• Sonuç bulunamadı

6. TÜRKİYE’NİN AB BÖLGESEL POLİTİKASINA UYUMU

6.6 AB Bölgesel Politikasına Uyum Çalışmaları

6.6.2 Katılım Öncesi Mali Yardım Programı (IPA)

141

Interreg III/A Türkiye-Yunanistan Sınır Ötesi İşbirliği Programı

Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınırlar arası işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Bu program Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Edirne, İzmir ve Muğla yer aldığı 6 ili kapsamakta olup 2004-2006 dönemi için uygulanmıştır. Program kapsamında 4 öncelik belirlenmiştir (Ohtamış 2008).

 Bölgelerarası altyapı

 Ekonomik gelişme ve istihdam

 Yaşam kalitesi / çevre / kültür

 Teknik yardım

Program için yaklaşık 19.5 milyon € kaynak ayrılmıştır. Türkiye ve Yunanistan arasında yürütülen ikili görüşmelerde yaşanan sıkıntılar sonucunda program uygulaması başlatılamamıştır. Başlatılamama nedenlerinin başında, bütçeden ayrılan kaynaklar arasındaki dengesizlikler ve idari yönetimler arasındaki koordinasyon eksiklikleri sayılabilir (Ohtamış 2008).

142

Türkiye’de IPA iki dönem halinde uygulanmaktadır. Birinci dönem 2007-2013 yıllarını, ikinci dönem ise 2004-2020 yıllarını kapsamaktadır.

IPA birinci dönemine ait mali desteklere ilişkin çerçeve tüzüğü 2006 yılında, uygulanma tüzüğü ise 2007 yılında hazırlanmış ve yürürlüğe konmuştur. İlgili yasal mevzuatlara göre beş temel bileşen üzerinden 2007-2013 dönemi için fon aktarımı sağlanmıştır. IPA’nın finansmanı için 2007-2013 döneminde yaklaşık 5 milyar € fon kaynağı ayrılmıştır. Toplam harcama içinde en yüksek payı III. Bileşen olan bölgesel kalkınma almaktadır. Bölgesel kalkınma kapsamında alınan fonların alt bileşenlerine göre dağılımı çizelge 6.8’de verilmiştir (http://ec.europa.eu 2011k).

Çizelge 6.8 Bölgesel kalkınma operasyonel programının alt bileşenlere göre dağılımı (milyon €) (http://ec.europa.eu 2011k, http://www.ab.gov.tr 2015e)

Bölgesel Kalkınma Operasyonel Programı 2007-2013

Proje Sayısı (2015 Yılı

İtibari İle) IPA

Ulusal

Destek Toplam

Ulaştırma 82 584.72 103.19 687.90

Çevre 55 605.15 106.79 711.95

Bölgesel Rekabet Edebilirlik

63 416.81 73.55 490.36

Toplam 210 1606.68 283.53 1890.21

Bölgesel kalkınma bileşeni altında, çevre, ulaştırma ve bölgesel rekabet edebilirlik operasyonel programları desteklenmektedir.

IPA Çevre Operasyonel Programı

Çevre operasyonel programı, konu ile ilgili altyapı eksikliklerinin giderilmesine yönelik yatırımları destekleyerek, ülke nüfusunun yaşama standartlarını yükseltmeyi ve çevre koruma faaliyetlerinin geliştirilmesini hedeflemektedir. Su temini, kanalizasyon, atık su arıtma hizmetleri ve katı atıkların yönetimi konularındaki projeler desteklenmektedir.

Çevre operasyonel programının yürütücüsü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır. Çevre operasyonel programı kapsamında 3 öncelik vardır (http://ec.europa.eu 2011k).

143

Öncelik 1 - İçme suyu temini ve atık su hizmetlerinin geliştirilmesi

Bu öncelik ile AB standartlarına uygun, etkin ve sürdürülebilir bir çevre altyapısının oluşturulması, topluma sürekli, etkin ve maddi olarak karşılanabilir içme suyu ve atık su hizmeti sağlanması, çevre korumanın geliştirilmesi ve içme suyu iletim hatlarındaki kaybın önlenmesi amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011k).

