5. AVRUPA BİRLİĞİ BÖLGESEL POLİTİKASI
5.4 Avrupa 2020 Stratejisi ve Bölgesel Politikanın Geleceği
5.4.3 Bölgesel politikanın geleceği ve uyum politikası 2014-2020 dönemi
Avrupa 2020 stratejisinin 2010 yılında hazırlanması ile birlikte AB tarafından yürütülen politikaların, strateji ile belirlenen önceliklere göre reforma tabi tutulması zorunlu hale gelmiştir. 2000-2006 dönemini ve 2007-2013 yıllarını kapsayan NUTS II düzeyinde kişi başına düşen GSYH miktarlarının AB ortalaması ile kıyaslandığında elde edilen sonuçlar çizelge 5.15’te verilmiştir.
Çizelge 5.15 AB-15 ülkeleri için 2000-2006 ve 2007-2013 yılları kriterlerinin bölgelere göre dağılım sayısı (http://appsso.eurostat.ec.europa.eu 2013c)
2000-2006 ve 2007-2013 dönemlerinde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının
%75’inin altında kalan bölge sayısı 20
2000-2006 ve 2007-2013 dönemlerinde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının
%75’inin üstünde olan bölge sayısı 199
2000-2006 döneminde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının üstünde olup olup 2007-2013 dönemi için ortalama altına inen bölge sayısı -2000-2006 döneminde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının altında olup
2007-2013 dönemi için ortalama üstüne çıkan bölge sayısı 6 2000-2006 ve 2007-2013 dönemlerinde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının
%75’inin altında kalan fakat önceki döneme göre artış %5’ten fazla olan bölge sayısı 8 2000-2006 ve 2007-2013 dönemlerinde kişi başına düşen GSYH’si birlik ortalamasının
%75’inin üstünde olan ve önceki döneme göre artış %5’ten fazla olan bölge sayısı 84
Kıyaslamanın doğru olması amacıyla AB-15 ülkelerindeki gelişmeler incelenmiştir.
Çizelge incelendiğinde bölgesel politikanın işlevselliğinde yatan problemler ortaya çıkmaktadır. 2008 yılında çıkan küresel kriz ile birlikte düşünüldüğünde, 2007-2013 döneminin ortasında birlik ortalamasının altına düşen 6 bölgenin daha eklendiği çizelge 5.15’ten anlaşılmaktadır. Birlik ortalamasının altında olup kısmen iyileşme gösteren bölge sayısı ise 8 olmuştur. Bu bölgeler en çok payın aktarıldığı uyum hedefi kapsamında olan bölgelerin yarısıdır. Her iki dönemde de birlik ortalamasının
%75’inden fazla olan yani bölgesel politika kapsamında desteklenmeyen bölgelerin durumu ise daha kötüdür. 199 bölgenin sadece 84 tanesinde önceki döneme göre %5’ten fazla artış vardır.
72
On yıllık bir zaman serisi incelendiğinde, birlik içindeki büyümenin sürdürülebilir bir yapıda olmadığı ve bölgesel politika açısından da sorunların devam ettiği anlaşılmaktadır. 2000-2013 yılları arasında üç kez genişleme yaşayan AB’nin üye sayısı 15’ten 28’e çıkmıştır. Her genişleme ile birlikte desteklenecek bölge sayısı artmıştır.
Genişleme sonucunda desteklenecek bölge sayılarına ait gelişmeler şekil 5.11’de verilmiştir. Destekleme kriteri olarak AB ortalama kişi başına düşen GSYH değerinin
%75’i alınmıştır. Tarihsel olarak bakıldığında, 2000 yılında sadece 48 bölge desteklenirken, 2004 genişlemesi ile birlikte sayı 65’e çıkmıştır. 2007’de 70 ve en son 2013 genişlemesi ile birlikte 83 olmuştur.
