Türkiye 1999’da adaylÕ÷ÕnÕn AB tarafÕndan onaylanmasÕndan beri hukuki, sosyal ve ekonomik anlamda yeni düzenlemeler içindedir. Cinsiyet eúitli÷i de bu konulardan biridir. KatÕlÕm ortaklÕ÷Õ, T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ’na ba÷lÕ bulunan AB BaúkanlÕ÷Õ’nÕn resmi sitesinde açÕklanmÕútÕr bu açÕklamaya göre; katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesi; Avrupa Komisyonu tarafÕndan hazÕrlanÕr ve Konsey’in onayÕna sunulur. OnaylanÕnca AB Resmi Gazetesi’nde yayÕmlanÕr. AdaylÕ÷Õ resmi olarak kabul edilen her ülke için bu durum geçerlidir. Bu belge AB müktesebatÕnÕn bir parçasÕ, aynÕ zamanda aday ülkeler için bir yol haritasÕ niteli÷indedir. KÕsa (1-2 yÕl içinde gerçekleúmesi beklenen) ve orta (3-4 yÕl içinde gerçekleúmesi beklenen) vadeli öncelikler, alÕnacak tedbirler, siyasi ve ekonomik kriterler ile AB müktesebatÕna uyum de÷erlendirilir. AB’nin yapaca÷Õ mali yardÕma iliúkin hususlar da belgede yer
alÕr. Belge ihtiyaçlara göre güncellenir, yerine getirilen kriterler çÕkartÕlÕr, kalanÕ bir takvime ba÷lanÕr. 185
Günümüze kadar dört katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesi bulunmaktadÕr. Bunlardan 8 Mart 2001 tarihli ilk katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesi186 incelendi÷inde konu ile ilgili olarak yapÕlmasÕ beklenenler orta vade için, “Geniúletilmiú siyasi diyalog ve kriterler” baúlÕ÷Õ altÕnda “Tüm bireylerin, herhangi bir ayÕrÕm yapÕlmaksÕzÕn ve dil, Õrk, renk,
cinsiyet, siyasi görüú, felsefi inanç veya dinine bakÕlmaksÕzÕn, tüm insan haklarÕ ve temel özgürlüklerinden tam olarak yararlandÕrÕlmasÕnÕn temini. Düúünce, vicdan ve din özgürlü÷ünden yararlanma koúullarÕnÕn daha da geliútirilmesi.” maddesiyle,
yine orta vadeli plan içerisinde “østihdam ve sosyal iúler” baúlÕ÷Õ altÕda “KadÕnlara
karúÕ ayrÕmcÕlÕk uygulamalarÕnÕn ve cinsiyet, Õrk ve etnik köken, din ve inanç, sakatlÕk, yaú ve cinsi e÷ilim nedenlerine dayalÕ tüm ayÕrÕmcÕ uygulamalarÕn ortadan kaldÕrÕlmasÕ” ve “øú hukuku, kadÕn ve erkek arasÕnda eúit muamele, iú sa÷lÕ÷Õ ve güvenli÷i ve kamu sa÷lÕ÷Õ alanlarÕnda AB müktesebatÕnÕn üstlenilmesi; ilgili idari yapÕlarÕ ile sosyal güvenli÷in eúgüdümü için gerekli yapÕlarÕn güçlendirilmesi”
maddeleri ile do÷rudan yer bulmuútur. Cinsiyet eúitli÷i konusu temelde insan haklarÕ konusu oldu÷u için, kÕsa vade için ön görülen yükümlülüklerde dolaylÕ olarak konuya yer verildi÷i söylenebilir. DolaylÕ olarak yer aldÕ÷Õ maddeler; “Tüm insan
haklarÕ ihlallerine iliúkin tashih imkânlarÕnÕn güçlendirilmesi” ve “Münferit ülkeler ve uluslararasÕ kuruluúlarla karúÕlÕklÕ iúbirli÷i içinde, kanun uygulayÕcÕ memurlarÕn insan haklarÕ konularÕnda e÷itimlerinin yo÷unlaútÕrÕlmasÕ.” úeklindedir.
14 Nisan 2003 tarihli AB Konseyi tarafÕndan kabul edilen bir sonraki katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesine187 bakÕldÕ÷Õnda; “Mali yardÕmlar” baúlÕ÷Õ altÕnda “Sivil toplum
kuruluúlarÕ da, demokratik uygulamalarÕn, hukukun üstünlü÷ünün, insan haklarÕnÕn, kadÕn erkek eúitli÷inin ve azÕnlÕklarÕn korunmasÕnÕn geliútirilmesi ve
185 T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ, Avrupa Birli÷i BaúkanlÕ÷Õ, KatÕlÕm OrtaklÕ÷Õ Belgeleri
https://www.ab.gov.tr/46226.html, 18 Mart 2019.
186 T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ, Avrupa Birli÷i BaúkanlÕ÷Õ, Türkiye KatÕlÕm OrtaklÕ÷Õ Belgesi 2001
https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2001.pdf, 18 Mart 2019, 3. ve 7-8.
