Türkiye’de Yürütülen Bölgesel Projeler

105

106

Projenin yürütülmesi ile ilgili olarak Kalkınma Bakanlığına bağlı olarak 2011 yılında Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı kurulmuş olup ayrıca bir eylem planı oluşturulmuştur. Eylem planı ile sürdürülebilir kalkınma perspektifi ile çalışmalara başlanılmıştır. Eylem planında, “Sürdürülebilir kalkınmanın temel ve kapsamlı amacı; DOKAP bölgesindeki yoksulluğun ortadan kaldırılmasının, tüketim ve üretimin sürdürülebilir ve değişen yönlerinin öne çıkarılması, doğal kaynakların ekonomik ve sosyal alanda geliştirilmesi, korunması ve yönetimidir.” ifadesi amaç ve tanım belirlenmiştir. Doğu Karadeniz projesi ile ilgili olarak ayrıca eylem planına yönelik çalıştaylar düzenlenmiştir. Çalıştaylar tarım ve orman, sosyal içerme, ekonomik kalkınma, kentleşme ve altyapı, çevre ve yenilenebilir enerji kaynakları ve sağlık olmak üzere 6 alt grupta yürütülmüştür. Eylem planı ve çalıştayların yanında Doğu Karadeniz bölgesinin turizm alt yapısının güçlendirilmesine yönelik olarak turizm mastır planı hazırlanmaktadır (http://dokap.gov.tr 2014b).

Karadeniz bölgesi için geliştirilen üçüncü ve son proje olan Yeşilırmak havza gelişim projesi (YHGP); Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan düzey 2 bölgesi için oluşturulmuştur. Proje ile uygun arazi planlaması ile birlikte bölgedeki kaynakların etkin bir şekilde kullanılması, bu sayede bölgenin diğer bölgelerle olan sosyoekonomik farklılıklarının azaltılması amaçlanmaktadır. Projenin amacına ulaşması için 3 ana dönüşüm belirlenmiştir. Bunlar ekonomik, sosyal ve mekansal dönüşümlerdir. Belirtilen yapısal dönüşümler için beş ayrı stratejik plan ortaya konulmuştur (http://dokap.gov.tr 2006b).

1) Mekansal Organizasyonda Etkinlik

Bu alanda yapılacak planlama ile mevcut ulaşım altyapısının kuvvetlendirilmesi sağlanacak, ayrıca kırsal yerleşim ve kentleşme ile ilgili dönüşümler tamamlanarak daha gerçekçi bir mekansal yapı ortaya konacaktır.

107 2) İnsan Kaynakları Yapısının Geliştirilmesi

Eğitim konusunda yapılacak çalışmalar ile insan gücünün niteliğinin artırılması ve kırsal kesimde bulunan dezavantajlı bölgelere hizmet götürülmesi ile geri kalmış bölgelerin iyileştirilmesi sağlanacaktır.

3) İşletmelerin Rekabet Gücünün Artırılması

Havza içinde bulunan işletmelerin, organize sanayi bölgeleri bünyesinde ihtisaslaşmaları sağlanarak dışa açılmaları desteklenecektir. Tarımsal işletmelere teknik yardım verilmesi, yüksek verim getiren tarımsal ürünlere yönelmeleri için Ar-Ge çalışmalarına başlanması, hayvancılık sektöründe rekabetin artırılması ve KOBİ’lerin mali açıdan güçlendirilmesi projede belirtilmiştir.

4) Çevrenin Korunması ve İyileştirilmesi

Çevre ile ilgili gerekli çalışmaların yapılması ve biyolojik çeşitliliğin korunması amaçlanmaktadır.

5) Kurumsal Yapının Güçlendirilmesi

Bölgedeki merkezi ve yerel kamu ile özel kurum ve kuruluşların güçlendirilmesi amaçlanmaktadır (http://dokap.gov.tr 2006b).

YHGP Yeşilırmak kalkınma birliği koordinasyonunda yürütülmektedir. Proje kapsamında, 2014 yılı itibari ile havza içerisinde bulunan illerin coğrafi bilgi sistemlerinin kurulmasına yönelik bir alt projeye başlanmıştır. Ayrıca IPA kapsamında, YHGP’ye yönelik hibe programları oluşturulmuş olup, proje tekliflerinin toplanması için eğitimler yapılmaktadır (http://www.yesilirmak.org.tr 2014c).

108

Coğrafi olarak hazırlanan ikinci proje olan Doğu Anadolu projesi (DAP) 16 ili kapsamaktadır. Bu iller Ağrı, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van, Ardahan, Bayburt ve Iğdır illeridir. Doğu Anadolu Bölgesi diğer bölgelerin ekonomik koşullarına göre geri kalmış bir bölgedir.

Bölgenin ekonomisi tarıma dayalıdır. Sanayi içindeki payı ise yok denecek kadar azdır.

Bölge ekonomisinin tarıma dayalı olmasından dolayı kişi başına GSYH çok yavaş artmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesinin diğer bölgelere göre geri kalmasında yatan temel neden, sanayileşmenin özellikle de imalat sanayisinin olmamasıdır. Mevcut yapı içinde ise sanayi ve tarım sektöründe diğer bölgelere göre verimlilik oldukça düşüktür (http://www.dap.gov.tr 2000b).

Doğu Anadolu Bölgesinin diğer bölgelere göre üstün olduğu tek alan hayvancılık olmasına rağmen, ithal et politikalarından dolayı dış ticaret hadleri iç piyasa aleyhine dönmüş ve bu üstünlük zamanla erozyona uğramıştır (http://www.dap.gov.tr 2000b).

DAP ile bölgenin geri kalmışlık düzeyinin ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır.

