6. TÜRKİYE’NİN AB BÖLGESEL POLİTİKASINA UYUMU
6.4 Kalkınma Planları-Yıllık Programlar ve Bölgesel Gelişme Politikaları
111
112
Plana göre, bölgesel farklılıkları ortaya koyacak göstergelerin belirlenmiş iktisadi ve sosyal durumlarını gösteren bazı verilerin yardımı ile göstergeler endeks haline getirilmiştir. Endeksleme çalışmasında iller, ekonomik faaliyet hacmi, sosyal hizmetler seviyesi, ulaştırma ve iletişim durumu ve kamu hizmetleri bakımından sıralanmış ve Türkiye ortalamalarına göre değerlendirilmiştir. İllerin endeks değerlerine göre coğrafi bölgeler halinde gruplandırılması sonucunda, bölgeler iktisadi ve sosyal seviyelerine göre sıralanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 1963).
Plana göre, doğu ve güneydoğu bölgelerinin öncelikle ele alınması gereken bölgeler olduğu ve bölgedeki madenlerin değerlendirilmesi için Keban Barajı Projesi’ne bir an önce başlanması gerektiği planda belirtilmiştir. Antalya potansiyel gelişme bölgesi olarak ele alınmıştır, Doğu Marmara bölgesinde özellikle İstanbul’da kentleşmeden dolayı ortaya çıkan ekonomik ve sosyal sorunların çözülmesinin bölge için olumlu etki yaratacağı vurgulanmıştır. Son olarak Zonguldak bölgesinin enerji kaynaklarından dolayı verimli bir bölge olduğu, ikinci bir demir-çelik fabrikasının kurulmasının ekonomik etkilerinin bölge için olumlu olacağı belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1963).
6.4.2 İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972)
1968-1972 yıllarını kapsayan ikinci beş yıllık kalkınma planının bölgesel gelişme, yurt içinde yerleşim ve barınma bölümünde, bölgeler arası dengeli gelişme ile kalkınmanın sağlanacağı ilkeler belirtilmiştir. Az gelişmiş bölgelerde yapılacak yatırımların, gelişme potansiyeli olan illere yapılarak, kendi kendine gelişen ve çevresini etkileyebilecek gelişme noktalarının sağlanabileceği belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1967).
Planda ayrıca, kamu yatırımlarının bölgesel gelişmeyi desteleyecek şekilde az gelişmiş bölgelere yapılmasının gerekliliği vurgulanmıştır. Ekonomik faaliyetleri az gelişmiş bölgelere çekmek amacıyla teşvik ödemelerinin yapılacağı, özel vergi indirimleri ve ucuz enerji sağlanması ile mali destek sağlanacağı planda gösterilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1967).
113
6.4.3 Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977)
1973-1977 yıllarının kapsayan plan döneminde kalkınmada öncelikli yöreler üzerinde çalışılması gerektiği belirtilmiştir. Buna göre gelişme potansiyeli olan bölgelerin doğal zenginlikleri ve insan gücü envanteri çıkarılacak, ayrıca sosyoekonomik göstergelere dayalı bir endeks oluşturularak gelişmişlik sıralaması yapılacaktır. Kalkınmada öncelikli yörelerde yürütülecek projelerde mahalli idarelerin öneminin altı çizilmiş ve merkezi idare ile uyumlu çalışmaları gerekliliği vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 1972).
6.4.4 Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983)
1979-1983 dönemi için hazırlanan planda öncelikle olarak gelişmiş bölgelerin gelişmişlik düzeylerinin artırılması, gelişmemiş ve gelişmekte olan bölgelerin ise diğer bölgelerle eş düzeye getirilmesi vurgulanmıştır. Sektörel yatırımların bölgesel farklılıkları giderecek şekilde uygulanmasının altı çizilmiştir. Bölgesel planların yetersizliğinden dolayı bölgesel farklılıkların giderek derinleştiği belirtilmiştir. Sektörel bazda büyüme sağlanırken, büyüme sonucunda elde edilen gelirin dağılımında bölgesel dengesizliklerin arttığı, kamu yatırımlarının bölgesel farklılıkları azaltacak yönde yeterli olarak uygulanmadığı belirtilmiştir. Planda belirtilen sorunların giderilmesi için yerel kaynakların bölgesel dengesizlikleri gidermek amacıyla programlı bir şekilde kullanılması, bölgesel yatırım teşvikleri ile yatırımların geri kalmış bölgelere çekilmesi gerekliliği vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 1979).