Şekil 5.11 Politika kapsamında desteklenecek bölgelerin tarihsel gelişimi (http://appsso.eurostat.ec.europa.eu 2013c)
Özellikle 2004 genişlemesi ile nüfus olarak yoğun olmasına rağmen yarattığı GSYH katkısı oldukça az bölgelerin eklenmesi, 2004 öncesi desteklenen AB-15 üye ülkelerinde bulunan bölgelerin destek kapsamından çıkmasına yol açmıştır. 2000-2006 arasında gelişme yönünden yeterince ivme kazanamayan bölgelerin 2007-2013 döneminde destek kapsamından çıkması politikaların etkinliği konusunda şüphe yaratmaktadır. Desteklenmesi gereken bölge sayısı zaman kesiti halinde çizelge 5.16’da verilmiştir. Ayrıca AB bölgesel politikası fon aktarım mekanizması nüfus endeksli olduğu için 15 üye ülkenin alacağı fon miktarı 2007-2013 döneminde ülke bazında
48
65
70
83
45 50 55 60 65 70 75 80 85
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
73
azalmıştır. İspanya ve İtalya gibi gelişmemiş bölgelerin yoğun olduğu ülkelerde fon kaybının oldukça fazla olduğu çizelge 5.16’dan anlaşılmaktadır. 2000-2006 döneminden AB bölgesel politika bütçesinin %24’üne sahip olan İspanya, 2007-2013 döneminde sadece %10’una sahip olmuştur. Ayrıca genişleme sonucunda bütçenin yarısından fazlası yeni üye olan ülkelere aktarılmıştır .
Çizelge 5.16 AB-15 ülkelerinin bölgesel politika bütçesinden aldıkları payların dönemler itibariyle karşılaştırılması (%) (http://ec.europa.eu 1999b, http://ec.europa.eu 2007a)
AB-15 2000-2006 2007-2013 Fark
Belçika 0.96 0.65 -0.31
Danimarka 0.29 0.18 -0.11
Almanya 15.31 7.60 -7.71
Yunanistan 11.66 5.89 -5.77
İspanya 23.81 10.16 -13.64
Fransa 7.67 4.13 -3.54
İrlanda 1.72 0.26 -1.46
İtalya 15.58 8.31 -7.27
Lüksemburg 0.04 0.02 -0.02
Hollanda 1.38 0.55 -0.83
Avusturya 0.76 0.42 -0.34
Portekiz 10.59 6.21 -4.38
Finlandiya 0.99 0.50 -0.49
İsveç 1.00 0.55 -0.45
İngiltere 8.24 3.06 -5.18
Toplam 100.00 48.49 -51.51
2000-2006 ve 2007-2013 dönemlerine ait yukarıdaki veriler incelendiğinde, bölgesel gelişme konusunda yapılmış olan çalışmaların etkin olmadığı ve istenilen gelişmenin ekonomik olarak yakalanmadığı anlaşılmaktadır. Bölgelerin GSYH üzerinden değerlendirilmesi sonucunda 2008 krizine kadar yüksek büyüme oranları ile gelişme gösterirken, krizle birlikte kırılgan bir yapıya bürünmüşlerdir ve büyüme oranlarında yavaşlama gözlenmektedir. Çizelge 5.17’de 2007 yılı verilerine göre en fazla büyüme gösteren beş bölge incelendiğinde 2008 krizi ile birlikte yüksek büyüme oranlarından daha düz bir yapıya dönüşüldüğü gözlenmektedir.