Öncelik 2 - Geliştirilmiş katı atık yönetimi

Topluma etkin, sürdürülebilir ve karşılanabilir katı atık yönetimi sunabilme, çevre dostu katı yönetimini modelleyebilme ve bertaraf tesislerinin rehabilite edilmesi ile katı atık tesislerinin alanlarının küçültülmesi amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011k).

Öncelik 3 – Teknik destek

Çevre konusunda yürütülen operasyonel programın yönetimi ve uygulanmasını sağlamak, operasyonel programın yürütücüsü olan kurumların idari kapasitelerini artırmak için gerekli desteğin sağlanması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011k).

Öncelik 4 - Suriye Mülteci Krizine Yönelik AB Fon Transferi

Türkiye’ye zorunlu olarak göç etmek zorunda kalmış olan Suriye vatandaşlarına yönelik olarak AB tarafından programlar üretilmiştir. Çevre konusunda Suriye vatandaşlarının kaldıkları bölgeler için su, atık su ve kanalizasyon alt yapısı projeleri öncelik olarak IPA içinde çevre operasyonel programına dahil edilmiştir (http://ec.europa.eu 2011k).

Çevre operasyonel programına ait 2007-2013 yıllarına ait finansman tablosu çizelge 6.9’da verilmiştir.

144

Çizelge 6.9 IPA çevre operasyonel programı finansman çizelgesi (milyon €) (http://ec.europa.eu 2011k)

Öncelik IPA Ulusal

Destek Toplam

Toplam İçinde IPA

Payı Öncelik 1 - İçme Suyu Temininin ve

Atık su Hizmetlerinin Geliştirilmesi 431.33 76.12 507.45

85%

Öncelik 2 - Entegre Katı Atık

Yönetiminin Geliştirilmesi 93.33 16.47 109.80

85%

Öncelik 3 - Çevre Konusunda Teknik

Destek 19.47 3.44 22.91

85%

Öncelik 4 - Suriyeli Mülteci Krizinde Kullanılmak Üzere Gönderilen Güven Fonu

61.04 10.78 71.81

85%

Toplam 2007-2013 605.17 106.81 711.97 85%

IPA çevre operasyonel programı kapsamında yapılan projelere örnek olarak, Ceyhan Atık ve Yağmur Suyu Projesi, Erdemli İçme Suyu ve Atık Su Projesi ve Manavgat İçme Suyu ve Atık Su Projesi örnek verilebilir (http://ec.europa.eu 2011k).

IPA Ulaştırma Operasyonel Programı

Ulaştırma operasyonel programı ile Türkiye’de kaliteli ve güvenli bir ulaştırma altyapısı oluşturulması hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için, ulusal ulaşım ağlarının Trans-Avrupa ulaşım ağlarına bağlantısının sağlanması gerekmektedir. Hedefe yönelik olarak operasyonel program için 3 öncelik alanı belirlenmiştir (http://ec.europa.eu 2011l).

Öncelik – 1 Tren yolu altyapısının güçlendirilmesi

İlgili öncelik kapsamında, tren yolu ile yük ve insan taşımacılığı için gelen taleplerin karşılanabilmesi için altyapının modern hale getirilmesi gerekmektedir. Trans-Avrupa Ulaşım Ağı ile uyumlu, güvenli ve iyi servis edilmiş, yük ve yolcu taşımacılığında AB ile uluslararası ulaşım yollarını bağlayabilecek bir tren yolu altyapısının kurulması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011l).

145

Öncelik – 2 Denizciliğe ait altyapının güçlendirilmesi

Bu öncelik ile Türkiye’nin stratejik limanlarının, AB deniz yolu taşımacılığı hedefleri kapsamında, gelen taleplere göre modernize edilmesi ve kapasitelerinin artırılması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011l).

Öncelik 3 – Teknik destek

Ulaştırma konusunda yürütülen operasyonel programın yönetimi ve uygulanmasını sağlamak, operasyonel programın yürütücüsü olan kurumların idari kapasitelerini artırmak için gerekli desteğin sağlanması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011l).

IPA ulaştırma operasyonel programı kapsamında önceliklere göre yapılacak olan mali yardımlar çizelge 6.10’da verilmiştir.