6.4.5 Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Programı (1985-1989)
1985-1989 yıllarını kapsayan beş yıllık kalkınma planı döneminde, bölge planlarından öncelikli olarak bahsedilmiştir. Buna göre bölgelerde gelişmeyi hızlandıracak sektörlere yapılacak yatırımların bölge planları çerçevesinde belirlenip, ekonomik kaynakların etkin kullanılması gerekliliği vurgulanmıştır. Çevreye duyarlı bir gelişmenin sağlanması
114
için yerleşim planlarının bölgesel gelişmeye uygun düşünülmesi gerektiği ilk defa bu planda belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1985).
Beşinci plana göre, potansiyel kaynakların belirlenmesi ve yatırımlara aktarılması için bölge şemaları uygulanacaktır. Bölgelerin birbirlerinden ayrıştırılmasında idari yapı yerine bölge şemaları kullanılacaktır. Bölgeler arasındaki işgücü hareketliğinin yönünü gelişmiş bölgelerden gelişmemiş bölgelere aktarmak için yatırım planlarının istihdam yaratıcı şekilde uygulanması gerektiği planda ayrıca belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1985).
Bölgesel farklılıkların giderilmesinde zorunlu sanayinin yaygınlaştırılması yerine, bölgesel talebe dayalı sanayi uygulamasına geçilmesi vurgulanmıştır. Tarımsal kalkınmanın gerçekleştirilebilmesi için, tarım topraklarını koruyucu politikaların benimsenmesi ve bu yolla verimli toprakların sanayi sektörüne açılmasında dikkatli davranılması gerektiği belirtilmiştir. Az gelişmiş bölgelerde kurulacak olan imalatçı firmalara vergi desteği, ayrıca uygulanacak projeler için fizibilite raporu hazırlanmasında teknik destek verileceğine planda yer verilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1985).
6.4.6 Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994)
1990 - 1994 dönemini kapsayan plan döneminde bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması ve bölgeler arasında dengeli bir büyümenin sağlanması gerekliliği vurgulanmıştır. Plana göre, bölgesel göstergelerin uluslararası standarda oturtulması ve ilk kez AB bölgesel politikasına uyumlu bir bölgesel planın oluşturulması gerektiği vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 1990).
Bölgesel kalkınmanın, şehirleşme ile uyumlu hale getirilmesi, bölgesel iç göçün ve bölgeler arası göçün nüfus yoğunluğu dikkate alınarak sanayi yoğunluğunun azaltılması gerektiği belirtilmiştir. Metropollerdeki alt yapının göç akımına göre kuvvetlendirilmesi ve kamu hizmetlerindeki eksikliklerin giderilmesine yönelik yatırımların yapılması
115
gerektiği vurgulanmış ve organize sanayi bölgelerinin kurulmasına devam edileceği ayrıca belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 1990).
6.4.7 Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000)
Yedinci beş yıllık kalkınma planında öncelikli olan sorunlar ortaya konulmuştur. Buna göre önceki dönemlerde bölgesel gelişme konusunda bir takım çalışmalar yapılmış olmasına rağmen bölgeler arasındaki dengesizliklerin istenilen düzeyde giderilemediği belirtilmiştir. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Bölgesinden metropollere doğru terör kaynaklı bir göçün yaşandığı ve bundan dolayı bölgede nitelikli işgücünün bulunamadığı belirtilmiştir. Metropollerde işsizlik oranlarının göçten dolayı arttığı, artan nüfus ile birlikte altyapı yatırımlarının yetersiz kaldığı ve çevre kirliliğinin arttığı özellikle vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 1996).
Plana göre, kalkınmada öncelikli yörelerde yaşayan nüfusun gelir seviyelerinin yükseltilmesi ve bu sayede bölgesel refahın ülke geneline yaklaşması öncelikli hedef olacaktır. Bunun için, Güneydoğu ve Doğu Bölgeleri için kalkınma projeleri hazırlanacaktır. GAP kapsamında tarımsal kalkınmaya öncelik verilecek, sanayi katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesine yönelik eğitim faaliyetlerine destek verilecektir.
