6. TÜRKİYE’NİN AB BÖLGESEL POLİTİKASINA UYUMU
6.5 Türkiye’nin AB Bölgesel Politikasına Uyumunun Değerlendirilmesi
6.5.8 AB İlerleme Raporları
Aday ülkelerin yıllık olarak AB müktesebatına uyumunun değerlendirildiği ilerleme raporları konu başlıkları halinde AK tarafından hazırlanmaktadır. Türkiye için yıllık ilerleme raporları 1998 yılından itibaren AK tarafından hazırlanmış ve AB Bakanlığı tarafından yayımlanmıştır. Bölgesel gelişme, “Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu” konu başlığı içinde olup, müktesebatta 22 numaralı fasıl olarak geçmektedir.
İlerleme raporları incelendiğinde, 1998-2008 döneminde, bölgesel gelişme ve gelişmeyi sağlayacak politikaların üretilmesi için hukuki ve kurumsal çerçevenin sağlanamadığı, idari kapasitenin eğitimlerle artırılmaya çalışıldığının fakat yetiştirilen personel elde tutulamadığı gözlenmiştir. Programlama ile ilgili olarak kurum ve kuruluşların mali program kapsamında görevlerinin net belirlenemediği, izleme ve değerlendirme
130
konusunda ilgili dönem için DPT’nin koordinatör kuruluş olduğu fakat izleme için altyapının oluşturulamadığı ilerleme raporlarından anlaşılmaktadır. Mali yönetim ve kontrol konusunda merkezi finans ve ihale biriminin yetkisinin olduğunun fakat yeterli uzman personel olmadığı bölgesel politika konusunda üretilen projelerin tam anlamıyla değerlendirilemediği raporlarda belirtilmiştir (http://www.ab.gov.tr 2015b).
Çolak (2009) Avrupa Birliğinin Bölgesel Politikaları ve Türkiye’nin Uyumunun Değerlendirilmesi isimli çalışmasında, Türkiye’nin AB bölgesel politika kapsamında aldığı mali yardımları, diğer aday ve üye ülkelerle kıyasladığında yetersiz bulmuştur.
Ayrıca çalışmada yıllık ilerleme raporlarını incelemiş ve bölgesel politika konusundaki uyum çalışmalarının sınırlı kaldığını belirtmiştir. 2009-2013 dönemi ilerleme raporları daha detaylı ve konu başlıkları olarak çizelge 6.5’te verilmiştir.
Çizelge 6.5 2009-2013 yılları arası ilerleme raporları (Özet) (http://www.ab.gov.tr 2015b)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Hukuki Çerçeve
2008 yılında IPA çerçeve belgesinin imzalanmasının ardından Stratejik Koordinatörün atanma sürecin ve IPA ile ilgili kuruluşların
belirlenmesine rağmen Başbakanlık
Genelgesinin
çıkarılması beklendiği belirtilmektedir.
IPA yapılanmasındaki kurumların belirlenmesi ile ilgili olarak
genelgenin çıkarıldığından bahsedilmiş ve stratejik koordinatörün atandığı belirtilmiştir.
IPA kanun taslağının bir an önce hazırlanması ve yapısal fonların yönetimine hazırlanmak amacıyla yatay mevzuatın geliştirilmesi ve AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesi gerektiği raporda vurgulanmıştır.
Hukuki çerçeve konusunda ilerleme kaydedildiği belirtilmiştir. Yeni kurulan bazı bakanlıklar ile mevcut bakanlıkların yapıları ile ilgili olarak çıkarılan kanunların ve kanun hükmünde
kararnamelerin olumlu olduğunun altı çizilmiştir.
Hukuki çerçeve açısından 2013 yılında yerel birimlerin yetkilerinin artırılmış olup raporda belirtilmiştir.
İlgili fasıl Kasım 2013 yılında müzakerelere açılmıştır.
2014-2023 dönemi için, İBBS II düzeyinde bölgesel kalkınma planları ile bölgesel kalkınmaya yönelik bir ulusal strateji kabul edildiği belirtilmiştir.
Kurumsal Çerçeve
Kurumsal çerçeve kapsamında Türkiye’nin IPA bölgesel kalkınma ve insan kaynaklarını geliştirme yapısal araçlarına dair kurumsal yapılanmayı başarıyla
tamamladığını ve yönetimin tamamen Türkiye’ye devredildiğinden bahsedilmiştir.
IPA ile ilgili koordinatör kuruluş olan DPT tarafından oluşturulan teknik komitenin, IPA’nın düzgün bir şekilde uygulamasını sağlamak için her üç ayda bir toplandığını, yerel otoriteleri de kapsayan bir bölgesel kalkınma komitesinin oluşturulmasına çalışıldığı raporda yer almıştır.
Kurumsal yapılanma konusunda ilerleme kaydedildiği belirtilmiştir.
