen araştırmacılar ölçeğin reforme edilmesinin gerekli olduğu şeklindeki iddialarını daha da güçlendirme imkanı bulmuştur.

Yine kendini ayarlaması yüksek ve düşük bireyler şeklinde dikotomik bir ayrımın doğru olmadığını, dünya üzerindeki bütün insanların yalnızca kay ya da kad birey şeklindeki iki gruptan birine girmek zorunda olmadığını ifade eden eleştiriler de söz konusu edilmiştir.²⁶² Özetle, Snyder’ın her iki ölçeğinin de düşük içsel tutarlılığı ve karmaşık faktör yapısı gibi psikometrik zayıflıkları dolayısıyla eleştiriye konu edildiği söylenebilir.²⁶³

Yukarıda sayılan problemlerin üstesinden gelebilmek için Lennox ve Wolfe ölçek maddelerini reforme etme gereği duymuş ve Snyder’ın yazılarında kaleme aldığı beş bileşenli yapının yalnızca iki bileşenini alarak 13 maddeden oluşan 6’lı likert cevaplandırma tarzına sahip Revize Edilmiş Kendini Ayarlama Ölçeğini (R-KAÖ) geliştirmiştir. Dolayısıyla bu ölçek, iki kendini ayarlama tarzını ölçmek üzere geliştirilmiştir: Benlik sunumunu değiştirme kabiliyeti (7 madde) ve başkalarının dışa vurumcu davranışlarına hassasiyet (6 madde).²⁶⁴ Kendini ayarlamayı yapısal olarak iki bileşene indirgeyen ve yalnızca ölçümünde bu iki bileşeni tespit edecek maddelerin yer almasının yeterli olduğunu iddia eden bu araştırmacılar, böylelikle aslında kendini ayarlama tanımında yapılacak bir revizyonun taşıyıcısı olmuşlardır.

Bu araştırmacılar kendini ayarlayan bireyi, başkalarının dışavurumcu davranışlarına

261 Lennox, Wolfe, “Revision of the Self-Monitoring Scale”, ss. 1350-1363.

262 Stephen R. Briggs, Jonathan M. Cheek, “On the Nature of Self-Monitoring: Problems With Assessment, Problems With Validity”, Journal of Personality and Social Psychology, C. 54, S. 4, s.

674.

263 Kenneth M. Cramer, Jamie A. Gruman, “The Lennox and Wolfe Revised Self-Monitoring Scale:

Latent Structure and Gender Invariance”, Personality and Individual Differences, C. 32, 2002, s. 628.

264 Lennox, “The Problem With Monitoring”, ss. 70-71; Lennox, Wolfe, “Revision of the Self-Monitoring Scale”, s. 1363.

karşı hassas ve kendi dışavurumcu davranışını sunma tarzlarını değiştirebilen birey olarak tanımlamaktadır.²⁶⁵

Lennox ve Wolfe’un R-KAÖ’sünü yapısal açıdan kritize etmek üzere yapılmış çalışmalar, ölçeğin hem farklı meslek grupları üzerinde hem de farklı zamanlara ait boylamsal çalışmalarda güvenle kullanılabilirliğini göstermiştir. Ayrıca yine aynı araştırma sonuçları, R-KAÖ’nün Snyder’ın her iki ölçek çalışmasında elde ettiğinden daha yüksek iç güvenirliğe (internal reliability) sahip olduğunu ortaya koymuştur.²⁶⁶ Yine KAÖ’nün hem Snyder, hem Lennox ve Wolfe versiyonları kullanılarak yapılan karşılaştırmalı araştırmaların sonuçları da Lennox ve Wolfe uyarlamasının faktör yapısı itibariyle daha sağlam olduğunu ortaya koymaktadır.²⁶⁷