Özelleştirme faaliyetlerine paralel olarak Zonguldak-Bartın bölgesel gelişme projesine hız kazandırılacaktır (http://www.kalkinma.gov.tr 1996).
6.4.8 Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)
Sekizinci planda öncelikli hedef olarak bölgesel gelişmenin dengeli bir şekilde sürdürülebilir hale getirilmesi ana amaç olmuştur. Özellikle küreselleşme ile ülkelerarası bölgesel ticaretin artmasıyla birlikte dünyaya uyumlu bir bölgesel politikanın yürürlüğe konulması zorunlu hale gelmiştir. Bundan dolayı sekizinci planda, AB Bölgesel Politikasına uyumun sağlanması gerekliliği vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 2000c).
116
Bölgesel farklılıkların azaltılması için, bölgesel gelişmeyi destekleyecek potansiyel sektörlerin tespit edilmesi ve teşvik edilmesi gerektiği önceki planlarda olduğu gibi sekizinci planda da hedef olarak eklenmiştir. GAP, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu projelerine hız verilmesi için gerekli çalışmaların planlanması gerektiği planda ayrıca belirtilmiştir. Zonguldak-Bartın bölgesel gelişme projesine ait planlamanın tamamlandığı vurgulanmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 2000c).
6.4.9 Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013)
2007-2013 yılları için hazırlanan dokuzuncu kalkınma planı ekonomik ve sosyal beş eksenden oluşmaktadır. Bölgesel gelişmenin sağlanması dördüncü eksen olarak planda yer almaktadır (http://www.kalkinma.gov.tr 2006c). Bölgesel gelişmenin sağlanabilmesi için 3 hedef belirlenmiştir:
Hedef 1: Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi
Türkiye’de bölgeler arasındaki gelişme farklılıkları halen devam etmektedir. Özellikle kırsal alanlar ile metropol alanları arasındaki sosyal ve ekonomik farklılıklar giderek derinleşmektedir. Bölgesel farklılaşmanın giderilmesinde uygulanacak politikaların tüm bölgeleri kapsayan merkezi bir yapıda olması gerekliliği birinci hedefte belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 2006c).
Bölgesel farklılıkların giderilmesi konusunda yapılacak harcamaların merkez tarafından finanse edilmesi gerekliliği planda vurgulanmıştır. GAP kapsamında yapılacak projelerin kalkınma ajansları ile uyumlu bir yapı içinde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde tarımsal kalkınmayı artırıcı ve dış piyasalarda rekabet edecek güçte ürün yetiştirmeyi sağlanması birinci hedef içinde değerlendirilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 2006c).
Hedef 2: Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması ve Kurumsal Kapasitenin Artırılması
117
Bölgesel gelişme yerel kaynakların doğru ve etkin yönetilmesi ile mümkündür. Bu yüzden kamu, özel kesim ile sivil toplum kuruluşlarının işbirliğine ihtiyaç vardır.
İşbirliğinin hızlandırılabilmesi için bölgesel düzeyde kalkınma ajansları kurulmuştur.
Ayrıca yerel yönetimlere ait yasal mevzuat yeniden düzenlenmiş ve yetkiler güçlendirilmiştir. Bölge planlamasında görev alacak yerel ve merkezi kurumlar arasında görevlerin paylaştırılmasına yönelik çalışmaların yapılması ikinci hedef olarak planda yer almıştır. Bunun yanında sınır ötesi işbirliği kapsamında AB projelerine yönelik eğitimler verilmiş ve proje teklifleri alınmıştır (http://www.kalkinma.gov.tr 2006c).
Hedef 3: Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması
Kırsal kalkınmayı desteklemek, kırsal kalkınma politikalarını sürdürülebilir bir şekilde yürütmek amacıyla kırsal kalkınma kurumunun kurulması üçüncü hedef kapsamında değerlendirilmiştir. Ayrıca tarımsal alanda verimliliği artırmak için eğitime yönelik faaliyetlerin artırılması vurgulanmıştır. Tarımsal alanlarda altyapıyı güçlendirmek amacıyla köylerin alt yapısının desteklenmesi projesi uygulamaya konulmuştur (http://www.kalkinma.gov.tr 2006c).