74
Çizelge 5.17 En fazla büyüme gösteren nutsıı bölgeleri (http://appsso.eurostat.ec.europa.eu 2013c)
Yıl
BG41 - Yugozapade n
RO32 - Bucuresti - Ilfov
SK01 – Bratislavsk- kraj
RO11 - Nord-Vest
SK03 - Stredné Slovensko
2001 10.47 4.22 6.74 13.37 9.56
2002 14.85 7.59 9.6 9.3 7.55
2003 7.82 7.55 4.02 7.9 3.01
2004 10.74 14.03 8.32 13.45 5.88
2005 10.64 18.34 18.4 4.44 3.49
2006 16.09 13.12 6.51 16.67 11.12
2007 20.11 18.58 16.1 15.94 15.73
2008 8.82 25.17 5.16 6.91 9.95
2009 -2.99 -11.09 0.06 -3.59 -7.95
2010 4.07 8.41 7.55 3.38 7.62
2011 2.72 10.94 0.33 1.21 -0.36
2012 0.85 4.6 2.66 11.38 4.46
2013 -0.28 1.44 5.38 -0.19 2.69
2014 3.9 5.07 3.6 4.68 4.38
Yukarıda verilen örnekleri destekleyecek şekilde 2014-2020 yılı dönemi için, Avrupa 2020 stratejisi ile uyumlu bir politikanın yürütülmesi kapsamında 2011 yılında bir taslak çerçeve hazırlanmış olup AK’ye sunulmuştur. Taslak çerçeve ile bölgesel politika ile ilgili olarak yapılması gereken değişiklikler belirlenmiştir. Buna göre;
Avrupa 2020 stratejisinde belirtilen, akılcı, sürdürülebilen ve katılımcı büyüme önceliği ekseninde politikaların belirlenmesi,
Üye devletlerinde katkı sağlayacağı programların geliştirilmesi,
Bölgesel uyumun kuvvetlendirilmesi,
Sonuç = izleme odaklı hedeflere odaklanılması,
Performansı ödüllendiren bir sistemin kurulması,
Kaynak aktarımının basitleştirilmesi,
konularında reform çalışmalarının yapılması düşünülmektedir (http://ec.europa.eu 2011g).
75
2014-2020 dönemi ile birlikte bölgesel politika konusunda kapsam kriterleri değişmiştir. Çizelge 5.18’de 2007-2013 dönemi ve 2014-2020 dönemleri kriterleri karşılaştırmalı olarak verilmiştir (http://ec.europa.eu 2011g).
Çizelge 5.18 2014-2020 dönemi uyum politikası yapısı (http://ec.europa.eu 2011g)
2007-2013 döneminde Avrupa bölgesel işbirliği dışındaki tüm hedefler, 2014-2020 döneminde büyümeye yönelik yatırım ve istihdam adı ile tek bir amaç altına alınmıştır.
Avrupa bölgesel işbirliği ve uyum fonu kapsamı değiştirilmemiştir.
Büyümeye yönelik yatırım ve istihdam amacı kapsamında desteklenecek bölgeler, az, geçiş ve gelişmiş olarak üçe ayrılmış olup ilgili bölgelere ait kriterler 2007-2013 kriterleri ile karşılaştırmalı olarak çizelge 5.19’da sunulmuştur (http://ec.europa.eu 2011f). Dönemler arasındaki kriter değişimlerindeki en belirgin özellik, 2007-2013 dönemi için tüm değerlendirmeler 15 ülke baz alınarak yapılırken, 2014-2020 dönemi için bütüncül bir yapı kurulmuştur. Ayrıca kriterlerin dağılımı, gelişmişlik düzeylerine göre yapılmış olup geçiş desteği alacak bölgelerin değerlendirilmesi ayrı bir başlık altına alınmıştır.
UYUM POLİTİKASI YAPISI
2007-2013 2014-2020
Hedefler Kaynak Hedefler
Bölge
Kategorileri Kaynak Uyum Hedefi
ABKF
ASF Büyümeye
Yönelik Yatırım ve İstihdam
Az Gelişmiş Bölgeler
ABKF ASF Uyum Hedefi (Geçiş
aşamasından çıkan)
Geçiş Bölgeleri Bölgesel Rekabet
Edebilirlik ve İstihdam (Geçiş aşamasına giren)
Uyum
Fonu Uyum Fonu
Bölgesel Rekabet Edebilirlik ve İstihdam
ABKF ASF
Gelişmiş
Bölgeler ABKF ASF
Avrupa Bölgesel
İşbirliği ABKF
Avrupa Bölgesel İşbirliği
ABKF
76
Çizelge 5.19 2014-2020 uygunluk kriterleri (http://ec.europa.eu 2011g) Az Gelişmiş Bölgeler İçin Uygunluk Kriterleri
2007-2013 2014-2020
NUTS II düzeyinde, kişi başına düşen GSYH’si AB ortalamasının %75’den düşük olan bölgeler desteklenecektir.
Değişiklik olmamıştır.
