Kalkınma Ajanslarının Bölgesel Politika Kapsamında Rolü

152

yerine getirilmesi suretiyle bu projelerin kapsadığı bölgelerin kalkınmasını hızlandırmaktır. Bölge kalkınma idare başkanlıkları beş yıl süreyle kurulmuşlardır (http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr 2011d).

153

Bölge planlarının sonuçlarının değerlendirilmesi için, her kalkınma ajansı belirlemiş olduğu gelişime eksenlerine yönelik olarak performans göstergeleri ve dönem sonu hedefleri belirlemiştir. Belirlenen performans göstergeleri bölge içi olup, bölgeler arası kıyaslamaya olanak vermemektedir.

Bölge planları ile gelişme eksenleri sadece sosyoekonomik göstergeler üzerinden belirlenmemiş, ayrıca mekansal olarak gelişmelere yönelik perspektif de ortaya konulmuştur. Coğrafi olarak bölge içindeki illerin hangi sektörlerde gelişme sağlayacağı ve lojistik olarak şehirlerin hangi coğrafi alanlara yöneleceği bölge planlarında detaylı olarak verilmiştir. 2010-2013 yılları için 26 kalkınma ajansının 24 tanesi mekansal gelişme konusundaki stratejisini bölge planlarına koymuştur.

2013 yılında ajanslar tarafından 2014-2023 yılları bölge planları hazırlamış ve kalkınma bakanlığı kararıyla yürürlüğe konmuştur. Bölge planları paydaş kurum ve kuruluşlar ile hazırlanmış olup, bölgelerin önceki dönemde belirlenmiş gelişme eksenleri yeniden gözden geçirilmiş ve bölgelere ait durum analizleri yapılmıştır. 2014-2023 yılları planları incelendiğinde 26 ajansın tamamında mevcut durum analizlerinin yapıldığı ve mekansal gelişme haritalarının verildiği gözlenmiştir. Gelişme eksenlerinin 2010-2013 dönemindekilerle örtüştüğü fakat sosyal politikaların ekonomik politikaların önüne geçtiği anlaşılmıştır. Özellikle sosyal içermeye yönelik olarak politika önerileri getirilmiştir.

Kalkınma ajansları tarafından performans göstergelerine detaylı şekilde bölge planlarında yer verilmiştir. Göstergelerle ilgili paydaş kuruluşlar belirlenmiş ve izleme, değerlendirme başlıkları altında bölge planlarının yıllar itibariyle ne şekilde takip edileceği aşamalar halinde belirtilmiştir.

2014-2023 yılları için bölge planlarının finansmanı için paydaş kuruluşların da mali katkı sağlayacağı açık ve anlaşılır bir yapı kurulmuştur. Yerel belediyeler ve sivil toplum kuruluşlarının projeleri desteklemeleri sağlanmıştır. Sektörel bazda desteklenmesi gereken alanlarda kamu yatırımları ve özel sektöre yönelik yatırım teşvik programları ile ek fon kaynağı sağlanmıştır. Ayrıca görev alanına giren konularda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı tarafından

154

mali destek sağlanacaktır. Bölge planları kapsamında uluslararası kurumlardan da destek alınacaktır. AB kaynaklı kalkınma fonları ve bankaları ile Dünya Bankasından projeler için hibe alınması planlanmıştır. Ayrıca IPA II kapsamında yer alanda bölgesel gelişme ve kırsal kalkınma bileşenleri ile AB tarafından fon kaynağı aktarımı sağlanacaktır. IPA tarafından çevre, ulaştırma ve tarımsal kırsal kalkınma programlarına uygun projeler desteklenecektir.

2010-2013 dönemi planlı döneminin sonunda kalkınma ajanslarının performanslarına yönelik öz değerlendirme yapılmadığı gözlenmiştir. İncelenen 26 kalkınma ajansına ait 2014-2023 bölge planlarının sadece 4 tanesi 2010-2013 yılına ait yaptığı çalışmalara ve performans göstergelerine ait sonuçlar verilmiştir. Sadece 4 tanesi incelenen performans göstergelerinde, kalkınma ajanslarının hedeflerini tutturabildikleri anlaşılmıştır. Ayrıca ilgili 4 kalkınma ajansı, plan uygulama sonuçlarına yönelik olarak öz eleştiriler getirmiştir. Yapılan öz eleştirilerin başında planların uygulanmasına yönelik olarak paydaş kuruluşlar arasındaki koordinasyon eksikliği gelmektedir. Mali yönetim konusunda teknik ve idari kapasite yetersizliği, proje yönetimin zorluğu ve planların anlaşılabilir olmadığı yönünde eleştiriler kalkınma ajansları tarafından verilmiştir.

Karaaslan (2008) Avrupa Birliği ve Türkiye’de Bölgesel Politikalar ve Kalkınma Ajansları isimli çalışmasında, bölgesel politika konusunda yapılan kalkınma planı eksenli çalışmalardan önceliklerinin devamlı değişmesinden dolayı gerekli verimin alınamadığını belirtmiştir. Bölgesel farklılıkların giderilemediğini GSYİH verileri ile ortaya koymuştur. Bölge kalkınma ajanslarının kurulmasının olumlu etkilerinin olacağını fakat merkezden bağımsız karar mekanizmalarının kurulamamasının başarıyı olumsuz etkileyeceğini belirtmiştir. Kalkınma ajanslarının yaptıkları faaliyetlerin performans ölçümlerinin oldukça sınırlı olduğunu çalışmasında vurgulamıştır.