6.4.10 Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013
Kırsal kalkınma, kalkınma planları içerisinde genellikle tarım sektörü kapsamında değerlendirilmektedir. Dokuzuncu kalkınma planı ile birlikte tarım sektörünün haricinde bölgesel gelişme kapsamında da değerlendirilmeye başlanmış ve hedef olarak plana eklenmiştir. Bölgesel gelişme ile ilgili olarak, tarım sektörünün kendi başına etkisinin yanı sıra diğer sektörlerle ilişkisi de planlarda göz önüne alınmaya başlanmıştır (http://bilecik.tarim.gov.tr 2010b).
2006 yılında hazırlanan ve 2007-2013 yıllarını kapsayan ulusal kırsal kalkınma stratejisi ile kırsal kalkınmaya yönelik atılacak adımlar belirlenmiş ve bu adımların uygulanmasına yönelik bir planın hazırlanmasının gerekli olduğu belirtilmiştir. Bu kapsamda kırsal kalkınma planı hazırlanmış ve 2010-2013 dönemleri için yürürlüğe
118
konmuştur. Planın hangi amaçla hazırlandığı ilgili bölümde “kırsal toplumun iş ve yaşam koşullarının kentsel alanlarla uyumlu olarak yöresinde geliştirilmesi ve sürdürülebilir kılınmasını sağlamaktır.” olarak belirtilmiştir. Amaçtan da açıkça anlaşıldığı üzere mekansal olarak bölgesel gelişmenin sağlanması hedeflenmektedir.
Planın uygulama alanı 20 000 altı nüfusu olan yerleşim yerleridir (http://bilecik.tarim.gov.tr 2010b).
Plan ile dört tane stratejik amaç belirlenmiştir.
1) Ekonominin geliştirilmesi ve iş imkânlarının artırılması
2) İnsan kaynaklarının, örgütlenme düzeyinin ve yerel kalkınma kapasitesinin geliştirilmesi
3) Kırsal alan fiziki altyapı hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması
4) Kırsal çevrenin korunması ve geliştirilmesi
Kırsal kalkınma planının iki ekseni bulunmaktadır. Birinci eksen olarak tarım sektörünün geliştirilmesi, ikinci eksen olarak bölgesel gelişmenin sağlanmasıdır. Kırsal bölgelerin ekonomik olarak kentsel alanlardan geri oldukları ve ekonomik olarak rekabet edecek güce kavuşturulmaları gerektiği planda vurgulanmıştır. Kentsel yaşamla uyumlu, fakat kırsal çevrenin bozulmamasına önem gösterilmesi ayrıca kırsal alandan, kentsel alanlara yönelik göçün azaltılması, kırsal alanların fiziki altyapısının geliştirilmesi ile yaşam kalitesinin artırılması ile kırsal alandaki sosyal yaşamın korunması gerekliliği planda belirtilmiştir (http://bilecik.tarim.gov.tr 2010b).
Kırsal kalkınma planının AB bölgesel politikası ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi ve IPA kapsamında değerlendirilmesi için başlık açılmıştır. IPA’da beşinci olarak yer alan kırsal kalkınma, bölgesel kalkınmanın tamamlayıcısı olarak hazırlanmıştır. IPA kapsamında 2007-2012 dönemi için 1.3 milyar € fon kaynağı aktarılmıştır (http://bilecik.tarim.gov.tr 2010b).
2014 yılında Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından kırsal kalkınma planı ile ilgili değerlendirme raporu yayınlanmıştır. İlgili raporda kırsal kalkınma ile ilgili göstergeler 2010-2013 dönemi için karşılaştırılmıştır. Değerlendirme raporuna göre, tarım
119
sektörünün GSYH içindeki payı değişkenlik göstermemektedir. Tarımsal arazi büyüklüğü aynı kalmıştır. Kırsal nüfusta ise azalma olduğu gözlenmiştir. Nüfustaki azalma kırsal alandan kentlere göçün devam ettiğini göstermektedir. Gelir dağılımı ile ilgili olarak 2007-2012 yılları için yapılan kıyaslama sonucunda herhangi bir değişiklik olmadığı gözlenmiştir. İstihdam verileri incelendiğinde, kırsal istihdam içerisinde tarım sektörünün payı %60’dır ve bu oran 2007-2013 yılları arasında değişiklik göstermemiş, fakat işsizlik oranları incelendiğinde kırsal alanda yaşayanların istihdama katılma oranının %6.8’den %6.3’e düştüğü raporda belirtilmiştir (http://kkp.tarim.gov.tr 2014g).