AB-15’e göre kişi başına düşen GSYH’si Birlik ortalamasının %75’inden fazla fakat AB-25’ten az olan bölgelere uyum hedefi kapsamında geçiş desteği verilecektir.
Geçiş Bölgeleri kategorisine aktarılmıştır.
Kişi başına düşen toplam milli geliri AB-27 ortalamasının %90’ından az olan bölgeler Uyum Fonu tarafından desteklenecektir.
Değişiklik olmamıştır.
AB-15’e göre kişi başına düşen toplam milli geliri AB-15 ortalamasının %90’ından fazla fakat AB-27’den az olan bölgelere uyum fonu kapsamında geçiş desteği verilecektir.
Kişi başına düşen toplam milli geliri AB-27 ortalamasından az olan bölgelere Uyum Fonu tarafından geçiş desteği verilecektir.
Geçiş Bölgeleri İçin Uygunluk Kriterleri
2007-2013 2014-2020
AB-15’e göre kişi başına düşen GSYH’si Birlik ortalamasının %75’inden fazla fakat AB-25’ten az olan bölgelere uyum hedefi kapsamında geçiş desteği verilecektir. (Uyum hedefinden aşamalı olarak çıkartılacak bölgeler)
Kişi başına düşen GSYH’si AB-27 ortalamasının %75’i ile %90’ı arasında olup, uyum hedefi kapsamında yer alan ve farklı müdahale araçlarına ihtiyaç duyan NUTS II bölgeleri desteklenecektir.
2000-2006 döneminde hedef 1 kapsamında olup fakat kişi başında düşen GSYH’si AB-15 ortalamasından fazla olan NUTS II düzeyindeki bölgelere geçiş desteği verilecektir.
Gelişmiş Bölgeler İçin Uygunluk Kriterleri
2007-2013 2014-2020
Uyum hedefi ve aşamalı olarak geçiş hedefinden çıkarılacak bölgeler dışındaki tüm NUTS II bölgeleri desteklenecektir.
Kişi başına düşen GSYH’si AB-27 ortalamasının %90’ından fazla olup, uyum hedefi kapsamında yer alan ve faklı müdahale araçlarına ihtiyaç duyan NUTS II bölgeleri desteklenecektir.
2000-2006 döneminde hedef 1 kapsamında olup fakat kişi başında düşen GSYH’si AB-15 ortalamasından fazla olan NUTS II düzeyindeki bölgelere geçiş desteği verilecektir.
2014-2020 dönemi için hazırlanmış olan çok yıllık bütçe önerisinde bölgesel politika için yaklaşık 352 milyar € kaynak ayrılmıştır (http://ec.europa.eu 2011g). Kaynakların amaçlara göre dağılımı şekil 5.12’de gösterilmiştir.
77
Şekil 5.12 2014-2020 yapısal fonların amaçlara göre dağılımı (http://ec.europa.eu 2011g)
Şekil 5.12’den anlaşılacağı üzere en yüksek pay %51 ile bölgesel zayıflıkların sayısının fazla olduğu az gelişmiş bölgelere ayrılmıştır. Bölgesel politikanın ülkelere göre dağılımı ise çizelge 5.20’de gösterilmiştir. Çizelge incelendiğinde en yüksek payı alan beş ülke sırasıyla Polonya, İtalya, İspanya, Romanya ve Çekya’dır. Polonya kendisine en yakın ülkeden 3 kat daha fazla pay almaktadır. En düşük pay alan 5 ülke ise sırasıyla İrlanda, Malta, GKRY, Danimarka ve Lüksemburg’dur. Fonların dağılımında gelişmişlik düzeyi ve nüfusun etkisinin belirleyici olduğu çok net bir şekilde görülmektedir.
