Karlılık Endeksi Yöntemi

Karlılık endeksi, projenin net yatırımının projedeki net nakit girişlerine oranıdır. Nakit girişlerinin bugünkü değeri, gelecekteki nakit girişlerinin

106

Khan Aman, Cost and Optimization in Government, Greenwood Publishing, U.S.A., 2000, s.95,96

41

bugünkü değeri ile gelecekteki nakit çıkışlarının bugünkü değerinin farkına eşittir. Net yatırım projelerinin maliyetinin önemli bir kısmını ifade eden net nakit girişlerinin bugünkü değeri ise, proje değerinde bir çıkış ölçüsünü temsil eder. Bu iki önerme ile ilgili olarak, karlılık endeksi firmanın kullanım verimliliğini ölçer. İndeksi yüksek olan daha verimli yatırımdır.107

Karlılık endeksi yöntemi, yatırım analizinde sermaye oranlamasına dahil basit bir yöntemdir. Bu sermayenin cari dönem kısıtlamalarında ve nispeten firmanın birkaç projesinde yararlıdır. Bu yöntem NBD yönteminin bir ölçeğidir, karlılık endeksi projesinin ilk yatırıma bölünmesi ile projenin NBD’ i bulunur. Karlılık endeksi yöntemi NBD açısından firma için kaba bir ölçüttür. Yatırım analizinde firmanın her yatırımı için hesaplama yapmak gerekmektedir ve karlılık endeksine bağlı olarak projeler en yüksek değerden başlayarak sıralanır. Sermaye sınırlıdır ve firma her NBD’ i pozitif olan projeyi kabul etmez. Karlılık endeksi yöntemi buna göre; sermaye yatırımı için kullanılabilir fonlardan yüksek kümülatif NBD’ e sahip olanın belirlenmesidir.108

Banerjee’ ye (2010) göre; karlılık endeksi yada fayda maliyet oranı yada gelecekteki net nakit akışlarının bugünkü değeri ve ilk nakit harcamaları arasındaki ilişkidir. Karlılık endeksi bire eşit yahut birden büyük olduğu sürece yatırım projesi kabul edilir.

Karlılık endeksi bugünkü değer endeksi bir uzantısı olsa da, mutlak anlamda, projeden beklenen ekonomik katkıyı ifade eder. Çünkü, pek çok yazar karlılık endeksinde bugünkü değeri tercih eder. Buna karşılık olarak, karlılık dizini sadece göreli karlılığı ifade eder. Bu nedenle, net bugünkü değer yöntemi bir firmanın yatırım için sınırsız kullanılabilir fonu olduğunda; farklı başlangıç harcamaları gerektirirken, birbirini dışlayan projeler arasında seçim yapmak zorunda olmak bu yöntemi diğerlerinden üstün kılar. Öte yandan, sermaye oranının belirlenmesinde, karlılık endeksi daha yararlı olacaktır.109

Genellikle alternatif projelerin değerlendirilmesi için kullanılan bir başka şimdiki değer ölçüsü olan karlılık endeksi, yatırılan her kuruşun geri dönüşünü ölçmek amaçlı bir endekstir. Dolayısıyla, bu NBD ile alternatif projelerin karşılaştırılmasına izin verir. Şu şekilde formulize edilir:

Karlılık Endeksi =

(10)

107

Kinney Michael R., Raiborn Cecily A., Cost Accounting: Foundations and Evolutions, Cengage Learning, Canada, 2008, s.607

108

Damodaran Aswath, Applied Corporate Finance, Malloy Lithographers, U.S.A., 2011, s.267

109

Banerjee Bhabatosh, Financial Policy and Management Accounting, PHI Learning, New Delhi, 2010, s.324

42

Karlılık endeksi; alternatif projeler ile daha yüksek karlılığı bulunan projeleri karşılaştırmak için kullanılır.110

Karlılık endeksi fayda maliyet oranı olarak da bilinir. Bu ilk yatırım getirisinin gelecekteki faydaların bugünkü değerini verir. Diğer bir deyişle, nakit bugünkü değerinin oranı, karlılık endeksi veya maliyet fayda oranı ilk harcamalarını ifade eder. Bu bir NBD çeşidi de sayılabilir.