Bunun için dört grup hedef belirlenmiştir. Birinci hedef olarak ekonomik hedef ortaya konulmuştur ve kişi başına düşen geliri ve istihdamı artırmak amaçlanmaktadır. İkinci olarak sosyal hedefler gelmektedir ve kalkınmayı tetikleyecek projelerin yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır. Üçüncü olarak çevresel hedefler gelmektedir ve çevreyi korumak, iyileştirmek ve kalkınma ile birlikte sürdürülebilirliğini sağlamak amaçlanmaktadır. Sonuncu olarak ise mekansal hedefler ortaya konulmuş olup, alt bölge merkezlerinin sanayi ve hizmet merkezleri haline getirilmesine çalışmak ve göç konusunda kontrolü sağlamak amaçlanmaktadır. 2020 yılına kadar bölgesel gelişmeyi sağlayacak 3 farklı senaryo sunulmuştur (http://www.dap.gov.tr 2000b).

Belirtilen bu dört hedefin gerçekleştirilebilmesi için yedi öncelikli müdahale alanı projede sunulmuştur. Bunlar; altyapı temini, çevre kalitesinin iyileştirilmesi, finansman, insan kaynaklarının geliştirilmesi, mera ıslahı ve yönetimi, örgütlenmenin yaygınlaştırılması ve yoksullukla mücadeledir (http://www.dap.gov.tr 2000b).

109

DAP’ın koordinasyonu 2011 yılında Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’na verilmiştir. Proje kapsamında, Kuzeydoğu Anadolu 2011-2013 bölge planı hazırlanmıştır. Bölge planının hazırlanması sürecinde bölgede bulunan paydaşlar ile birlikte çalıştaylar yürütülmüş ve mevcut durum SWOT (Güçlü yönler, Zayıf yönler, Fırsatlar, Tehditler) analizi ile ortaya konulmuştur. Yapılan SWOT analizi sonucunda, güçlü yönler olarak bölgenin, tarımsal gelişme için yeterli alana sahip olması, hayvansal varlığının büyük olması, kış turizmine yönelik iklimsel koşulların ve altyapının yeterliliği, ulaşım ağlarına olan uzaklığının yeterli olması belirtilmiştir. Zayıf yönler olarak başlıca proje, işgücü ve kurumsal kapasitenin yetersiz olması, kurumlar arası koordinasyon eksikliği, altyapı yetersizliği sayılabilir. Fırsatlar olarak bölgedeki mevcut tarımsal ve hayvansal faaliyetlerin desteklenmesi ve enerji kaynaklarına yönelik çalışmalara başlanması belirtilmiştir. Tehditler olarak bölgenin niteliksiz göç alması, deprem kuşağında yer alması, diğer pazar alanları ile ilişkilerin kurulamaması planda belirtilmiştir (http://www.dap.gov.tr 2014d).

Yapılan SWOT analizine yönelik olarak, 4 tane alt amaç belirlenmiştir.

1) Beşeri sermayeyi ve sosyal altyapıyı güçlendirmek

2) Çevresel sürdürülebilirliği sağlamak ve teknik altyapı güçlendirmek

3) Sermaye birikimi ve doğrudan yatırımı sağlamak

4) Bölgenin bilgi ve teknoloji düzeyini artırmak

Amaçların sağlanmasına yönelik proje teklifleri alınmıştır. Toplam imzalanan proje teklifi sayısı 147 olup, 16 milyon € fon aktarılmıştır (http://www.dap.gov.tr 2014d).

Coğrafi olarak hazırlanan bölgesel projelerin dördüncüsü olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bölgenin kalkınmasını sağlayarak, bölgenin kendi içindeki ve diğer bölgelerle olan gelişmişlik farklılıklarını ortadan kaldırmayı amaçlayan bir kalkınma

110

projesidir. Proje, Güneydoğu coğrafi bölgesindeki 9 ili kapsamaktadır. Projenin geçmişi Devlet Su İşleri tarafından hazırlanmış olan Aşağı Fırat ve Dicle havzası keşif raporlarına dayanmaktadır. Proje, yapılması öngörülen hidroelektrik santralleri, sulama tesisleri gibi büyük yatırımların yanında, altyapı, ulaştırma, eğitim gibi sosyal sektörleri de kapsayan bir ana plan olarak geliştirilmiştir (http://www.gap.gov.tr 2011b).

GAP’ın yürütülmesinde koordinasyon görevi 1989 yılında GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’na verilmiştir. 2011 yılına kadar Başbakanlığa bağlı olarak çalışan idare, bu yıldan itibaren Kalkınma Bakanlığı’na bağlanmıştır. GAP ile ilgili olarak 2008 yılında dört yıllık bir eylem planı oluşturulmuştur. Bu eylem planına göre;

 Ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesi,

 Sosyal gelişmenin sağlanması,

 Altyapının geliştirilmesi,

 Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi

olmak üzere dört stratejik gelişme ekseni belirlenmiştir. İlgili dönem içerisinde, özellikle kültür ve turizm olmak üzere altyapı, sağlık ve tarımsal alanlarda yatırımlar yapılmış olup, toplamda 18 milyar TL kaynak aktarılmıştır (http://includes.gap.gov.tr 2014e).

Bölgesel kalkınma için hazırlanan projelerin sonuncusu Konya ovası projesidir (KOP).

2011 yılında KOP kalkınma idaresinin kurulmasıyla ile başlanan proje, Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illerini kapsamaktadır. Proje kapsamında eylem planı hazırlanmaktadır. Eylem planın temel ekseninde kuraklıkla mücadele yer almaktadır.

Kentleşme, ulaşım ağının geliştirilmesi ve insan kaynaklarına yönelik eğitimlerin artırılması da diğer eksenler olarak eylem planına konulmuştur (http://www.kop.gov.tr 2014f).

111