Çizelge 6.10 IPA türkiye ulaştırma operasyonel programı finansman çizelgesi (milyon

€) (http://op.udhb.gov.tr 2007b)

Öncelik Toplam IPA Ulusal Destek

Toplam İçinde IPA Payı Öncelik 1 - Tren Yolu

Altyapısının Güçlendirilmesi

619.98 526.98 93.00

85%

Öncelik 2 - Denizciliğe Ait Altyapının Güçlendirilmesi

51.89 44.10 7.79

85%

Öncelik 3 - Ulaştırma Konusunda Teknik Destek

16.05 13.64 2.41

85%

Toplam (2007-2013) 687.92 584.72 103.20 85%

T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yürütülen operasyonel program kapsamında yapılan projelere Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi (Gebze-Köseköy Kısmı) ve Karabük-Zonguldak Tren Yolunun Rehabilitasyonu ve Sinyalizasyon Çalışması Projesi örnek verilebilir. İki proje için 300 milyon € fon ayrılmıştır (http://ec.europa.eu 2011l).

146

IPA Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı

Program ile işletmelere yardım ederek, fakir bölgelerin rekabet edebilirlik gücünün artırılması amaçlanmaktadır. Hedefe ulaşılması için fiziksel ve mali altyapının güçlendirilmesi, işletme stok yapılarının yükseltilmesi, imalat sektöründeki istihdam kapasitesinin artırılması ve katma değer yaratan sektörlerin öne çıkarılması gerekmektedir. Hedeflere ulaşmada üç öncelik belirlenmiştir (http://ec.europa.eu 2011m).

Öncelik – 1 İş çevrelerinin güçlendirilmesi

Bu öncelik ile işletme sayısını artırarak daha iyi bir iş çevresi yaratmak, mevcut işletmelerin üretkenliğini ve rekabet edebilme gücünü geliştirerek istihdama katkı yapmak ve fiziksel altyapıyı güçlendirerek KOBİ’ler için destekleyici bir iş çevresi yaratmak amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011m).

Öncelik 2 - İşletmelerin kapasitelerini güçlendirmek ve girişimciliği özendirmek

Bu öncelik ile işletmelerin etkinliğini ve katma değerini artırmak, işletmelerin kapasitelerini yükselterek güçlendirmek, yeni kurulan işletmelere temel bilgi ve danışmanlık desteği vererek, iş çevrelerine katılmalarını sağlamak amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011m).

Öncelik 3 – Teknik destek

Bölgesel rekabet edebilirlik konusunda yürütülen operasyonel programın yönetimi ve uygulanmasını sağlamak, operasyonel programın yürütücüsü olan kurumların idari kapasitelerini artırmak için gerekli desteğin sağlanması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011m).

147

Öncelik 4 - Suriyeli mülteci krizinde kullanılmak üzere gönderilen güven fonu

Suriye’den zorunlu olarak göç etmiş olan Suriye vatandaşlarının Türkiye’de iş kurmalarını veya kurdukları işlere ait olarak iş çevrelerini genişletmelerini sağlamaya yönelik olarak AB güven fonu tarafından fon aktarılacaktır. Bu sayede ekonomik olarak rekabet edebilirliklerinin artırılması amaçlanmaktadır (http://ec.europa.eu 2011m).

Bölgesel rekabet edebilirlik operasyonel programı için 2007-2013 finansman planı çizelge 6.11’de sunulmuştur.

Çizelge 6.11 IPA rekabet edebilirlik operasyonel programı finansman tablosu (milyon

€) (http://ec.europa.eu 2011m)

Öncelik Toplam IPA

Ulusal Destek

Toplam İçinde IPA Payı Öncelik 1 – İş Çevrelerinin

Güçlendirilmesi 373.60 317.56 56.04

85%

Öncelik 2 – İşletmelerin Kapasitelerini Güçlendirmek ve Girişimciliği

Özendirmek

20.90 17.77 3.14

85%

Öncelik 3 - Teknik Yardım 25.70 21.85 3.86 85%

Öncelik 4 - Suriyeli Mülteci Krizinde Kullanılmak Üzere Gönderilen Güven Fonu

70.18 59.65 10.53

85%

Toplam (2007-2013) 490.38 416.83 73.57 85%

Bölgesel rekabet edebilirlik operasyonel programı TC Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. “Büyüyen Anadolu’ya Kredi Kolaylıkları Projesi” yürütülen projelere örnek olarak verilebilir (http://ec.europa.eu 2011m).