Fayda maliyet oranı yada karlılık endeksi olarak adlandırabileceğimiz bu yöntem, kimi projelerde kabul edilmesi halinde daha fazla karlılık endeksi ve olumlu bir NBD ortaya çıkarır.111 NBD yüksek olmasına rağmen, karlılık endeksi dağıtım donanımları ve kurumsal sermayenin daha verimli kullanılabilir olduğunu gösterir. Yüksek karlılık endeksi; dağıtım donanımları getirisinin yüksek bir oranını yansıtmaktadır.

Aynı şekilde karlılık endeksi oransal olarak düşükse proje yararlı değildir ve kabul edilmemelidir.

Bu şu şekilde ifade edilebilir:

Karlılık endeksi >1.0 proje kabul edilir. Karlılık endeksi < 1.0 proje reddedilir. Karlılık endeksi =1.0 proje kabul edilebilir.

Yukarıdaki eşitlik kısaca şu şekilde ifade edilebilir. Sermaye yatırımları üzerinden bir getiri sağlamak için karlılık endeksinin 1’ den büyük olması gerekmektedir. Bu ölçüt, NBD’ e eşit veya sıfırdan büyük olmalıdır. NBD indeksi, karlılık endeksinin dönüş projesinden beklenen oranı anlamına gelmez. Ancak, başka bir indirgenmiş nakit akım yöntemi olan iç karlılık oranı gibi, bir yatırımı elde edecek getirinin beklenen hızını sağlar.112

Bir firmada yatırım projeleri ile ilgili en iyi diziyi seçmek için net bugünkü değer endeksi kullanılabilir. Bu, yatırım harcamaları ve nakit girişlerinin bugünkü değeri olarak her projenin karlılık endeksi için işlem yapılabilir. NBD endeksindeki eksiklik bize bir tek veya alternatif yatırım projelerinin getiri oranlarını anlatabilir. Bu sadece sermayenin proje için net bugünkü değere eşit olup olmadığını söyler fakat ne kadar gerekli olduğunu söylemez. Karlılık endeksi karşılaştırılabilirlik açısından temel niteliğindedir ve en karlı projenin seçilmesi için bir araç hizmeti vermektedir.113

110

Wright Charlotte J., Gallun Rebecca A., Fundamentals of Oil & Gas Accounting, Penn Well Books, U.S.A., 2008, s.301

111

Periasamy P., Financial Management, Novenna Offset Printing, Chennai, 2009, s.523 112

Kinney Michael R., Raiborn Cecily A., a.g.e., s.607 113

Agarwal R.D., Organization and Management, McGraw- Hill Companies, Delhi, 1982, s.657

43

Karlılık endeksi yakından incelendiğinde net bugünkü değer ve iç verim oranının düzenlenmiş bir başka şeklidir. Bu proje karşılaştırmasında göreli bir yöntem olduğu için değer sağlar. Karlılık endeksi nakit akışlarının bugünkü değerinin bir hesaplaması olduğu için iç yatırımı böler. Örnek olarak, bir karar kriteri daha büyük karlılık girdisi olan bir projenin seçimi ile noktalanır. Karlılık endeksi biri aşarsa, net bugünkü değer ve karlılık endeksinin net bugünkü değeri kabul/ red kriterleri yaklaşımı sıfırdan büyüktür. Örneğin, bu projelerini karşılaştırıken, müşteri karlılığı pozitif net bugünkü değeri onaylayan, birden fazla karlılık endeksi ile tek proje olur.114

Ancak karlılık endeksi yönteminin bir takım sınırlamaları vardır. Bu üç şartın yerine getirilmesi projenin alt gruplarının belirlenmesinde yardımcı olacaktır.

1- Projeler bölünebilir değildir.

2- Tanımlanan projelerin uygun alt grupları, izin verilen bütçeye uymalıdır.

3- Sadece bir dönemlik sermaye bütçelemesi kararları inceleme altındadır.

Bu kurallardan herhangi birinin ihlali halinde bütçeleme yöntemleri yerine doğrusal programlama yöntemine bırakır.

Ayrıca sermaye muhakemesinde seçilecek projenin riskliliğini bilmeden bir iskonto oranı kullanılarak; karlılık endeksi yöntemi ile hesaplama yapılabilir. Her projenin karlılık endeksi, düzeltilmiş riskinin iskonto oranı olarak kullanılması ile hesaplandığında indirim oranı iyi tanımlanmış olmaz.