DPT’nin Kalkınma Bakanlığı’na dönüşmesi ile bölgesel kalkınma yüksek kurulu ve bölgesel kalkınma komitesinin aktif olarak göreve başladığı ve çalışmaların
tamamlanmasıyla birlikte bölgesel kalkınma ulusal stratejisinin yürürlüğe konulması beklendiği vurgulanmıştır.
Kurumsal çerçeve konusunda gelişmelerin kaydedildiği, eski çevre ve sanayi bakanlıklarının yetkilerinin yeni kurulan bakanlıklara aktarılması ile ilgili çalışmanın halen devam etmekte olduğu belirtilmiştir.
Kurumsal çerçeve konusunda, IPA bileşenlerine ait otorite kurum ve kuruluşların ilgili fasıl ile ilgili olarak tam performanslı çalıştığı raporda vurgulanmıştır.
2014 yerel seçimleri ile belediye sayısının artırılmasının ve sınırlarının genişletilmesinin olumlu ektkisi olacağı belirtilmiştir. Kalkınma ajansları tarafından 2014-2023 yılları için hazırlanan bölgesel planların, IPA programlarına katkı sağlayacağı vurgulanmıştır.
Kalkınma Bakanlığı’nın sınırlı düzeyde insiyatif aldığı belirtilmiştir
131
Çizelge 6.5 2009-2013 yılları arası ilerleme raporları (Özet) (Devamı)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
İdari Kapasite
İdari kapasite konusunda, merkezi idareye IPA uygulaması içeriği ile ilgili olarak eğitim ve teknik destek konusunda yardıma devam edilmesi gerektiği raporda vurgulanmıştır. Bölge idare kapasitesi ise yetersiz bulunmuştur.
İdari kapasitenin artırılmasın yönelik eğitim ve teknik destek faaliyetlerinin devam edildiğini, yönetim ve kontrol sistemleri konusunda ilerleme kaydedildiğini fakat kurumların IPA fonlarını etkin ve verimli bir biçimde yönetme kapasiteleri ile ilgili kaygıların bulunduğu vurgulanmıştır. Bölgesel düzeydeki idari
kapasitenin oldukça zayıf olduğu raporda
belirtilmiştir.
İdari kapasite konusundaki birtakım ilerlemeler olsa da yeterli bulunmamıştır.
IPA kapsamında yürütülen operasyonel programlarına ait yetkilerin MFİB üzerinden alınıp yürütücü bakanlıklara verilmesi konusunda çalışmaların
hızlandırılması, ayrıca yürütücü bakanlıkların idari kapasitelerinin geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
IPA III. ve IV.
bileşenleri ile ilgili idari kapasitenin iyileştiği, IPA uygulamasında yer alan tüm kurumların güçlendirilmesi için teknik desteğin sağlanmasına devam edildiği raporda belirtilmiştir.
İdari kapasite konusunda, IPA uygulamasında paydaş olan tüm kurum ve kuruluşlara yönelik olarak eğitimlerin ve teknik desteklerin verildiği, fakat IPA konusunda tecrübeli personelin tutma oranının çok düşük olduğu raporda ifade edilmiştir.
IPA
kurumlarının teknik kapasitelerinin artırılmasına devam edildiği raporda belirtilmiştir.
İdari kapasite konusunda yapılan çalışmaların devam ettiği fakat personelin sık değişmesinin halen problem olduğu ayrıca çevre operasyonel programlarının büyükşehir belediyelerine devredilmesinin gelişmeleri olumsuz etkilediği
vurgulanmıştır.
Programlama
Programlama konusunda, sınırlı bir gelişme sağlandığı belirtilmiştir. Buna göre çevre operasyonel programı ile ilgili olarak bir proje havuzu oluşturulmuş ve çevre konusundaki
projelerinin oluşturulmasında belediyelerin katılımının sağlanmasını AK olumlu karşılamıştır.
Operasyonel programlara ait proje havuzlarının oluşturulması konusunda adımların atıldığı, orta vadede fonların kullanımının ise geliştirilmesi beklenmektedir
Programlama
konusundaki ilerlemeler raporda iyi bulunmuştur.
Fakat ihale ilan ve değerlendirme süreçleri konusundaki ilerlemeler yeterli bulunmamıştır ve gecikmelerden dolayı tahsis edilen fonların kullandırılması ile ilgili ciddi risklerin
bulunduğu raporda belirtilmiştir.
IPA kapsamında yer alan projelere ait programlama konusunda her ne kadar gelişme sağlandığı belirtilmiş olsa da, projelere yönelik kaynak aktarımında ciddi riskler olduğu raporda
belirtilmiştir.