Özkan (2010) Bölgesel Eşitsizliklerin Giderilmesinde Bölgesel Politikaların Ve Bölge Kalkınma Ajanslarının Rolü Ve Önemi: Avrupa Birliği Ve Türkiye Örnekleri isimli çalışmasında, kalkınma ajanslarının bölgesel politika konusunda önemli rol aldıklarını fakat kalkınma ajansları tarafından hazırlanan bölgesel planların, ulusal kalkınma planlarından ayrışamadıklarını, bütçe ve çalışma programlarında DPT tarafından onay

155

alınması zorunluluğun, bağımsız olması gereken kalkınma ajansları üzerinde idari vesayet yarattığını belirtmiştir.

İçen (2012) “Türkiye’deki bölgesel kalkınma ajanslarının kırsal kalkınmadaki rolü:

izmir kalkınma ajansı örneği” isimli çalışmasında 2009 İzmir kalkınma ajansı tarafından verilmiş olan mali destekten faydalanan 25 firma ile görüşmüş ve yapılan görüşmelerin sonucunda, yapılan yardımlar ile firmalarda kapasite artışı olduğu, istihdama yönelik pozitif katkının sağlandığı, altyapı ve teknik kapasitesinin modern hale getirdiği, ayrıca verilen eğitimlerle bölgedeki nüfusu kırsal kalkınma konusunda bilinçlendirerek bölgesel kalkınmaya destek sağlandığını belirtmiştir.

Yıldız (2013) “Bölgesel Dengesizliklerin Giderilmesinde Kalkınma Ajanslarının Rolü ve Güney Ege Kalkınma Ajansı Örneği” isimli çalışmasında, kalkınma ajansı tarafından yapılan çalışmaların, istihdam ve bölgenin ihracatı üzerinde olumlu etkileri olduğu, girişimci sayısının bölgede çoğaldığını ve bu durumun bölgesel gelişme üzerinde olumlu etkisinin olduğunu belirtmiştir. Kalkınma ajansının yapmış olduğu bölgesel kalkınma planının hazırlanmasında doğru verilerin kullanılmasının, iyi analiz edilerek, bölge için en uygun modelin seçilmesinin bölge potansiyelini ortaya çıkaracağını çalışmasında vurgulamıştır.

Paksu (2014) Kalkınma Ajanslarının Bölgesel Kalkınmaya Etkisi, İpekyolu Kalkınma Ajansı Örneği isimli çalışmasında, kalkınma ajanslarının bölge kalkınma üzerinde olumlu etkileri bulunduğunu fakat, yapısal eksikliklerin sağlanacak faydayı azalttığını belirmiştir. İpekyolu Kalkınma Ajansı özelinde yapılan çalışmanın sonucunda, ajansın finansman imkanlarının yetersiz olduğu, uluslararası proje programlardan yeteri düzeyde faydalanmadığı, hedef kitle ve sektör seçiminde kaynak verimliliğini artıracak önlemlerin alınması gerektiği belirtilmiştir.

Kıratoğlu (2015) Bölgesel Kalkınma Farklılıklarının Giderilmesinde Bölgesel Kalkınma Politikaları ve Kalkınma Ajanslarının Önemi: Karacadağ Kalkınma Ajansı isimli çalışmasında, TR C2 bölgesinde ekonomik ve sosyal açıdan en büyük farklılıkların eğitim, istihdam, sağlık ve sanayileşme alanlarında olduğu tespit edilmiştir. Karacadağ

156

Kalkınma Ajansı’nın bölgesel dengesizliklerin giderilmesine yönelik sağladığı mali ve teknik desteklerle bu alanlarda iyileşme sağladığını fakat desteklerin yarattığı etkiyi değerlendirmek için yeterli sürenin geçmediği, bundan dolayı mali desteklerin çok kısa dönemde nihai hedeflere ulaşmasını beklemek pek gerçekçi olamayacağı çalışmada belirtilmiştir. Kısa dönemde ise sağlanan kayıtlı istihdam, kurumsallaşma,satış, ihracat ve kalifiye eleman istihdamındaki artışlar gibi alanlarda gerçekleşen iyileşmelerin uzun dönem nihai hedeflere ulaşılmasında önemli katkılar sağlayacağı ön görüldüğü çalışmada vurgulanmıştır.

2014 yılında Devlet Denetleme Kurulu tarafından kalkınma ajanslarına yönelik araştırma ve inceleme raporu hazırlanmıştır. Söz konusu raporun sonuç bölümünde kalkınma ajanslarına yönelik tespit ve öneriler getirilmiştir. Söz konusu raporda kalkınma ajanslarının kuruluş mantıklarının tek tip olduğu ama bölgelerin coğrafi sosyoekonomik koşulların ortak olmadığı için ajansların etkin çalışamadıkları, ajans merkezlerinin amaca uygun seçilmediği, ajansların ana amacı olan bölgesel gelişmenin sağlanması ekseninden çıkarak mali araç olarak kullanıldığı, karar alma mekanizmasının özerk olması için yapılan her türlü yasal çalışmalara rağmen kalkınma bakanlığından bağımsız hareket edemedikleri, bölge planlamasına yönelik verilerin yetersiz olduğu raporda tespit olarak verilmiştir. Öneriler kısmında, ajansların bağlı oldukları bölgenin sosyoekonomik yapısına bağlı olarak teşkilat yapılarının, birimlerin ve coğrafi konumlarının gözden geçirilmesi ve gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, mali kaynak aracı rolünün azaltılması, bölgesel gelişme koordinatörlüğü rolünün artırılması, personele yönelik teknik ve idari kapasitenin artırılması, özerk yapının korunması ve merkezin taşradaki aracı algısının ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirlerinin alınmasının gerektiği belirtilmiştir (http://www.tccb.gov.tr 2014i).

157