2,80%
20,60%
51,00%
9,80%
0,40%
15,40%
Bölgesel İşbirliği Uyum Fonu
Az Gelişmiş Bölgeler Geçiş Bölgeleri
Uç ve Seyrek Nüfuslu Bölgeler Gelişmiş Bölgeler
78
Çizelge 5.20 Yapısal fonların ülkelere ve amaçlara göre dağılımı (milyon €) (http://ec.europa.eu 2013a)
ABKF ve ASF ABKF
Ülke
Uyum Fonu
Az Gelişmiş
Bölgeler Geçiş Bölgeleri
Uç ve Seyrek Nüfuslu
Bölgeler Gelişmiş
Bölgeler Bölgesel
İşbirliği Toplam
Toplam Bütçe İçindeki Payı (%)
Polonya 24274 45917 - - 2017 615 72823 22.59
İtalya - 20333 1004 - 7006 998 29341 9.10
İspanya - 1858 12201 432 10084 542 25116 7.79
Romanya 7251 13773 - - 405 397 21826 6.77
Çekya 6562 13646 - - 79 298 20585 6.39
Macaristan 6313 13452 - - 416 318 20498 6.36
Portekiz 3000 15008 232 103 1148 108 19599 6.08
Almanya - - 8750 - 7609 847 17207 5.34
Yunanistan 3407 6420 2105 - 2307 203 14443 4.48
Fransa - 3147 3927 395 5862 956 14288 4.43
Slovakya 4361 8489 - - 40 196 13086 4.06
İngiltere - 2126 2335 - 5144 760 10364 3.22
Hırvatistan 2676 5225 - - - 128 8029 2.49
Bulgaristan 2384 4623 - - - 145 7153 2.22
Litvanya 2145 4189 - - - 100 6434 2.00
Letonya 1412 2742 - - - 82 4236 1.31
Estonya 1123 2198 - - - 49 3369 1.05
Slovenya 939 1134 - - 763 55 2891 0.90
Belçika - - 962 - 868 231 2061 0.64
İsveç - - - 184 1355 300 1840 0.57
Finlandiya - - - 272 911 142 1325 0.41
Hollanda - - - - 908 342 1250 0.39
Avusturya - - 66 - 823 226 1114 0.35
İrlanda - - - - 869 148 1017 0.32
GKRY 286 - - - 388 29 703 0.22
Malta 228 - 441 - - 15 684 0.21
Danimarka - - 64 - 230 199 494 0.15
Lüksemburg - - - - 39 18 57 0.02
Bölgeler Arası
İşbirliği 500 500 0.16
Toplam 66362 164279 32085 1387 49271 8948 322332 100.00
2014-2020 reformu ile yapısal fonların destekleme konularında farklılaşmalar ortaya çıkacaktır. ABKF için temel prensip bölgeler arasındaki farklılıkların azaltılması olarak kabul edilecek, fakat odaklanılacak konular Avrupa 2020 stratejisine yönelik olacaktır.
ABKF tarafından destelenecek konular (http://ec.europa.eu 2011g);
79
Ar-Ge ve yenilik
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi
İklim değişikliği ve düşük karbon ekonomisine geçiş
KOBİ’lirin desteklenmesi
Genel ekonomik konularda ortak faydayı sağlayacak hizmetlerin geliştirilmesi
Telekomünikasyon, ulaşım ve enerji konularında altyapı projelerinin geliştirilmesi
İdari yönetimlerin kapasitelerinin geliştirilmesi
Sağlık, eğitim ve sosyal altyapı faaliyetlerinin geliştirilmesi
Sürdürülebilir kent hayatının kurulması
Belirlenmiş olan konuların ABKF tarafından kaynak aktarılmasında, desteklenecek bölgenin yapısına göre destek miktarı değişmektedir. Gelişmiş olan bölgelere aktarılan fonların %80’inin mutlaka enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji, yenilik ve KOBİ’lerin desteklenmesi alanlarına aktarılması gerekirken; gelişmemiş bölgeler için konu başlığı seçimi daha geniş bir perspektifte olabilmektedir. Fakat her koşulda enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji, yenilik ve KOBİ’lerin desteklenmesi alanlarında aktarılması gereken fon %50’den az olamayacaktır (http://ec.europa.eu 2011g).
ABKF tarafından desteklenen diğer bir konu başlığı ise bölgesel uyumdur. Bölgesel uyumun desteklenmesi için ABKF tarafından aktarılan fonun %5’inin sürdürülebilir kentsel kalkınma için kullanılması planlanmaktadır. Ayrıca nüfus olarak seyrek olan ve uç coğrafi alanlarda olan bölgelerin desteklenmesi içinde ABKF tarafından aktarılacak fonun %50’si mutlaka ekonomik kalkınmayı sağlamaya yönelik olmalıdır (http://ec.europa.eu 2011g).