IPA bileşenlerine ait projelerin hazırlanması ve değerlendirilmesi işlemlerinin halen devam ettiği, proje havuzlarının oluşturulduğu fakat havuz içerisindeki proje çeşitliliğinin yeterli olmadığı, sınırlı sayıda projenin onaylandığı raporda belirtilmiştir.
Bazı sektörlerde operasyonel programların yürütüldüğü belirtilmiştir.
Ulaştırma, çevre ve iklim, rekabetçilik, yenilik, eğitim ve istihdama yönelik operasyonel programların uygulamaya konulduğu belirtilmiştir.
132
Çizelge 6.5 2009-2013 yılları arası ilerleme raporları (Özet) (Devamı)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
İzleme ve Değerlendirme
Sınırlı ilerleme kaydedilmiştir.
Program otoriteleri ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından oluşan çalışma grubu tarafından, Entegre Yönetim Bilgi Sisteminin (IMIS) geliştirilmesine yönelik ilave çalışmalar yapılmıştır.
IPA program otoriteleri ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı arasında
oluşturulan çalışma grupları faal olmuşlardır;
Entegre Yönetim Bilgi Sisteminin (IMIS)
oluşturulması konusunda ilerleme kaydedilmiştir.
Mevcut
ilerlemeler sınırlı olsa da izleme ve değerlendirme alanlarında bazı gelişmeler kaydedilmiştir.
Entegre yönetim bilgi sisteminin işlerliği raporda vurgulanmıştır.
Projelerin izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan entegre yönetim bilgi sistemi ile ilgili gelişmelerin olduğu fakat programın kısmi işlediği belirtilmiş olup, kurumların proje
değerlenme kapasitelerinin artırılması gerektiğinin altı çizilmiştir.
Projelerin izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan entegre yönetim bilgi sistemi ile ilgili gelişmelerin olduğu fakat programın kısmi işlediği belirtilmiş olup, sektörel izleme komitelerinin
çalışmalarının planlandığı gibi yürüdüğü
vurgulanmıştır.
2014 yılı itibari ile entegre yönetim bilgi sisteminin işler durumda olduğunun ama geliştirilmeye ihtiyaç duyduğu, IPA III ve IPA IV bileşenlerine ait programlara ait izleme sürecinin daha fazla iyileştirilmesi gerektiği
vurgulanmıştır.
İzleme ve değerlendirme
konusunda herhangi bir ilerleme
kaydedilmediği vurgulanmıştır.
Mali Yönetim ve Kontrol
Mali kontrol ve izleme değerlendirme konularında sınırlı bir ilerleme kaydedildiği raporun son
bölümünde belirtilmiştir. Bu konudaki görevler geçici olarak MFİB tarafından
yürütülmektedir.
Bazı ilerlemeler kaydedilmiştir.
Ancak, kapasite oluşturma ve program otoritelerindeki yönetim yetkisi devrine yönelik hazırlıklar gecikmektedir
Mali yönetim ve kontrol konusunda ortaya konulan eylem planı zayıflıkların giderilmesi için olumlu bulunmuştur.
Mali yönetim ve denetim alanlarında ilerlemenin kısıtlı olduğu, merkezi finans ve ihale birimi (MFİB) tarafından diğer kuruluşlara eğitim verildiği, denetim konusunda yasal dayanağın oluşturulduğu fakat eylem planının uygulanmasında daha etkin olunması gerektiği raporda belirtilmiştir.
Mali yönetim ve denetim konularında MFİB tarafından otorite kuruluşlara eğitim verildiği raporda belirtilmiştir.
Mali yönetim konusunda etkinliğin olmadığı ve fon kaybının fazla olduğu ve 2013 yılında başlayan fon kaybı riskinin 2014 yılında da devam edeceği belirtilmiştir.
Program yönetici kadrolarının sık sık değişmesinin ihale süreçlerini olumsuz etkilediği ve önlem alınması gerektiği vurgulanmıştır.
Bir önceki ilerleme raporunda bahsedilen fon kaybı riskinin daha da arttığı belirtilmiştir.
Ayrıca IPA
otoritelerinin, siyasi bir irade tarafından desteklenmemesi, personel yetersizliği ve ihale dokümanlarının kalitesizliğinden dolayı ilerlemenin sınırlı olduğu vurgulanmıştır.
133
Çizelge 6.5 2009-2013 yılları arası ilerleme raporları (Özet) (Devamı)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Sonuç
Türkiye’nin bu fasıldaki AB müktesebatına uyumu sınırlı kalmıştır.
Türkiye’nin bu fasıldaki AB müktesebatına uyumda düzensiz de olsa ilerleme kaydedilmiştir.
Bölgesel politika alanında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir.
Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir
Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu konusunda iyi düzeyde ilerleme kaydedilmiştir.
Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu konusunda nispeten iyi düzeyde ilerleme kaydedilmiştir.
Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir.
134
135