6.4.11 Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018)
Onuncu beş yıllık kalkınma planı ile mevcut bölgesel gelişme kavramının içerisine bölgelerin rekabet edebilirliği kavramı girmiştir. Bölgesel rekabet edebilirlik hedefi ile birlikte bölgelerin kendi iç potansiyellerinin geliştirilmesi sağlanacaktır. Gelişen iç potansiyel ile birlikte, bölgesel gelişme sağlanarak, bölgesel gelişmişlik farkları minimize edilecek ve toplam kalkınma sağlanacaktır. Bölgesel gelişme ve rekabet edebilirliğin geliştirilmesi konusunda, onuncu kalkınma planı içerisinde bazı hedef göstergeler belirlenmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 2013b)
Onuncu beş yıllık kalkınma planı içerisinde bölgesel gelişmenin ölçülmesinde kullanılan hedef değişkenlerin geçmiş, hazırlanan plan dönemi ve plan sonu hedefleri, hedeflerde meydana gelen değişikliklerin daha rahat incelenebilmesi için çizelge 6.4’te toplu olarak verilmiştir. Hedef göstergelere ait veriler 2006 ve 2018 yılında devamlı üretilmediği için zaman serisi olarak incelenememiştir. Fakat genel olarak, 2006 ve 2012 yılları karşılaştırıldığında hedef değişkenlerin aldığı değerler bazında bölgesel farklılıkların azaldığı söylenebilir.
120
Çizelge 6.4 Bölgesel gelişme ve rekabet edebilirlik - gelişme ve hedefler (http://www.kalkinma.gov.tr 2013b)
Hedef 2006 2012 20131 2018
En Yüksek Gelirli Bölgenin Kişi Başına Gelirinin En
Düşük Gelirli Bölgeye Oranı2 4.4 4.3 - < 4
Bölge Ekonomisinde Sanayi ve Hizmetlerin Payı En
Düşük Bölge Değeri (%) 72.0 75.4 - > 80
Eğitim Düzeyi En Düşük 5 Bölgede Yüksekokul ve
Üzeri Mezunların Oranı (%)3 - 6.3 - > 12
SEGE’ye Göre Son Beş Bölgenin İşgücüne Katılım
Oranı (%) 38.0 38.9 - > 42
Teşvik Sisteminde 5. ve 6. Bölge İllerindeki Teşvik Belgeli Yatırım Tutarının Teşvik Belgeli Toplam
Yatırım İçindeki Payı (%)4 7.8 14.9 16.0 > 20
Teşvik Sisteminde 5. ve 6. Bölge İllerindeki Teşvik Belgeli İstihdamın Teşvik Belgeli Toplam İstihdam
İçindeki Payı (%) 9.7 22.8 25.0 > 30
Kurulan Girişim Sayısı (En Düşük 5 Bölge
Ortalaması, Milyon Kişi Başına) 2525 535 570 > 850
Kurulan Girişim Sayısı (En Yüksek 5 Bölge
Ortalaması, Milyon Kişi Başına) 1216 2083 2250 > 2900
Not: Bölge ifadesi, teşvik sistemine dair göstergeler dışında, Düzey-2 istatistiki birimlerini ifade etmektedir.
Onuncu beş yıllık kalkınma planı kapsamında yürütülecek politikalar, planda detaylı bir şekilde belirtilmiştir. 2013-2018 döneminde bölgesel politikanın yürütülmesi için bölgesel gelişme ulusal stratejisi hazırlanacaktır. Bu sayede bölgesel olarak yürütülecek tüm plan ve programlar, merkez tarafından hazırlanmış olan strateji belgesi doğrultusunda paralel olarak yürütülebilecektir. Diğer bölgelere kıyasla daha az gelişmiş bölgelerde düşük ve orta gelirli işletmelerin ekonomik ve beşeri sermaye alalarında desteklenmesi, ayrıca KOBİ ve mikro düzeyde olan firmaların bölgesel gelişme stratejisinin içine alınması ile birlikte, sektörel düzeyde çeşitliliği artırılması hedeflenmektedir. Kümelenme yaklaşımı ile bölgeler arasındaki sektörel değerler tespit edilerek, her bölge için en yüksek katma değerli kümeler belirlenerek, küme içi sektörler desteklenecektir. Özellikle Ar-Ge ve yenilik alanında yapılan çalışmalar teşvik edilecektir. Ulaştırma ve teknoloji altyapıları, bölgesel arasındaki etkileşimi artıracak
12013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı tahminleridir.