IPA II dönemine ait tüzük 2014 yılında AK tarafından yayınlanmıştır. İlgili tüzük 2014-2020 yılını kapsamakta olup, ana ve alt başlıklara ait fon miktarları çizelge 6.12’de verilmiştir. Çizelgeye göre yaklaşık olarak 4.5 milyar € fon aktarılmıştır. Bölgesel politika başlığı, ikinci başlık olarak yer almakta olup 1.5 milyar € fon ayrılmıştır (http://ec.europa.eu 2015f).

148

Çizelge 6.12 IPA II dönemi fonların önceliklere göre dağılımı (milyon €) (http://ec.europa.eu 2015f)

Öncelikler 2014 2015 2016 2017

Toplam

2018-2020

Toplam 2014-2020 a. Birlik üyeliği

için yapılacak

reformlar 355.10 196.60 240.30 137.20 652.20 1581.40

Demokrasi ve

Yönetişim 540.20 416.30 956.50

Hukukun Üstünlüğü ve

Temel Haklar 388.90 236.00 624.90

b.

Sosyoekonomik ve Bölgesel

Kalkınma 155.80 265.80 247.00 261.40 595.30 1525.30

Çevre ve İklim 297.10 347.50 644.60

Ulaşım 386.00 56.80 442.80

Enerji 59.00 34.40 93.50

Rekabet Edebilirlik ve

Yenilik 187.80 156.60 344.40

c. İstihdam, sosyal politikalar, eğitim, cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve insan

kaynaklarının

geliştirilmesi 37.40 62.90 65.90 68.90 199.90 435.00

Eğitim, İstihdam ve Sosyal

Politikalar 235.10 199.90 435.00

d. Tarım ve Kırsal

Kalkınma 72.00 100.90 77.00 158.10 504.20 912.20

Tarım ve Kırsal

Kalkınma 408.00 504.20 912.20

Toplam 620.40 626.40 630.80 636.40 1940.00 4453.90

2014-2020 dönemi için AB tarafından belirlenen bölgesel politika amaçlarına bağlı olarak, IPA bölgesel kalkınma alt başlıkları da revize olmuştur. Enerji alt başlığı

149

eklenmiş, çevre alt başlığının içine iklim konusu getirilmiş, rekabet edebilirlik başlığının içinde yenilik konusu eklenmiştir (http://ec.europa.eu 2015f).

Demir ve Demiryürek (2016) Kırsal Kalkınma Amaçlı Hibe Projelerinin Değerlendirilmesi: TR83 Bölgesi Örneği isimli çalışmalarında, Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından insan kaynaklarının geliştirilmesine yönelik olarak verilmiş hibelerin kırsal kalkınma üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Alan uygulaması biçiminde yürütülen çalışmada 4 ayrı proje incelenmiştir. Çalışma sonuçlarına göre, desteklenen projelerin kırsal alandaki sosyal ve ekonomik önceliklere uygun olduğu, kırsal alandaki istihdamın artırılması ve projelerin seçilmesi şansının artırılması güdüsüyle, mesleki eğitim üzerinde yoğunlaşma olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca alanda proje uygulayıcılarının öncelikleri ile hazırlanan projeler arasında farklılaşmanın olduğu ve durumun projenin etkinliğini düşürdüğü çalışmada belirtilmiştir. Çalışmanın öneriler bölümünde, gelecekte hazırlanan projelerin pazarlamayı da içermesi, sadece üretim endeksli olmaması, yurtdışı deneyimlerinden ders alınması, proje hazırlayıcılarının akademik kadrolarla etkileşimli olması, kırsal kalkınma konusundaki hali hazırdaki müdahale yöntemlerinin yetersiz olduğu, üretilecek politikaların bütüncül olması gerektiği vurgulanmıştır.

Eş finansmanlı kalkınma programları ve IPA kapsamında yürütülen çalışmaların AB bölgesel politikası üzerindeki etkilerinin değerlendirilebileceği ampirik çalışması sayısı oldukça azdır. Aktarılan fonların etkinliğinin kurumsal düzeyde mutlaka ölçülmesi, uygun ölçüm kriterleri konusunda akademisyenlerin görüşünün alınması gerekmektedir.