187 T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ, Türkiye KatÕlÕm OrtaklÕ÷Õ Belgesi 2003
https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2003.pdf, 18 Mart 2019, 3., 9., 13. ve 15.
güçlendirilmesini amaçlayan giriúimlerin desteklenmesi çerçevesinde yardÕmdan faydalanabilecektir.” maddesiyle cinsiyet eúitli÷ini sa÷lamaya yönelik giriúimlerin
maddi olarak desteklenece÷i görülür. AynÕ belgede kÕsa vade hedefler içerisinde “Üyelikten Kaynaklanan Yükümlülükleri Üstlenebilme Yetene÷i” ana baúlÕ÷Õ altÕnda “Sosyal Politika ve østihdam” alt baúlÕ÷Õ ile “øú hukuku, kadÕn ve erkek arasÕnda eúit
muamele, iúçi sa÷lÕ÷Õ ve iú güvenli÷i, ayÕrÕmcÕlÕkla mücadele alanÕndaki AB müktesebatÕnÕn iç hukuka aktarÕlmasÕ için bir program kabul edilmesi.” maddesi ile
Türkiye’den iú hukukunda eúitlik için hukuki zeminin bir programa ba÷lÕ olarak oluúturulmasÕ beklenmiútir. DevamÕnda orta vade için aynÕ adlÕ baúlÕk ve alt baúlÕk altÕnda konu geniúletilmiú ve iú hukukunda cinsiyet eúitli÷inin sa÷lanmasÕna yönelik uygulamalarÕ güçlendirmek ve denetlemek üzere “… AB müktesebatÕnÕn iç hukuka
aktarÕlmasÕ ve uygulanmasÕ; iú teftiú kurumlarÕ da dahil olmak üzere, ilgili idari yapÕlarÕn ve uygulama yapÕlarÕnÕn güçlendirilmesi.” úeklinde yer almÕútÕr. “Di÷er
Alanlarda øú Birli÷inin Güçlendirilmesi” baúlÕ÷Õyla 2003 yÕlÕ boyunca Türkiye’den katÕlmasÕ beklenen topluluklar sÕralanmÕú ve bunlar arasÕnda, cinsiyet eúitli÷i ve ayrÕmcÕlÕkla mücadele topluluklarÕ konuyla ilgili olarak belgede yer bulmuútur. “Güçlendirilmiú Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler” ana baúlÕ÷Õ altÕnda 2003-2004 yÕlÕ için öncelikler adÕ altÕnda “Türkiye’nin taraf oldu÷u ilgili uluslararasÕ
sözleúmeler ve Avrupa sözleúmeleri do÷rultusunda, dil, Õrk, renk, cinsiyet, siyasi görüú, din veya inançlarÕna göre ayrÕm yapÕlmaksÕzÕn, tüm bireylerin insan haklarÕndan ve temel hürriyetlerden hukuken ve fiilen tam olarak yararlanmasÕnÕn teminat altÕna alÕnmasÕ.” beklenmiútir.
Üç yÕl sonrasÕnda 23 Ocak 2006’da üçüncü katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesi188 Konsey kararÕndan geçerek cinsiyet eúitli÷inin sa÷lanmasÕna yönelik olarak “KÕsa Vadeli Öncelikler” baúlÕ÷Õnda bir, iki yÕl içinde öncelikle gerçekleúmesi ve kayda de÷er bir ilerleme olmasÕ beklenmiútir. “Ekonomik ve Sosyal Haklar” alt baúlÕ÷Õnda “KadÕn HaklarÕ” bölümünde; kadÕn haklarÕnÕn korunmasÕ için gerekli olan mevzuatÕn uygulanmasÕ, kadÕna karúÕ her türlü úiddete karúÕ önlem alÕnmasÕ, büyük belediyelerde kadÕn sÕ÷Õnma evleri kurulmasÕ ve hâkim ve savcÕlar ile ilgili
188 T.C. DÕúiúleri BakanlÕ÷Õ, Avrupa Birli÷i BaúkanlÕ÷Õ, Türkiye KatÕlÕm OrtaklÕ÷Õ Belgesi 2006
https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/Kob/Turkiye_Kat_Ort_Belg_2006.pdf, 18 Mart 2019, 6. ve 8.
kurumlarÕn, kolluk kuvvetlerinin ve belediyelerin konuyla ilgili özel e÷itim almasÕ beklenmiútir. AyrÕca bölümün son paragrafÕnda, kadÕn örgütlerinin; kadÕnlarÕn e÷itimi, iú gücüne ve siyasi, sosyal hayata katÕlÕmÕnÕ ve toplumdaki konumunu yükseltebilmesi için desteklenmesi de beklenenler arasÕnda sayÕlmÕútÕr. Temel insan haklarÕ çerçevesinde hiçbir úekilde ayrÕmcÕlÕk yapÕlmamasÕ ve bireylerin temel özgürlüklerden tam olarak yararlanmalarÕnÕn yasal açÕdan ve uygulamada güvence altÕna alÕnmasÕ beklenmiútir. Bu beklenti bir sonraki katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesinde de aynen yer almÕútÕr.
Son katÕlÕm ortaklÕ÷Õ belgesi189 ise 2008 yÕlÕnda Konsey’den geçmiútir. Bir önceki belgede yer alan kararlar aynen tekrar edilerek bazÕ eklemeler yapÕlmÕútÕr. YapÕlan ekleme ile toplumun konuyla ilgili bilincinin artÕrÕlmasÕ hedeflenmiútir. Bilincin artÕrÕlmasÕ özellikle erkeklerde beklenmiútir. Eúit iú hakkÕ ve sosyal, siyasi haklarÕn yanÕ sÕra eúit e÷itime eriúim hakkÕnÕn da sa÷lanmasÕ ve bunlara katÕlÕm yollarÕnÕn teúviki için faaliyet gösteren kadÕn örgütlerinin desteklenmesi beklenmiútir.