2Kişi Başı GSKD olarak 2008 yılı verileri kullanılmıştır.
3Eğitimde 15 yaş ve üzeri nüfus baz alınmıştır. 2011 yılı verileridir.
42012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında belirtilen illerdir.
5TÜİK 2007 yılı verileri
121
şekilde gözden geçirilecek ve desteklenecektir. Sınır bölgelerinde, sınır ötesi ilişkilerin geliştirilmesi için teknolojik altyapı güncellenecek ve daha hızlı iletişime geçilecektir.
Kalkınma ajanslarının sadece kendi bölgeleri içindeki çalışmalarının yeterli olmayacağı ayrıca diğer bölge ajansları ile koordineli bir yapıda çalışmalarını yürütmeleri onuncu beş yıllık kalkınma planında belirtilmiştir. Plan dönemi boyunca AB tarafından sağlanan fon kaynaklarının desteklenecek alanlara aktarılmasındaki kalkınma ajansının rolü ve etkinliği aktarılacaktır (http://www.kalkinma.gov.tr 2013b).
6.4.12 Katılım Öncesi Ekonomik Program 2014-2016
Onuncu beş yıllık kalkınma planı ile birlikte AB’ye katılım öncesi programı 2014-2016 yılları için hazırlanmış ve Ocak 2014 yılında yayınlanmıştır. Dokuzuncu kalkınma planı ile birlikte bölgesel gelişmeye yönelik belirlenen temel amaçların devam ettirileceği ve politikaların geliştirileceği belirtilmiştir. Kurumsal gelişmeler konusundan özellikle Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu’nun etkin hale gelmesi ve oluşturulan Bölgesel Gelişme Komitesi ile politikaların teknik düzeyde tartışılması sağlanacaktır. Bölgesel gelişme konusunda yerel ve merkezi idare tarafından yapılacak işlerin ve stratejilerin belirlendiği bölgesel gelişme ulusal stratejisinin hazırlanmasına devam edilecektir (http://www.kalkinma.gov.tr 2014h).
Bölgesel gelişme ile ilgili olarak hazırlanan projelere (DAP, DOKAP ve KOP) yönelik kurulmuş bölgesel kalkınma idarelerinin kurumsal altyapılarının kurulmasına, idareler tarafından desteklenecek yatırımların belirlenmesine ve koordinasyonlarına yönelik eylem planlarının hazırlanmasına ekonomik program boyunca devam edilecektir.
Ayrıca GAP bölgesi için hazırlanmış olan 2014-2018 GAP eylem planı için tahsis edilen kaynakların artırılması için revize mali plan oluşturulmuş ve katılım öncesi programda sunulmuştur (http://www.kalkinma.gov.tr 2014h).
Onuncu kalkınma planında da belirtilen ve bölgesel gelişmeyi desteklemek amacıyla büyüme ve çevre illere hizmet verme potansiyeli yüksek olan, cazibe merkezi olarak tanımlanan yerleşim yerlerine yönelik desteklemelere ait mali plana katılım öncesi ekonomik programda ayrıca yer verilmiştir. Program kapsamında 2012 yılı için cazibe
122
merkezlerine 80 milyon TL kaynak ayrılmıştır. 2013 yılı bütçesi ise 84 milyon TL’dir (http://www.kalkinma.gov.tr 2014h).
Kalkınma ajanslarına yönelik olarak kurumsal altyapının geliştirilmesi için kalkınma ajansları yönetim sisteminin kurulduğu ve ajansların kullanımına açıldığı programda belirtilmiştir. Bu sayede ajanslar arasındaki bilgi paylaşımı daha etkin olacaktır.
Kalkınma ajansları yönetim sisteminin destekleyicisi olarak düşünülen il koordinasyon ve izleme sistemi ise Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu tarafından hazırlanmış ve kullanıma açılmış olup, teknik açıdan desteklenmesi devam etmektedir (http://www.kalkinma.gov.tr 2014h).