Bu yöntem özellikle uzun bir karar verme süreci söz konusu olduğunda; devlete ait kuruluşların sermaye oranlamasının belirlenmesinde rehber niteliğindedir. Kabul yada red kararları kuruluşun ihtiyacı ve uzman görüşlerine dayanılarak yapılır.115

Örnek: Yazıcı A.Ş.’ nin değerlendirmeye aldığı X ve Y projeleri ile ilgili veriler aşağıdaki gibidir. X Projesi: C = 120.000 TL n = 4 yıl 114

Stackowiak Robert, Rayman Joseph, Greenwald Rick, Oracle Data Warehousing and Business Intelligence Solutions, Wiley Publishing, U.S.A., 2007, s.354

115

McLean Robert A., Financial Management in Health Care Organizations, Delmar Learning, Canada, 2003, s.197

44

k = 10

Yıllar itibariyle nakit girişleri = 32.000, 45.000, 50.000, 65.000 Y Projesi:

C = 150.000 TL n = 4 yıl

k = 12

Yıllar itibariyle nakit girişleri = 41.000, 59.000, 61.000, 67.000

Verilere göre projeleri karlılık endeksi varsayımı altında değerlendiriniz.

Karlılık Endeksi =

formülü çerçevesinde öncelikli olarak projelere ait NBD hesaplamalarını yapmak gerekmektedir. Bunun için de;

NBD =

∑

( ) – C

Formülünden yararlanılır.

Aşağıda tablo 8’ de Yazıcı A.Ş.’ nin X ve Y projelerine ilişkin NBD hesaplamaları bulunmaktadır.

NET BUGÜNKÜ DEĞER

X Projesi Y Projesi

Veri Veri Açıklama

10% 12% Yıllık indirim oranı

YATIRIM TUTARI -120.000 -150.000 Yatırımın ilk maliyeti

(NNA)1 32.000 41.000 Birinci yıldaki gelir

(NNA)2 45.000 59.000 İkinci yıldaki gelir

(NNA)3 50.000 61.000 Üçüncü yıldaki gelir

(NNA)4 65.000 67.000 Dördüncü yıldaki gelir BD 148.242,61 TL 169.639,89 TL NBD 28.242,61 TL 19.639,89 TL Tablo 8: Karlılık Oranı Yöntemi Örnek Tablosu

X Projesi:

45 Karlılık Endeksi = . , . Karlılık Endeksi = 0,2353 Y Projesi: Karlılık Endeksi = Karlılık Endeksi = . , . Karlılık Endeksi = 0,1309

Her iki projenin karlılık endeksi sonuçlarına bakıldığında sıfırdan büyük olduğu için her iki proje de kabul edilebilir niteliktedir. Fakat, işletmenin karlılığını maksimize etmesi açısından X projesinin seçimi daha faydalı olacaktır.

Karlılık endeksi yönteminin bir takım üstünlükleri bulunmaktadır. Onları şu şekilde sıralayabiliriz:

 Paranın zaman değerini tanır.

 İKO ile karşılaştırıldığında hesaplamalar için daha az zaman gerekir.

 Yatırım projelerinin sıralamasında yardımcı olur.

 Bu yöntemin, artan faydası maliyet oranını hesaplama yeteneğine sahip olduğundan, birbirini dışlayan projeler arasında seçim için kullanılabilir.

 Tüm nakit akımlarını dikkate alır.

 Hissedarların servet maksimizasyonunu hedef alır.116

 Nakit akışlarının bugünkü değerini göz önüne aldığında hesaplaması kolaydır.

116

46

 Süresi ve nakit akışları açısından farklı büyüklükteki projelerin kısa avantajlarını bazında listeler.

 Fon sıkıntısı olduğunda; doğru öneriler verir, özellikle kullanım için tavsiye edilir.117

 NBD yönteminin yatırımın büyüklüğünü göz önüne almadaki eksikliğini eleştirir.

 Farklı büyüklükteki yatırım projelerini karşılaştırmada kolaylık sağlar.118

 Amaç yatırımlardaki fayda-maliyet oranını en yüksek düzeye çıkarmaktır.119

 Projenin kabul edilmesi için 1’ den büyük olması gerekir. Bunun anlamı ise yatırımın iç verim üzerinde bir verime sahip olduğudur.120 Tüm bunların yanında; bu yöntem NBD yöntemine benzer bir yaklaşımdır ve bu yöntem yatırımın birimi başına olan geri dönüşün bugünkü değerini ölçer.121 Karlılık endeksi ile NBD yöntemi sonuçları arasında çelişki olabilir. Bu durumda NBD yöntemine göre karar verilir.122 Bunlar ise yöntemin eksik kalan yönleri olarak sayılabilir.