2014-2020 dönemi için kaynak sağlayacak diğer bir fon ise ASF’dir. İnsan kaynaklarına yatırım yapılması için kurulmuş olan ASF 2014-2020 döneminde şu konularda fon sağlayacaktır;
80
İstihdamın desteklenmesi ve işgücü hareketliliğinin sağlanması
Yoksullukla mücadele ve toplumsal katılımın sağlanması
Yaşam boyu öğrenme, eğitim ve yeteneklerin geliştirilmesi konusunda yatırımların yapılması
İdari yapının ve kurumların güçlendirilmesinin sağlanması
Fonların dağıtılmasında bazı konu öncelikleri belirlenmiştir. Desteklenecek bölgelere aktarılan fonların %20’sinin mutlaka yoksullukla mücadele ve toplumsal katılım konularında kullanılması gerekmektedir. Diğer konu başlıkları ile ilgili bir kısıtlama getirilmemiştir. Aktarılan fonların kullanılmasında üye ülkeler tarafından da kaynak aktarılması hedeflenmektedir (http://ec.europa.eu 2011g).
ABKF ve ASF tarafından aktarılacak olan fonların coğrafi dağılımı şekil 5.13’te verilmiştir. Doğu Avrupa ile İspanya’nın Güneyi ve Portekiz’in çoğu bölgesi az gelişmiş bölgeler olarak ABKF ve ASF fonlarından yararlanacaktır. 2007-2013 döneminde de hedef 1 kapsamında olan bölgelerin çoğu 2014-2020 döneminde de yoğun destek almaktadırlar.
81
Şekil 5.13 2014-2020 dönemi yapısal fonların coğrafi dağılımı (http://ec.europa.eu 2014a)
2014-2020 yılı için kaynak aktaracak olan diğer bir fon ise Uyum Fonu’dur. 2007-2013 dönemi için belirlenmiş olan kriter (kişi başına düşen toplam milli gelir < %90 AB-27 kişi başına düşen milli gelir) 2014-2020 dönemi için de geçerlidir. Uyum fonu, ulaştırma ve çevre konularında destek sağlayacaktır. Bu dönemde ayrıca enerji konularında geliştirilen projelere de ilgili fondan destek sağlanabilecektir. Uyum fonu kapsamında desteklenecek bölgelerin coğrafi dağılımı şekil 5.14’te verilmiştir. Şekil incelendiğinde yoğunluklu olarak doğu Avrupa ülkelerine yönelik fon ayrıldığı gözlemlenmektedir. Bu ülkelerin yanı sıra Portekiz’de uyum fonundan faydalanmaktadır.
82
Şekil 5.14 2014-2020 dönemi uyum fonunun coğrafi dağılımı (http://ec.europa.eu 2014b)
2014-2020 döneminde ikinci hedef olarak belirlenen bölgesel işbirliği kapsamında yaklaşık 9 milyar € kaynak aktarılacaktır. Bölgesel işbirliği hedefi ile birlikte üye ülkelerin bölgesel politika konusunda elde ettikleri deneyimlerin paylaşılması ve farklılıkların azaltılması ile ilgili olarak yürütülecek programların etkinliğinin artırılması amaçlanmaktadır. Bölgesel işbirliği kapsamında aktarılacak fonların programlara göre dağılımı;
Sınırlar arası işbirliği %73.24
Uluslararası işbirliği %20.78
Bölgeler arası işbirliği %5.98
şeklinde olacaktır.
83
Bölgesel politika konusunda yapılacak olan 2014-2020 reformu ile birlikte aktarılacak fonların belirli konulara yöneltilmiş olması, hedeflerin birlik genel stratejisini destekleyecek bir biçimde yapılması, karşılıksız fon aktarımı yerine üye ülkenin de katılımının sağlanması yeni dönemin daha akılcı bir yapıda kurgulanmış olduğunu göstermektedir (http://ec.europa.eu 2011g).