6.4.13 Orta Vadeli Program (2014-2016)
Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan uzun vadeli kalkınma planlarının yanı sıra değerlendirme amaçlı ve dünyadaki ve Türkiye’deki gelişmelere bağlı olarak revize edilen orta vadeli ve yıllık programlarda hazırlanmaktadır. Orta vadeli programlar iki yıllık süreç için hazırlanmaktadır. En son 2014-2016 yılına ait orta vadeli program yayınlanmıştır. Bu programa göre bölgesel politika alanında, bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarını ortadan kaldırmak veya minimum düzeye çekmek, bölgelerin potansiyelleri göz önüne alarak bölgelerin ekonomik rekabet güçlerini artırarak kalkınmanın güçlendirmesi amaçlanmaktadır (http://www.kalkinma.gov.tr 2013c).
Orta vadeli programda, belirlenen bölgesel politika amaçlarına yönelik olan ve GAP, DAP, KOP ve DOKAP tarafından hazırlanan eylem planlarının ve projelerin, özel kesimin yaptıkları yatırımları destekleyecek şekilde hazırlanması gerekliliği kamu yatırımları bölümünde belirtilmiştir. Bölgesel farklılıkların temel göstergelerinden olan istihdam için bölge ayrımında bir işgücü piyasa analizi yapılmasının gerekliliği vurgulanmıştır. Yapılacak işgücü piyasa analizleri ile işsiz kesime yönelik olarak, bölgesel işgücü piyasası ve istihdam stratejileri oluşturulabilecektir (http://www.kalkinma.gov.tr 2013c).
123 6.4.14 2016 Yılı Programı
2016 yılı programı, 12 Ekim 2015 tarihinde Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe konulmuştur. Gerek ülke içi bölgelere ve gerekse AB ülkelerine kıyasla bölgesel farklılıkları gidermek ve bölgesel rekabet edebilirliğin gelişmesi için yürütülmesi düşünülen politikalar yıllık programda belirtilmiştir. 2016 yılı programının bölgesel gelişme ve bölgesel rekabet edebilirlik bölümünde mevcut durum ortaya konmuştur.
2008-2015 yılları arasında Güneydoğu Anadolu, Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu vb.
projelere aktarılan kaynak miktarları ve projelerin mevcut durumları ile ilgili bilgi verilmiştir. Bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarını azaltmaya yönelik cazibe merkezleri destekleme programı ile yapılan kaynak aktarımları ayrıca belirtilmiştir.
Düzey 2 bazında bölgelerin gelişmişlik düzeylerine göre, TR10-İstanbul Bölgesi en gelişmiş ve TRB2-Bitlis-Hakkari-Muş-Van bölgesi en az gelişmiş bölge olarak yıllık programda sunulmuştur. Yıllık programda kalkınma ajanslarının mevcut durumları da ele alınmıştır. Buna göre 2008-2015 döneminde 14 356 projeye yaklaşık 2.7 milyar TL hibe desteği sağlanarak eş-finansman dahil 4.7 milyar TL’lik kaynak aktarılmıştır.
Desteklenen projelerin içerisinde doğrudan faaliyet desteği ve teknik destek de bulunmaktadır (http://www.kalkinma.gov.tr 2015d).
2016 yılı için hazırlanan programın ikinci kısmında ise temel amaç ve hedefler ortaya konulmuştur. Buna göre; bölgesel gelişme konusunda uygulanacak politikaların ekonomik verimliliği yükselterek ulusal kalkınmayı sağlaması, bölgelerin rekabet gücünü artırarak bölgeler arası farklılıkların giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaca ulaşılması için onuncu beş yıllık kalkınma planı çerçevesinde belirlenmiş olan politikaların etkin bir şekilde uygulanması gerekliliği 2016 yıllık programında belirtilmiştir. Yıllık programın bölgesel gelişme başlıklı maddesinin son kısmında ise onuncu beş yıllık kalkınma planı politikalarının yürütülmesi konusunda alınacak tedbirler, paydaş kuruluşlar, yıllık program süresi ve yapılacak işlemler detaylı bir şekilde belirtilmiştir (http://www.kalkinma.gov.tr 2015d).
2016 yılı programını önceki yıllık programlardan ayıran en önemli özellik, stratejilerinin daha net ve anlaşılır olmasıdır. Merkezi ve yerel düzeyde sorumlu olan
124
kurum ve kuruluşlar belirlenmiş olup, politikaların yürütülmesindeki sorumlu ve paydaş kuruluşlar detaylı bir biçimde ortaya konulmuştur (http://www.kalkinma.gov.tr 2015d).